Risale´nin Şerhleri ve Müellifin Diğer Eserleri

Risale´nin Şerhleri ve Müellifin Diğer Eserleri

Risâle´nin Şerhleri ve Tercümeleri

Edip, şâir ve hatip bir kalemin mahsûlü olan Risale gayet açık, sade ve külfetsiz bir lisanla yazılmıştır. Müellif tasavvufun temeli olan konuları şüpheye yer verilmeyecek derecede açık bir şekilde izah etmek, tasannu ve tekellüften kaçınmak için elinden gelen gayreti sarfetmiştir. Ancak dildeki değişmeler ve ilimdeki gelişmeler bin sene evvel yazılan bu eseri zamanla —kısmen de olsa— anlaşılmaz hale getirmiştir. Tasavvufi mevzuları anlatmanın güçlüğü, konuların bazan nazarî ve mücerred bir hal alması da buna ilâve edilirse, ne kadar açık bir dille yazılmış olursa olsun eserde anlaşılması güç bazı hususların bulunmasını tabiî karşılamak icab eder. Risale ile ilgili olmak üzere bir takım şerh, haşiye ve ta´liklerin yazılmış olması da bu durumun sonucudur.

a. Şerhleri

a) İhkâmü´d-delale alâ tahriri´r-Risâle: Ebu Yahya Zekeriyya b. Muhammed Ansârî (öl. 926//1520) tarafından yazılan bu eser Risâle´nin en kıymetli şerhidir.
b) Netâicü´l-efkâri´l-kudsiyyeî Mustafa Arûsî . tarafından An-
c) ed-Delâle fi fevâidi´r-Risâle: Sedîdüddin Ebu Muhammed Ab-dülmuti b. Mahmud Lahmî İskenderî tarafından yazılan bir şerhtir.
d) Seyyid Muhammed Hüseyni´nin: Şerh-i Risâle-i Kuşeyrîye´si basılmıştır (Haydarâbâd, 1341) (74).

b. Tercümeleri

I. Farsça tercümeleri:
Risale, Türkçeden önce Farsçaya tercüme edilmişti. Kuşeyri´nin müritlerinden Ebu Ali Hasan b. Ahmed Osmân tarafından yapılan tercümenin bir nüshası Süleymâniye´dedir. (Süleymaniye Ktp., Lala ismail Kit., Nu. 120). Ayasofya Kit., Nu. 2077 de kayıtlı bulunan tercümenin mütercimi malûm değildir. Bediuzzaman Firuzanfer tarafından tetkik edilen Ebu Ali´nin tercümesi neşredilmiştir: Tercüme-i Risâle-i Kuşeyrîye, (Tehran, 1345).
II. Garb dillerine yapılan tercümeler.
Mme Olga de Lebedew Risâle´nin tasavvuf ıstılahları bölümünü tercüme etmiştir. (Roma, 1911). Richard Hartmann ise Risâle´nin Vasiyyet bölümü ile diğer bazı parçalarını tercüme etmiştir (Berlin, 19\4).

III. Türkçe Tercümeler:
Risale, Islâm-Türk âleminde büyük bir alâka görmüş, hem metninden, hem de zaman zaman yapılan tercümelerden geniş ölçüde istifade edilmiştir.

1. Hoca Sadettin (940-1000/1536-1599) tarafından yapılan tercümede senetler ve ravi isimleri çıkarılmıştır. III. Murat devrinin meşhur tarihçisi ve Şeyhülislâmı tarafından yapılan bu tercüme Arapçasından daha kolay sayılmayacak derecede külfetli bir dille yazılmıştır. (Kitabın sonunda Hoca Sadeddin tercümesinin iki sayfasını bulacaksınız).

2. Abdülmecit zamanında Seyyid Muhammed Tevfik tarafından yapılan tercümede Risâle´nin güç yerleri Nafahatü´1-üns ve buna benzer eserlerden alınan notlarla izah edilmeye çalışılmıştır.

74. Risâle´nin şerhleri için bk. Katib Çelebi, Keşfu´z-znnûn I, 882. Kâtib Çelebi iki şerh daha kaydeder: a) Mevlâ Ali Kari, iki cild, b) Mevla Sa´duddln Muallim.

3. Abdü´n-Nâfî´nin-. Müntehabât-ı nâfie-i Risâle-i Kuşeyriye adlı tercümesi adından da anlaşılacağı veçhiyle tam bir tercüme olmayıp Risâle´ye ait bazı bölümlerin tercümesidir. Istılahlar kısmı başa, sûfîlerin hâl tercümeleri kısmı sona alınmak suretiyle Risâle´nin tertibi de değiştirilmiştir. Tercüme basılmıştır´ (İstanbul, 1307/1889).

4. Risâle´nin diğer bir tercümesi de Tahsin Yazıcı tarafından yapılmış ve Müh" Eğitim Bakanlığı Tercüme Kurulu´nun 12.6.1965 tarihli ve 40 sayılı karariyle Bakanlıkça Şark-îslâm klâsikleri serisinde birinci cildi yayımlanmıştır (1966). Yukarıda bahsedilen üç tercümenin bugünkü nesil tarafından anlaşılmasına imkân yoktur. Üstelik tam olan ilk iki tercüme neşr dahi edilmemiştir. Millî Eğitim Bakanlığınca neşredilen tercüme üzerinde bu bakımdan durulması gerekmektedir.

a) Tercümede tasavvufi ıstılahların değiştirilmeden kullanılması iyi bir şey olmakla beraber, bu terimlerin Türkçeleştirilmemesi umumiyetle başlıklar halinde kullanılmasına inhisar etmiştir, metinde ıstılahlar Türkçeleştirilerek ve neye delâlet ettikleri bilinmiyecek bir şekilde kullanılmıştır. Allah kelimesi Tanrı diye, rahmet, merhamet ve merhum kelimeleri acımak diye tercüme edilerek tasavvufun kelimelere sinmiş olan manevî havası yok edilmiştir. Bu dil anlayışı tercümeyi hem zevksiz, hem de anlaşılmaz hale getirmiştir.

b) Çok meşhur olan bir takım isimler bile yanlış yazılmıştır. Misâl: Meşhur bir kabilenin ismi olan Kurayza kelimesi Kariza (s. 277), meşhur bir sahabe ismi olan Ukkâşe b. Mihsan, Akâşe b. Muhsin (s. 305) şeklinde yazılmıştır.

c) Tasavvufi ıstılahlara vâkıf olunmadığı için birçok meseleler sadece yanlış değil, aynı zamanda tam zıd mânalarda tercüme edilmeye kalkışılmıştır. Misâl: «Zâhid nefsiyle meşgul olursa hayatı iyi ve güzel olmaz, Arif nefsiyle meşgul olursa hayatı iyi ve hoş olmaz.» (s. 233) cümlesi arif ile zâhid arasında bir fark görmemektedir. Halbuki esas mâna, «zâhid nefsi ile uğraşmazsa, arif nefsi ile uğraşırsa hayatı iyi ve hoş olmaz,» şeklindedir. Ârif^ ile zâhid arasındaki fark bilinmediği için bu hataya düşülmüştür.

Hakk´ın zuhur ve tecellileri demek olan «Bevâdih-i Hak» deyimi «Hakk´ın çölleri» diye tercüme edilmiştir (s. 111). Bu hal, tercümenin her tarafında görülmektedir. Ekseriya kelimelerin lügat mânaları maddî ve cismânî varlıklara delâlet eder. Tasavvufî mânalar ise manevî ve ruhîdir. Onun için bu tercümede Risâle´deki manevîlik,

d> Tercümede hadisler de yanlış tercüme edilmiştir. «Tanrı yolunda (savaşan kulun) burnunun deliklerinde cehennemin tozu ile dumanı asla toplanmaz» (s. 244) hadisinin doğrusu «Allah yolunda cihad yapan bir adamın burnunda cihad tozu ile cehennemin dumanı ebediyyen birleşmez,» şeklindedir, (s. 200) deki hadis «kalbim örtünsün» değil «örtünmesin diye», şeklinde olmalıdır.
Sehl b. Abdullah dedi ki: «Tevekkül Peygamber (s.a.) in halidir, çalışıp kazanmak ise sünnetidir. Onun hali üzere olan katiyen sünnetini terk etmez.» ibaresi hem yanlış, hem dolaşık olarak: «Sehl b. Abdullah: Tevekkül Peygamberin (salât üzerine olsun — sadece salât değil, salât ve selâm onun üzerine olsun) hali ve kesb de onun sünnetidir. Böyle olunca Peygamberin halinden (yani tevekkülden) kalan onu terkeden kimse, onun sünnetini (yani kesb ve ticareti) terketmemelidir, dedi.» şeklinde tercüme edilmiş ve apaçık olan bir mesele anlaşılmaz hale sokulmuştur (s. 310).

Tevekkülden kalma ve onu terketmenin ne mânaya geldiğini anlamak mümkün değildir. «Beka» fiiline «kaldı» mânası verilince doğru bir mâna çıkarmak esasen mümkün değildir.
«Şibli bana haraç verin dedi» (s. 95). (Doğrusu: Şibli bana hakkınızı helâl edin Azık, (s. 301), (meunet, külfet), «aldatıcı,» (s. 340), (mekârih, sıkıntılar), «besleyici,» (s. 55), (terbiye), «tenbellik,» (s. 61), (kahramanlık), «Kırk ölçek borç çıkarıldı,» (s. 229), (kırk ölçekte bir ölçek borç çıkarıldı). «Tanrıya âsi olduğum vakit bunu eşek ve hizmetçimin kötü huyu gibi sayarım,» (s. 321. (Allah´a âsi olduğumu eşek ve hizmetçimin bana itaatsizlik etmelerinden anlarım), «vera´ı azalmış,» (s. 224), hatalı, «îzin verenin hakkında» (s. 230), hatalı ve anlaşılmaz, «Susma menedildiği vakit,» (s. 237), «Davud Taî ile ilgili menkıbe» (s. 239) hatalı, «Yerin dışında konuşmaz» (s. 244) yanlış, «Ömer b. Abdülaziz´in elbisesi» (s. 285) hatalı, «dirhem hikayesi» (s. 344) yanlış, «sonu.» (s. 23), yanlış, «İlmin ona ve Rab-bına fayda vermez,» (kendisi ve Rabbı hakkında bilgisi yoksa) «Her Müslüman erkeğin,» «her Müslüman kişinin,» (s. 192), «Gençler Seninin yanına gelemiyordu.» (s. 203), (İbadette Seri´ye yetişemiyor-du). «Seri´den duydum,» (s. 203), (Sülemî´den duydum).

Tercümenin hemen hemen her sayfasında bir, hatta birkaç hata var: (s. 114, s. 203, s. 238 ve 239) sayfalarda eksiklikler var. Şiirler hatalı tercüme edilmiştir (s. 96, 178, 179).
Hulasa bu tercüme arzu edilen faydayı temin etmez.

5. Arslan Yayınları serisinin 45. kitabı olarak yayımlanan Risâlei Kuşeyriyeden
bahsetmeyi çok arzu etmemize rağmen maalesef buna imkân bulamamaktayız. Bu tercümenin hangi sayfası açılırsa açılsın, en az bir kaç imla ve tercüme hatası ile karşılaşılmaktadır. Kelime ve ıstılahların bâtını, sırrî ve tasavvuf! mânalarına katiyen inilmemiş, tersine müellifin ifadesindeki derinlik, elden geldiği kadar sathileştirilmiştir. Hatta zaman zaman yersiz açıklama ve müdahalelerle Risale´-deki derûnîlik büsbütün silinmiş ve eser zâhirileştirilmiştir.

Tercümenin 5. sayfasına gelişi güzel bakıldığında, birinci derecede Önemli olan çok meşhur sûfîlerin isimlerinin yanlış olarak «Sır-ri b. Mugallis» (Doğrusu; Seri b. Mügalles), «Ahmed b. Hıdrevî» (Doğrusu; Ahmed b. Hadreveyh), «Ebû´l-Hevvarî» (Doğrusu; Ebu´l-Havârî) şeklinde yazılmış olduğu görülür.

Tasavvuf tarihinin en meşhur isimleri dahi ısrarlı bir şekilde yanlış okunmuş ve hatalı yazılmıştır.
Yanlış ve eksik tercüme edilen hadislerden başka (Msl. Bk. 666) «Benim Şeyh Zeffân» (Doğrusu; ben raks eden bir şeyhim) (s. 680) gibi cümleler pek çoktur. Bu tercümeyi görenler, Bakanlığın tercümesine kusursuz derseler mübalağa etmiş olmazlar.*

6.Elinizdeki tercümeye gelince-,
Tercümenin ön kısmına, müellif Kuşeyri´nin hayatı, tasavvuf anlayışı; Risâle´nin mahiyeti, özelliği, üzerindeki çalışmalar ve Kuşeyri´nin diğer eserleriyle ilgili genişçe bir «Giriş» eklenmiştir.
Tasavvufî tâbir ve terimler tercüme edilmeden olduğu gibi kullanılmıştır. Kanaat, sabır, şükür, halvet, hasret, v.s. gibi ıstılahlar isim oldukları zaman aynen alınmış, fiil olarak kullanıldıkları zaman bunların isim şekilleri esas alınarak tercüme ona göre yapılmıştır. Meselâ «halâ» fiili «tenha ve ıssız yere çekildi» diye değil, «halvete veya uzlete çekildi,» diye tercüme edilmiş, böylece hem mânanın daha iyi ifade edileceğ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın