Giriş

GİRİŞ

ŞER PROBLEMİ NEDİR?

Tarih boyunca insanlar, Tanrı'ya inananlar ve inanmayanlar olarak ikiye bölünmüşler ve devamlı biribirleriyle mücadele edegelmişlerdir. İnanmayanlar kâinatın dışında hiçbir varlık kabul etmezken, inananlar, değişik şekillerde de olsa, kâinattan başka, bu âlemi idare eden güç veya güçlerin varlığını kabul etmişlerdir. İnançsızların kâinatı izah ederken birçok güçlüklerle karşılaşmaları gibi, inananların da inançları içinde izah edemedikleri problemleri olmuştur.

İnsanoğlu yaratılışı icabı meraklı bir varlıktır. Enfüsî ve âfâki, maddî ve manevî problemlerine daima cevaplar aramış durmuştur. Önce kendisini, sonra içinde bulunduğu âlemi bütün incelikleriyle anlamaya çalışmıştır. İnsan nedir? Nereden gelmiş, nereye gidiyor? Kainat içinde onun kıymeti ve mevkii nedir? Varlık nedir? Varlık gerçekten var mıdır, yoksa biz hayalimizin ürünü olan bir dünyada mı acı çekiyor, seviniyor, doyuyor, acıkıyor, çabalıyoruz? Bilmek nedir? Ruh nedir? İyi ve kötü, sevgi ve nefret nedir? v.s.

Zaman içerisinde bu problemlerin bazılarına cevaplar bulunabilmişse de birçoğu hâlâ düşünen insanı meşgul etmeye devam etmektedir. Hem sonra, geçmiş devirlerdeki insanları tatmin eden bir cevab günümüz insanını tatmin etmemekte, binaenaleyh “artık bunun cevabı bulundu.” denilebilecek meseleler de müşkilliklerini muhafaza etmektedirler.

Hiç şüphesiz “Uluhiyyet Meselesi” problemlerin mihverini teşkil etmektedir. Tanrı var mıdır, yok mudur? Varsa vasıfları nelerdir, neler olmalıdır? Aksi takdirde kâinatı ve insanın var oluşunu nasıl izah edeceğiz? Bu ve benzeri birçok sorularla tavzih edilebilecek “Uluhiyyet Meselesi” içerisinde de birçok problemler vardır. Bu problemlerden bilhassa bir tanesi “baş mesele” olmaya namzed bir meseledir. O da “Şer Meselesi”dir. Bu elim mesele gerçekten ilâhiyyûn mezhebinin (theism) esas noktasıdır.[1] Problem biraz daha fazla kelimeyle şöyle ifade edilir : “Merhametli Tanrı'nın şerleri yaratması veya O'na rağmen kâinatta şerlerin bulunması meselesi”... İşte mevzuumuz olan bu mühim mesele de diğer birçok mesele gibi, insanların asırlardır cevabını bulamadıkları meselelerdendir.

Geçmişi, bugünü hatta geleceğiyle dünyamıza göz atacak olursak görürüz ki iyiyle kötü, mutlulukla üzüntü, bilgiyle akılsızlık, faziletle fenalık her yerde içice girmiş ve karışmıştır. Hiçbirşey saf ve sade değildir. Bütün faydaların hemen yanında mahzurlar yer almaktadır. En sağlam akıl deliliğe komşudur. Saadetin en yüksek derecesinden en derin hüzünler doğabilir. Dünyanın hali budur.[2] Hayatta sevmediğimiz, kötü gördüğümüz hadiseler iyi gördüklerimize nazaran oldukça fazladır.

Biribirleriyle durmadan didişen insanlar ve cemiyetler, hiç acımadan hemcinsini öldüren askerler, uzuvları kopmuş cesedlerle dolu savaş meydanları, insanları vahşî hayvanlara atıp, bununla eğlence zevkini tatmin eden Neron gibi zalim idareciler, biribirlerinin fırsatını ve gafletini kollayan insanlar ve hayvanlar, küçük balıkları ve böcekleri yutan büyük balıklar, güçsüz insanlara haksızlık eden güçlü insanlar, koca şehirleri yerle bir eden depremler, binlerce kişiyi evsiz bırakan fırtına ve kasırgalar, tarladaki mahsulü toprağıyla alıp götüren seller, insanları perişan eden kıtlıklar ve kuraklıklar... Bu dünyaya ansızın bir yabancı düşüverseydi, ona bu dünyanın kötülüklerinin bir misali olarak, hastalıklarla dolu bir hastahane, suçlular ve borçlularla tıklım tıklım bir hapishane, okyanusta dalgalarla boğuşan bir filo, kıtlıktan ya da salgınlardan eriyip gitmiş bir millet gösterirdik. Ya hayatın güzel yanını göstermek ve zevkleri hakkında bir fikir sahibi olmasını temin için onu nereye götürebilirdik.[3] Velhasıl insanların ekseriyet itibarı ile bedbaht ve kötü oldukları, şerrin kol gezdiği bir dünyada yaşamaktayız.. Tebarüz ettirmeğe çalıştığımız bu karamsar hayat tablosu karşısında Tanrı'nın adaletinin, hayırhâhlığının, merhametinin ve iradesinin insanlardaki bu faziletlerle aynı şekilde olduğunu ileri sürebilir miyiz? O'nun iradesinin mutlak olduğunu, O ne isterse onun olduğunu kabul ediyoruz. Fakat ne insanlar mutlu ne de hayvanlar... Öyle ise onların mutluluğunu istemiyor. İlmi sonsuzdur, gayelere uygun vasıtaları seçmekte hata etmez. Fakat tabiatın akışı ne insanların ne de hayvanların saadetine uygundur. Öyle ise tabiat bu gaye ile kurulmamıştır. İnsan bilgisi içinde bu söylediklerimizden daha kesin ve daha sarsılmaz hiçbir istintaç yoktur. Öyleyse Tanrı'nın hayırhâhlığı ve merhameti hangi bakımdan insanların hayırhâhlığına ve merhametine benziyor?[4]

İlk defa Epicurus (M.Ö. 341-270) tarafından formüle edilen, sonra Lactantius (M.S. 260-340) tarafından tekrar dile getirilen müşkil, hâlâ cevabını bulmuş değil: “Tanrı ya şerri yok etmek istiyor ama gücü yetmiyor veya gücü var ama onu yok etmeyi istemiyor. Veyahut da O' ne şerri yok etmek istiyor, ne de buna gücü var. Veya Tanrı hem bunu istemekte, hem de buna gücü var. Eğer O istiyor da güc yetiremiyorsa güçsüzdür ki bu ulûhiyyete yakışmaz. Eğer O, gücü olduğu halde, şerri yok etmeyi istemiyorsa kıskançtır ki bu da ulûhiyyete terstir. Eğer Tanrı, şerri yok etmek istemediği gibi, zaten istese de buna gücü yoksa, o zaman, hem âcizdir hem de kıskançtır. Binaenaleyh, O, tanrı değildir. Eğer O, şerri yok etmek istiyor ve buna da kadir ise, ki ulûhiyyete yakışan da budur, şerlerin kaynağı nedir? Öyleyse O Tanrı niçin şerleri yok etmiyor?”[5]. “Eğer Tanrı mutlak iyi ise bütün serleri yok etmeyi istemelidir. Eğer O kadir-i mutlaksa bütün şerleri yok etmeye muktedir olmalıdır.” [6]

Şer, dünyamızda, olanca dehşetiyle vâki bir unsurdur. Kâinattaki bu muazzam şer keyfiyetiyle, Allah'ın mutlak kudretini ve mahzâ hayır olan iyiliğini nasıl telif edebiliriz?[7] Saint-Thomas (1225-1274)'ın ifadesiyle: “İnsana Tanrı yokmuş gibi geliyor. Çünkü, eğer iki zıttan birisi mutlak olursa, diğerinin mevcud olmaması gerekir. Bundan dolayı, eğer Tanrı var idi ise şer olmamalı idi. Fakat dünyada şer var, öyle ise Tanrı yok mu?”[8] Bu yoldan giderek bazı insanlar, şerrin varlığının Tarın'nın yokluğuna delil olduğunu ileri sürmüşler, Tarın'nın hayırhah ve ancak hayırların menbaı olması gerektiğine kail olmuşlardır[9]. Schopenhauer (1788-1860) : “Biz sadece -Bu âlem niçin var oldu? diye sormayız, - Bu âlem niçin bu serlerin her türlüsüyle dopdoludur? diye de sorarız.”[10] derken Stendhal (1783-1842) bir şiirinde zirveye ulaşan itirazını serdediyor: “Tanrı niçin yegâne mazeret bulunmamış olması olur.”[11]

Bunlardan daha açık ve basit bir muhakeme olamaz. Dinî itikada karşı böyle kolayca ve hemencecik kuruluveren itiraza aynı şekilde çabuk ve kolay cevap vermek mümkün değil.[12]

İşte, yukarıdan beri anlatmaya çalıştığımız, bu “Şer Problemi” inananların olduğu kadar, inanmayanların da problemlerindendir. İnananlar için o, imam daima tehdid eden bir şüphe; inanmayan için, inanması ihtimalinin önünde duran, kolay kolay aşılmaz bir engeldir.

Bu mesele her türlü tanrı inancına sahip din için mevzubahs değildir. Tanrı'ya iyi vasıflar atfeden, O'nu kudretli, merhametli ve hikmetli kabul eden dinlerin müminlerini tehdit eder. Ulûhiyyet telakkisi bu şekilde olan dinler için “Şer Mesele”si son derece ciddî bir muhalefet ortaya koymaktadır. Binaenaleyh bu mevzuda söz söylemek, birşeyler yazmak ve araştırma yapmak hem çok gerekli hem de oldukça zor bir iştir.

[1] M. İkbâl, s. 97

[2] D. Hume, s. 77, 78

[3] ag.s, S. 162.

[4] D. Hume, s. 165

[5] J. Hick, s. 5

[6] a.g.e., s. 5

[7] M. İkbâl, s. 97; J. Hick, s. 3

[8] J. Hick, s. 3, Saint - Thomas'ın Summa Theologica'-sından naklen

[9] S. Havva, s. 93.

[10] Zekeriyya İbrahim, Müşkiletü'l-İnsan, s. 94, A. Schopenhauer'in Le Monde Comme Volonte'sinden naklen, c. II, s. 303-306

[11] J. Hick, önsöz, s. IX.

[12] J. Hick, s. 5.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın