Temizlik Bahsi taharet 26

ÜÇÜNCÜ FER:

UYKU, BAYILMA, KENDİNDEN GEÇME

ـ3675 ـ1ـ عن أنسِ رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال: ]كَانَ أصْحَابُ النّبىِّ # يَنَامُونَ ثُمَّ يُصَلُّونَ وََ يَتَوَضّئُونَ. قِيلَ: لِقَتَادَةَ: سَمِعْتَهُ مِنْ أنَسٍ؟ قالَ: إىْ وَاللّهِ[. أخرجه مسلم، وهذا لفظه، وأبو داود والترمذي .

1. (3675)- Hz. Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resulullah´ın ashabı uyurlar, sonra abdest almadan namaz kılarlardı:

(Enes´ten bunu rivayet eden) Katâde´ye:

"Bu sözü Enes´ten bizzat işittin mi?" diye sorulmuştu:

"Vallahi evet!" diye te´yid etti."[316]

ـ3676 ـ2ـ وعن ابن عمر رَضِيَ اللّهُ عَنْهما: ]أنّهُ كَانَ يَنَامُ جَالِساً، ثُمّ يُصَلّى، وََ يَتَوضّأُ[. أخرجه مالك .

2. (3676)- İbnu Ömer (radıyallahu anhümâ)´den anlatıldığına göre, oturarak uyur, sonra kalkar, abdest almadan namaz kılardı."[317]

ـ3677 ـ3ـ وعن علي رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال: ]قال رَسُولُ اللّهِ #: الْعَيْنَانِ وِكَاءُ السَّهِ، فَمَنْ نَامَ فَلْيَتَوضّأ[. أخرجه أبو داود.»الْوِكَاءُ«: مَا يشدّ به رأس القربة ونحوه.»وَالسَّه«: است، وقيل: حلقة الدبر .

3. (3677)- Hz. Ali (radıyallahu anh) anlatıyor: "Gözler, halkanın bağıdır, öyleyse uyuyan abdest alsın."[318]

ـ3678 ـ4ـ وعن ابن عباس رَضِيَ اللّهُ عَنْهما: ]أنَّهُ رَأى رَسولَ اللّهِ # نَامَ وَهُوَ سَاجِدٌ حَتّى غَطَّ وَنَفَخَ، ثُمّ قَامَ يُصَلّى، فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللّهِ: إنَّكَ قَدْ نِمْتَ قَالَ:

إنَّ الْوُضُوءَ َ يَجِبُ إَّ عَلى مَنْ نَامَ مُضْطَجِعاً، فَإنَّهُ إذَا اضْطَجَعَ اسْتَرْخَتْ مَفَاصِلُهُ[. أخرجه أصحاب السنن، وهذا لفظ الترمذي .

4. (3678)- İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ)´ın anlattığına göre, Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)´ı secde halinde uyurken görmüş ve hatta Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) horlayıp solumuş, sonra kalkıp (abdest almadan) namaz kılmıştır.

İbnu Abbâs der ki:

"Ey Allah´ın Resulü dedim, siz uyudunuz, (abdestiniz bozulmuş olmalı değil mi)?" Bana şu açıklamayı yaptı: "Abdest, yatarak uyuyana gerekir. Zira yatarak uyuyunca mafsalları rehâvet basar."[319]

AÇIKLAMA:

1- Uykunun abdesti bozup bozmayacağı meselesi de ülemâ arasında ihtilâf edilmiştir.

Beyhakî, Ebû Hüreyre (radıyallahu anh)´nin şu sözünü kaydeder: "Çömelerek (ihtiba) uyuyan, ayakta uyuyan ve secde halinde uyuyan kimseye abdest gerekmez. Uyuyan yatacak olursa kalkınca abdest almalıdır." İbnu Hacer bu rivayetin senetce muteber olduğunu ve Hz. Ebû Hüreyre´nin şahsî bir açıklaması (mevkuf) olduğunu belirtir.

2- Tirmizî hazretleri bu mesele hakkında şu açıklamada bulunur: "Ülemâ uyuyan kimsenin abdesti hususunda ihtilaf etmiştir. Çoğunluk, oturarak veya ayakta uyuyana abdest gerekmeyeceği, sadece, yatarak uyuyana gerekeceği görüşündedir. Sevrî, İbnu´l-Mübârek, Ahmed İbnu Hanbel bu görüştedir. Bazıları: "Aklına galebe çalacak (şuurunu kaybedecek) derecede uyursa, artık abdest gerekir" demiştir. İshâk İbnu Râhûye´nin görüşü budur.

Şâfiî hazretleri: "Oturarak uyuyup rüya görür veya uyuklama sebebiyle mak´adı oynarsa abdesti bozulur" demiştir. Esasen bu mevzuda Şâfiî hazretlerinden birkaç görüş rivayet edilmiştir. İbnu Hacer´in kaydına göre, Şâfiî´nin kavl-i kadîmine göre oturandan başkasının abdesti mutlak olarak bozulmaz. Ancak şu tafsilatı sunar: "Namaz haricinde ise bozulur, dahilinde ise bozulmaz." Yeni görüşünde: "Yere iyi oturmuş olan kimsenin abdesti uyku ile bozulmaz; iyi oturmayanınki bozulur." Şâfiî´den yapılan bazı rivayetleri yorumda âlimler ihtilaf eder.

3- İbnu Hacer´in kaydına göre, gerek Sahâbe ve gerekse Tâbiîn´den bazılarının "uyku abdesti bozan bir hadestir" demeye gelen ifadelerle, "azı da çoğu da abdesti bozar" görüşünde olduğunu nakleder. Ebû Ubeyde ve İshak İbnu Râhûye bu görüştedir. Nitekim Safvân İbnu Usâl (radıyallahu anh)´ın yaptığı bir rivayetteşu ibare de yer alır: إّ غائط اَوْ بَوْلَ او نوم ...Bu rivayette, "küçük abdest, büyük abdest ve uyku"nun arası eşit tutulmakta ve uykuya bir kayıt da getirilmemektedir. İbnu´l-Münzir, hadisin "uyku"yu âmm bir tarzda zikretmiş olması sebebiyle bununda bir hades sayılması gereğine meyleder. Bu hadisi İbnu Hüzeyme ve bazıları "sahih" addetmiştir.

Halbuki, ayakta veya oturarak uyumanın abdesti bozmayacağına hükmedenler "uyku´nun hades değil, hadesin sebebi olduğunu benimsemişlerdir.

4- Hz. Ali (radıyallahu anh)´in rivayetinde, "gözler halkanın bağıdır" denmekte, bununla gözle yel tutma arasındaki irtibat belirtilmektedir. Halka diye çevirdiğimiz seh, insanın mak´adı ma´nâsına geldiği gibi anüs ma´nâsına da gelmektedir. Şu halde, hadiste uyuyan kimsenin kendisini kontrol edemeyip, bilhassa yel kaçması şeklinde vâki olacak hadesin farkına varamayacağı belirtilmiş oluyor. Bu açıdan, uyku hades değil, hadese sebeptir -veya fıkhî tabiriyle mazannetü´lhades´tir.- Şu halde hadis, uyanık kimsenin halkanın bağını tutup dahilden yel çıkmasına mani olacağını ifade ediyor. Uyuyunca, müteakip hadiste ifade edildiği üzere mafsallar gevşeyecek ve yel kaçması da olabilecektir.

5- Hülasa etmek gerekirse bu meselede dokuz görüş ortaya çıkmıştır.

1) Hangi halde olunursa olunsun uyku abdesti bozmaz. Bu görüşte olanlar Hz.Enes´ten yapılan şu rivayete dayanırlar: "Resulullah´ın ashabı yatsıyı beklerken başları (sağa sola) dalgalanacak kadar uyurlardı, sonra abdest almadan namazlarını kılarlardı." Bunlara göre "uyku abdesti bozsaydı Allah bunu vahiy ile bildirirdi."

2) Uyku her durumda abdesti bozar. Az da olsa, çok da olsa farketmez, otururken de yatarken de, hangi hal üzere olunursa olunsun. Bunda Safvân Hadisi´ne dayanırlar: "Biz seferde iken Resulullah bize emirde bulunarak cenâbet hali hariç, büyük abdest bozma, küçük abdest bozma, uyuma gibi hallerin hiç birinde mestlerimizi üç gün üç gece çıkarmamamızı söylerdi."

3) Çok uyku her bir durumda abdesti bozar, azı hiçbir durumda bozmaz. Sübülü´s-Selam´da bunların uykuyu tek başına abdest bozucu görmedikleri belirtilir.

4) Namaz kılan kimsenin hey´eti üzerine dururken uyuyanın uykusu namazı bozmaz: Rükû, sücud, kıyam, kuûd (oturma) halleri gibi.. Bu durumlardan birinde uyuyanın namazı bozulmaz. Yan yatarak, sırt üstü yatarak uyuyanın abdesti bozulur.

5) Rükû ve secde halinde olanın uykusu abdesti bozar. Ahmed İbnu Hanbel böyle demiştir.

6) Rükû ve secde dışındaki uyku abdesti bozar. Böyle diyenler Ahmed İbnu

Hanbel´in Zühd´de ki bir rivayetini esas alırlar.

"Kul secde ederken uyursa Allâh-u Zülcelal Hazretleri şöyle der: "Kuluma bakın. Ruhu benim yanımda, kendisi ise bana secde ediyor."

Burada secde mevzubahistir, kıyasla rükûya da dahil etmişlerdir.

7) Sadece secde edenin uykusu abdesti bozar. Bu da Ahmed İbnu Hanbel´den rivayet edilmiştir.

8) Namazda, hangi hal üzere uyunursa uyunsun abdest bozulmaz, namazın dışında uyku abdesti bozar. İmam Şâfiî ve hatta Ebû Hanîfe´ye de nisbet edilen zayıf bir görüştür.

9) Mak´adı (oturağı) yere sağlam şekilde oturmuş olarak uyuyanın abdesti bozulmaz, aksi halde az uyusa da çok uyusa da; namazın içinde de dışında da olsa bozulur. Şâfiînin görüşü budur.

Sübülü´s-Selam´da Emîr el-Yemânî der ki: "En doğrusu şudur: İnsanda şuur kalmayacak şekilde galebe çalan uyku (ennevmü´lmüsteğrik), abdesti bozar."

Son olarak Hanefîlerin görüşünü kaydedelim: "Yan yatarak veya bağdaş kurarak veya dirseklere dayanarak veya ayakları oturak yerinin altından bir tarafa uzatarak yahut namaz haricinde secde eder gibi bir vaziyette bulunarak uyumak; veya oturup uyuyan kimsenin uyanmaksızın, oturağı, yerinden tamamen yukarı kalkacak olsa abdesti bozulur. Oturağı yere tam yerleşmiş vaziyette oturarak uyumak, namazda iken ayakta veya oturarak veya rüku ve secde halinde uyumak abdesti bozmaz."[320]

ـ3679 ـ5ـ وعن عبيداللّه بن عبداللّه بن عتبة قال: ]دَخَلْتُ عَلى عَائِشَةَ رَضِيَ اللّهُ عَنْها، فَقُلْتُ لَهَا: أَ تُحَدِّثِينِى عَنْ مَرَضِ رسولِ اللّهِ #؟ فقَالَتْ: بَلَى، ثَقُلَ النّبىُّ #، فقَالَ: أصَلّى النَّاسُ؟ قُلْنَا: َ، وَهُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رسولَ اللّهِ قَالَ: ضَعُوا لِى مَاءَ في المِخْضَبِ. قَالَتْ: فَفَعَلْنَا فَاغْتَسَلَ، ثُمّ ذَهَبَ لِيَنُوءَ فَأغْمِىَ عَلَيْهِ، ثُمّ أفَاقَ، فقَالَ: أصَلّى النَّاسُ؟ فَقُلْنَا: َ وَهُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رَسولَ اللّهِ. قالَ: ضَعُوا لِى مَاءً في الْمِخْضَبِ فَفَعَلْنَا فَاغْتَسَلَ، ثُمَّ ذَهبَ لِيَنُوءَ فَأغْمِىَ عَلَيْهِ، ثُمَّ أفَاقَ، فقَالَ: أصَلّى النَّاسُ؟ فَقُلْنَا: َ وَهُمْ يَنْتَظِرونَكَ يَا رَسُولَ اللّهِ. قالَتْ: وَالنَّاسُ عُكُوفٌ يَنْتَظِروُنَ رسُولَ اللّهِ # لِصََةِ عِشَاءِ اŒخِرَةِ[. أخرجه

الشيخان.وهو طرف من حديث طويل أخرجاه، وسيجئ في حرف الميم في ذكر وفاة رسول اللّه # من كتاب الموت.»المِخْضَبُ«: المركن واجانة.وقوله »لِيَنُوءَ«: أى لينهض ليقوم .

5. (3679)- Ubeydullah İbnu Abdillah İbni Utbe anlatıyor: "Hz. Âişe (radıyallahu anhâ)´nin yanına girip, kendisine:

"Bana Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)´ın hastalığından bahsetmez misiniz?" dedim.

"Elbette" dedi ve anlattı: "Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)´ın hastalığı ağırlaşmıştı. Bir ara:

"Halk namazı kıldı mı?" diye sordu.

"Hayır ey Allah´ın Resûlü, sizi bekliyorlar" dedik.

"Benim için leğene su koyun!" diye emrettiler. Dediğini yaptık. Yıkandılar. Sonra kalkmaya çalıştı. Ancak üzerine baygınlık geldi. Az sonra açıldı. Tekrar: "Halk namazı kıldı mı?" diye sordu.

"Hayır, ey Allah´ın Resulü, sizi bekliyorlar!" dedik. Halk oturmuş, yatsıyı kılmak üzere Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)´ı bekliyordu."[321]

[322]

ـ3680 ـ6ـ وعن أسماء بنت أبي بكر رَضِيَ اللّهُ عَنْهما: ]أنَّهَا قَالَتْ: في صََةِ الْكُسُوفِ قُمْتُ حَتّى تَجََّنِي الْغَشْي، وَجَعَلْتُ أصُبُّ فَوْقَ رَأسِِى مَاءً. قالَ عُرْوَةُ رَحِمَهُ اللّهُ وَلَمْ تَتَوضّأ[. أخرجه الشيخان .

6. (3680)- Esma Bintu Ebî Bekr (radıyallahu anhümâ), küsuf namazıyla ilgili rivayetinde der ki: "... Ben de (Resulullah´a uyarak) namaza durdum. (Namazı öylesine uzattı ki) üzerime baygınlık geldi. Başımın üzerine su dökmeye başladım."

Urve rahimehullah der ki: "Abdest almadı."[323]

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın