Aks-i Sedalar

Aks-i Sedalar

“Baki kalan bu kubbede bir hoş seda imiş” (Baki)

Kainat, ölçü ve denge ahengiyle, varlıkları yaldızlayan hayatın ve ışığın aydın ve parlak simasiyle, renklerin güzelliği ve kokuların mesteden sihriyle, rızık olan nimetlerin zevki ve seslerin kulakları okşayan tatlılığiyle fevkalade bir sanatla yaratılmıştır. Bütün bunlar, yaratılan sanat harikalarına çeşitli buutlar kazandırmıştır. Işığın yansıması, sesin yankı yapması ise, sanat ve icraattaki bu buutları katmerleyip derinleştirir.

Evet ışık kaynaklarından sızan şualar, suda, havada, aynada ve çiçeklerde ayrı ayrı yansırlar. Aslında kabiliyetine göre her çiçekte ayrı bir cilve vardır. Tagor: “Goncanın isteği, gece ve şebnemdir. Fakat açan çiçek güneşi arzular ve onun sıcak ışığı için gözyaşı döker.” der.

Senin için yegane arzu ve kemal ise, hayat aynana tecelli eden Ezel Güneşinin nurlarını hissedip sevmektir. Şuurlu olarak O’na şevk göstermektir. Onun muhabbetiyle kendinden geçmektir. Kalbin göz bebeğinde aks-i nurunu yerleştirmektir. Çünkü Kudsi ifadede “Ben arz ve semaya sığmam ama; ne gariptir ki, müminlerin kalbine yerleşirim.” buyrulmuştur. “Ey insan kalbi! Sen, nasıl bir Güneşin aynası olduğunu bil! Bu güneşin şualarından yalnız Rahman ismine bak ki: Cennet bir cilvesi, ebedi saadet bir parıltısı ve dünyadaki bütün rızık ve nimetler bir damlasıdır.” Meseleye bir başka yönden bakacak olursak, O Şems-i Ezele karşı “Cennet bir çiçektir. Huriler de bir çiçektir. Yeryüzü bir çiçek olduğu gibi bahar da ayrı bir çiçektir. Sema ise öyle bir çiçektir ki, yıldızlar o çiçeğin yaldızlı nakışlarıdır. Güneş de bir çiçektir; ziyasındaki yedi rengi, o çiçeğin nakışlı boyalarıdır.”

Aks-i sedalara gelince, onlardaki harikalık apayrı hikmetleri gizlemektedir. Çünkü onlardaki değişik tecelliyat ile bütün âlemlerin kulağı çınlatılmıştır: Dillerden dökülenler herbir âlemde ayrı akisler meydana getirmektedir. Mazlumların hı Arşı ihtizaza verip kendisini dinlettirir.

Uzaklara gitmeye gerek yok.. Dağların dilleri olan mağaraların karşısına dikilip haykırsanız, aynı şiddetle bu haykırış size döner., İşte bu ince san’atın sırrına vakıf olduğu içindir ki, Davud Nebi, zikrinin lerzeleriyle dağı taşı inletmiştir. Evet, o yüksek sesi ve hoş edası ile dağları vecde getirip birer muazzam fotoğraf misali ve birer insan gibi etrafında halka tutturup zikir ve tesbihlerine iştirak ettirmiştir. Kabiliyetleri inkişaf edip çekirdekleri sümbüllenen herşey gibi, çok büyük dağlar; birer talebe, birer derviş gibi o Yüce Nebinin terennümlerine dem tutmuşlar, güçlü birer plak gibi ruhundan fışkıran zikir iniltilerinin tesiriyle cihanı velveleye vermişlerdir.

Bir çekirdek hüviyetinde her şeye dercedilen bu kabiliyet, çok değişik şekillerde kendisini göstermektedir. Biz bu yazımızda sadece garib aks-i sedalardan bahsedeceğiz.

Bugün aks-i sedaların sesi nasıl kuvvetlendirdiği, bazı sesleri aksettirdiği halde diğerlerini niçin aksettirmediği, çirkin seslere nasıl ahenk verdiği, bir fısıltıyı nasıl uzak mesafelere taşıdığı ve ilmi şekilde izah edilebildiği halde, aksi seda hala insanlarda, şirin sihrine bürünmüş intibaını uyandırmaktadır.

Aksi seda çok kere fıtratın bir nevi radyo istasyonudur: Çapraşık aletlere sahip olmamasına rağmen, ses dalgalarım kuvvetlendirmekte ve onları akla hayale gelmez mesafelere nakletmektedir. Bundan 54 sene evvel, Alplerin bir tünelinde birkaç ton dinamit infilak etmişti. Bunun neticesinde husule gelen muazzam gürültü, İsviçre’de, 35 km ötedeki köylerde duyulmuş, fakat infilak yerinden birkaç kilometre ötedeki köylüler hiçbir şeyden haberdar olmamışlardı. Bir müddet sonra, 165 km. kuzeydeki İsviçre—Almanya hududunda infilak sesinin duyulduğu haberinin gelmesi, bütün bölgeyi hayrete düşürmüştü. İnfilak sesi 120 km. lik bir sahanın üzerinden nasıl atlamıştı?

Bu mesele ile meşgul olan meteoroloji istasyonu, Almanya’da duyulan sesin bir aks-i seda olduğunu ilan etti. Aksiseda; aksettirilmiş bir sestir. Bahsi geçen vak’ada, tünelde teksif olunmuş ses dalgaları yükselerek 85 km. kuzeydeki bir bulut tabakasına ulaşmış ve bu tabaka tarafından, tünelden 165 km. uzaktaki bölgeler aksettirilmiştir.

Kavisli aynaların insanlara hayret ve hayranlık veren durumları herkesin malumudur. Ses aksettiren cisimler de aynı şekilde hareket eder. Ses dalgalarının satıhtan satıha atlamasına meydan vermekte, çok kere onların kuvvetini tonunu ve tekerrürlerinin sayısını değiştirmektedir. Bu hususta meşhur Amerikalı mizahçı Mark Twain şöyle demiştir. ‘‘Bir tek kelime söylendiği zaman, bir çeyrek saat müddetle cevap verir.’’ İngiltere’nin Oxfordshire eyaletinde bir aks-i seda bir tek tabanca sesini, yirmi defa tekrarlamaktadır. Galler ülkesinde Menaj asma köprüsünün ana kirişine bir çekiçle vurulduğu zaman, bu ses, nehrin bütün 144 m. genişliği boyunca her kiriş tarafından tekrarlanmaktadır.

Roma Campagna’sındaki antika bir mezarın başında, altı tef’ileli bir mısra okunduğu zaman, aks-i seda sesin kesilmesini beklemekte, sonra mısrayı harfi harfine tekrar etmektedir. Böyle uzun bir aks-i sedanın husule gelmesi için, sesi aksettiren cismin ses dalgaları bahsi geçen cisme gidip dönünceye kadar, birkaç saniyelik bir konuşma mühletine meydan verecek derecede uzakta olması lazımdır. Ses, 3 saniyede 1 km. katedebildiğine göre, 3 saniyelik bir cümleyi tekrar eden aks-i sedanın reflektörünün 500 m. mesafede olması icap eder.

Kavisli aynaların insanın aksini büyültmesi gibi, bazı aks-i seda da kuvvetlendirmektedir. Bu nevi aks-i sedalara çok defa mağaralarda tesadüf edilmektedir. Sicilya’da bulunan “Dionysius’un Kulağı” namındaki mağarada, bir selofan kâğıdının kırıştırılmasından doğan ses insanlar tarafından bir makineli tüfeğin ateş alması gibi duyulmaktadır. Bu gibi yerlerde sesin bu derece şiddetlenmesi, birçok aks-i sedaların aynı zamanda birkaç satıhtan aksettirilmesinden ileri gelmektedir.

Mark Twain, Amerika’da yalnız Almanca konuşan bir aks-i sedaya rastladığını iddia etmiştir. Bu iddiaya gülmemek elde değilse de birçok aks-i sedaların, aksettirecekleri sesleri seçerken çok müşkülpesent davrandıkları muhakkaktır. İngiltere’deki bir aks-i seda sadece kadın seslerini tekrarlamaktadır.

Bazı aks-i sedalar da tonu yükseltmek kabiliyetine maliktir. Rivayete göre, İrlanda’nın Killarney gölü civarında ölmüş bir musikişinasın ruhu orada flüt çalanlara refakat etmektedir. Hakikatte aks-i seda orada her notu bir oktav daha yüksek olarak aksettirmekle, basit bir boru sesine refakat ediyormuş hissini uyandırmaktadır.

Bir prizmanın güneş ışığını nasıl muhtelif renklere ayırdığını herkes görmüştür. aks-i sedada da sese aynı muameleyi yaparak bir ses “tayf-ı şemsi’’ husule getirmektedir. Amerika’nın Montana hükümetindeki Bighorn mevkiinde, nehrin sesi, bazı yerlerde, sis veya canavar düdüğü gibi duyulmaktadır. Vaktiyle kızılderililer, kötü ruhların korkusundan, bu bölgeden geçmeğe çekinirlerdi. Şimdi ise, nehrin sesinin değişik uzunluktaki dalgalarının, kayaların muhtelif kısımları tarafından aksettirilmesinin, bunların kulağımıza arka arkaya gelmesi neticesini doğurduğunu biliyoruz. Müşahit başka bir yerde durduğu takdirde, tonların sesi tersine döner.

Aks-i sedaların diğer bazı garip halleri daha vardır. Mesela, Maine’deki Saddleback dağlarındaki bir aks-i seda, mesela kızılderelilerin harp şarkısını, yumuşak nağmeli bir melodiye çevirmektedir.

Denizlerdeki aks-i sedaların, meraklıların vaktini geçirmekten başka faydaları da vardır. Bunların başında denizlerin derinliğini ölçmek gelir, Echolot adlı cihaz, hareket halinde bir gemiden, 200 metre derinlikte, saniye başına 4 ölçü alınmasını mümkün kılmaktadır. Bu cihaz gayet basit bir prensibe dayanmaktadır. Suyun altında vücuda getirilen ses dalgaları su yüzüne çıkmakta ve oradan yukarıya aksettirilmektedir. Elektrikle işleyen bir cihaz, aks-i seda duyulana kadar geçen zamanı ölçmekte, böylelikle derinlik kolayca anlaşılmaktadır.

Dünyanın en garip aks-i sedaları, seslerin kubbelerden aksettiği yerlerde duyulmaktadır. Dünyaca meşhur fısıltı galerileri bunların arasındadır. Mesela, St. Paul katedralinin büyük kubbesi altında çıkarılan en ufak fısıltı, 30 m. ileride son derece vazıh olarak duyulmaktadır. Yukarıda bahsi geçen “Dionysius’un Kulağı” da en güzel fısıltı kubbelerden biridir. Bu mağaranın en yüksek yerinden, 35 m. aşağıdaki bir insanın nefesini bariz bir şekilde duymak kabildir. Tarihi bir rivayete göre, zalim Dionysius, rakiplerini bu mağaraya kapattırır ve fısıltı halindeki konuşmaların yukarıdan dinlerdi.
Bütün bunlardan sonra kendimize dönüp soralım. “Acaba hiç ruhumuzun fısıltılarına, tarihimizin aks-i sedalarına kulak veriyor muyuz?”

Safvet SENİH

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın