38.bölüm

38.BÖLÜM

DÖRDÜNCÜ BAHİS

Sinirlerin, atar ve toplar damarların keyfiyetini; bedenlerin kuvvetlerini,

kıyafetle insanların ahlâk ve tavırlarının bilinmesini; uzuvların şekil

farklılığı haseiyle olan insanî vasıflar; uzuvların çekme ve seyrilmesine

bağlı olan durumları beş bölüm ile hakimâne tafsil eder.

BİRİNCİ BÖLÜM

Sinirlerin bitme yerlerini ve faydalarını beş madde ile açıklar.

Birinci Madde

Sinirlerin konuluş hikmetlerini ve şekillerini bildirir.

Ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Bedende olan

sinirlerin bazısının faydası, bizzat; bazısının dolaylıdır. Zatî olan

faydası budur ki, sinirler vasıtasiyle dimağ, diğer uzuvlara his ve hareket

bahşeder. Dolaylı olan faydası budur ki, eti sağlam ve bedeni kuvvetli

etmiştir. Sinirlerin köklerinin başlangıç yeri dimağ, dallarının bitiş yeri

insan cildidir. Dimağ (beyin) iki yönle sinirlerin başlangıç yeri olmuştur.

Zira ki dimağ sinirlerin bazısına bizzat başlangıç bulunmuştur. Bazısına,

kendisinden omurga omurlarına akan omuriliğin vasıtasıyle başlangıç yeri

bilinmiştir. Ama dimağın kendisinden biten sinirlerde ancak baş, yüz ve iç

organlar his ve hareket bulmuştur.

Diğer uzuvların sinirleri, omurilikten his ve hareket almıştır. Gerçekte

ki, o şânı celil olan, ihsanı genel olan Hannan ve Mennan ALLAH Taala

hazretleri, lutf ve inayet edip, dimağdan iç organlara inen hareket

sinirlerini koruma ve himayede büyük ihtiyat etmiştir. Zira ki

başlangıçlarından uzak oldukları için, ziyade metanet gerektiğinden, üç

yerde kıkırdaklarla sinir arasında kıvamı orta olan cisimler ile

perdelemiştir ki: Birinci yer hançere, ikinci yer kaburgaların kökleri,

üçüncü yer göğsün altıdır.

Dimağın sair sinirlerinden o sinir ki, onun faydası azaya his vermektir.

Ama başlangıç yeride bulunan tesiri kavrayıcı ve kuvvetli olmak için o

sinir kastedilen uzva en yakın tarafından girmiş ve bitişmiştir. Bu his

sinirleri ziyade yumuşak oldukça, his kuvvetini ziyade eda ederler.

Metanete muhtaç oldukları için bunlar, hareket sinirleri gibi sert ve metin

olmayıp, latif ve yumuşak bulunmuştur. Dimağın önü, öbür tarafından daha

yumuşak ve ziyade hassas olduğundan, his sinirleri önden, hareket sinirleri

öbür taraftan yaratılmıştır. Yaratıcı ve şekil verici olan ALLAH Taala'nın

bu işlerinden çok ibret alınmıştır.

İkinci Madde

Dimağdan biten karşılıklı sinirleri bildirir.

ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Dimaın

kendisinden biten sinirlerin hepsi, yedi çift sinir bilinmiştir. Birinci

çifti koklama âletinin başlangıcı olan, meme ucuna benzer iki çıkıntı

yakınında dimağdan ön boşluğun içindendir ki, o bir küçük boşluktur. Bu

çiftin solundan biten teki sağına, sağından biten teki soluna gelip, biri

birine kavuşup, çapraz şekilde kesişmiştir. Sonra bükülüp, sağdan biten sağ

göze, soldan gelen sol göze gitmiştir. Züccâciye (camsı) adı verilen

rutubeti kuşatmak için ağızları geniştir. Bu kesişmenin faydası üçtür. Biri

budur ki, iki gözün birine akan ruh, öbürüne dahi akmasın. Birine âfet

erdiğinde, öbürü onun yerini tutsun. Onun için bir göz kapandığında, açık

gözün görüşü kuvvet bulur. Zira ki kapalı gözün nuru ona akar. İkinci

faydası, iki gözün kavraması birlikte olup, ikisinin görüşü, kesişme içinde

tek görüş olsun. Ta ki görünen bir nesne müşterek çizgide bir şekillensin.

Onun için şaşı kimse bir nesneyi iki görür zira ki, onun bir gözü üst

tarafa, bir gözü alt tarafa kayıp, göz ile kanalın kesişmesine doğru nüfuzu

bâtıl olmuştur. Müşterek çizgi önünde, sinir kırılmasından bir başka çizgiyi

vücut bulmuştur. Üçüncü faydası budur ki, sözü edilen iki sinir, biri birine

dayanak olup, biri birini dayanma ile kuvvet bulsun ve bir yaklaşma ile

bitiş yerleri göze yakın olsun.

Dimağ sinirlerinin ikinci çifti, açıklanan birinci çiftin bitiş yeri

arkasından, dış taraftan bitip, gözü kuşatan çukurun deliğinden çıkıp, göz

adalelerine bölünmüştür. Bu çift sinir gayet kalın bulunmuştur. Ta ki onun

kalınlığı başlangıcına yakınlığından lazım gelne yumuşaklığına mukavamet

kılsın. Onunla kuvvet bulup, hareket ettirmeye gücü yetsin.

Gözün on tabakasının tafsili uzun olup, bu özetleme dahi Mevla'nın

kudretinin kemaline delil olduğundan, azanın açıklanmasında uzatmaya hacet

kalmamıştır. Yaratıcı, bâri, şekil verici ve güçlü olan ALLAH müezzehtir.

Hiçbir şey onun dengi değildir. O işiticidir, görücüdür. Ne güzel Mevla, ne

güzel yardımcı. Ey Rabbimiz, bağış senden, dönüş sana! Büyük ve yüce

ALLAH'dan başka güçlü ve korkulacak yoktur.

Üçüncü Madde

Dimağdan biten sinirlerin geri kalan beş çiftini bildirir.

Ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Dimağ

sinirlerinden üçüncü çift, müşterek bir çizgiyle dimağın önü, arkası ve

tabası arasından bitip, önce dördüncü çifte bir miktar karışıp, ondan

ayrılıp, dört şubeye bölünmüştür. Evvelki şubesi, açıklanacak boyun damarı

girişinden çıkıp, boyundan inip, mide zarını geçip, onun altında bulunan

organlarda dağıtılmıştır. İkinci şubesi, elmacık kemiği deliğinden çıkıp,

ayrıldıkta; açıklanacak beşinci çiftten ayrılan sinire bitişmiştir. Üçüncü

şubenin maksadı, yüz önünde konulan sinirler olup, ikinci çift çıktığı

delikten önemi sinirler olan birinci çiftin boş menfezinden geçmeyip,

izdiham ile onun boşluğunu doldurmuştur. Şu halde bu şube, o delikten

ayrıldıkta; üç kısma bölünmüştür. Birinci kısmı göz pınarına meyledip,

elmacıklar, iki göz pınarı, iki göz kapağı, kaşlar ve alın adalelerine

bitişmiştir. ikinci kısmı, göz ucu yanında olan deliklerden burun içine

geçip, burnun içi tabakasında gömülmüştür. Üçüncü kısmı büyük olup, elmacık

kemiğinde bulunan boşluğa inip, iki kol olmuştur. Bir kolu, ağı ziçi

boşluğuna girip, üs dişlere ve onların köllerinde olan etlere dağılma ile

ulaşmıştır. Öbür kolu, onda olan elmacığın, burun uçlarının ve dudağın

derisi gibi görünen uzuvlara dağılmıştır. Bunlar, üçüncü çiftin üçüncü

şubesinin üç kısmıdır. Ama onun dördüncü şubesi, üst çene deliğinden dile

geçip, dış tabakasında dağılıp, dil ondan tatma duygusunu bulmuştur. Onun

ziyadesi, alt dişler arasıda ve köklerinde bulunan etlerine, alt dudağın

içine dağılmıştır. Dile gelen şube, göz sinirinden inme olduğundan daha

sert olmuştur. Bunu sertliği, onun kalınlığına eşit olup, muadil gelmiştir.

Dördüncü çiftin bitiş yeri, üçüncü çiftin gerisinden dimağın tabanına

eğimli olmuştur. Üçüncü çifte bir miktar karışıp, sonra ondan ayrılmakla

damağa çıktıkta, bundan damak his bulmuştur. Bu dördüncü çift, üçüncü

çiftten daha küçük ve daha sert olmuştur.

Beşinci çiftin her bir siniri, bir çift olup, dimağın iki tarafından

biterek vücut bulmuştur. Bunun her bir çiftinin birinci kısmı kulağın iç

perdesine dayanıp, onun içinde hepsi dağılmıştır. Kulağa duyma hissi ondan

gelmiştir. İkinci kısım, birinciden küçük olup, hançere kemiğinde âmâ adı

verilen (kör delik) delikten girmiştir. Ortaya çıktıkta; üçüncü çiftin

sinirine karışmıştır. İkisinin çoğu, elmacık adalesi tarafına gelmiştir.

Diğerleri şakak adalelerine varıp, dağılmıştır.

Altıncı çift, dimağın arka tarafından beşinci çifte bitişik bitip, lam

kemiği yivinin sonunda olan delikten çıkıp, üç kısma bölünmüştür. Bir

kısmı, yedinci çiftin hareket ettirmesine yardım için, boğaz adalelerine

ulaşan dile gelmiştir. İkinci kısım, omuz adalelerine dağılmıştır. Üçüncü

kısım, ikisinden daha büyük bulunup, boyun damarının yükseleceği yerde ona

bağlanmıştır. Ondan iç organlara inerken, hançere paraleline geldiğinde,

ondan şubeler ayrılmıştır. Hançereyi kıkırdaklarıyle kaldıran etrafı

üstünde olan adaleleri bitişmiştir. Hançerden yükseldikte; ondan yine

şubeler çıkıp, hançerenin üçüncü kıkırdağını kapayan ve açan alt çevresini

kuşatmış olan adalelere gelmiştir. Onun için tıpçılar nazarında bunun ismi:

Dönen sinir, olmuştur. Bu sinir, omurilikten çıkmayıp, dimağdan inip

gelmiştir. Ta ki düz olup, çekilmesi sağlam olsun. Bu sinir, beşinci

çiftten ve yedinci çiftten olmayıp, altıncı çiftten olmuştur. Zira ki bunun

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın