İsraf ve Aşırı Lükse Yol Açan Zenginlik

İsraf ve Aşırı Lükse Yol Açan Zenginlik

"Şayet Allah kullarına rızkı bol bol verseydi yeryüzünde muhakkak ki taşkınlık eder, azarlardı..."[488]

"İnsan hayır istemekten usanmaz, (daima nimet, servet ve refahının artmasını diler.) Ama kendisine (fakirlik ve benzeri) bir şer dokundu mu hemen üzülür. Eğer kendisine dokunan (fakirlik gibi) bir zarardan sonra biz ona (zenginlik ve sıhhat gibi) bir rahmet tattırırsak mutlaka: '-Bu benim hakkımdır; kıyametin kopacağını (da) sanmıyorum; (kıyamet kopsa) Rabbime götürülmüş olsam bile hiç şüphesiz O'nun yanında benim için daha güzel şeyler vardır.' der."[489]

Bu ve benzeri daha bir çok âyet-i kerimeler[490] ve bilhassa Karun'un kıssası[491], aşırı lüks, israf ve refahın kaynağı olan şükürsüz zenginliğin insanları isyana sevk ettiğini açıkça gösteriyor. Bu durumu müfessirler şöyle açıklıyor:

"Selîm akıl sahipleri, peygamberlerin davetlerindeki hayrı, doğruyu ve gerçeği anlayabilirler. Lüks yaşantı ve debdebeli bir hayat ise selîm aklı bu yolda kullanmaya manî olur. Tarihî tecrübeler göstermiştir ki: aşırı refah ve lüks isyana, zulme ve fısk u fücura yol açar. Bu durum toplumun üst kademesinde bulunan idareciler ve diğer ileri gelenlerde başlar, onlardan da halka intikâl eder. Bu da toplumu ya toptan helake veya başka bir milletin sömürüsü olmaya sevk eder."[492]

Aslında bütün nimetlerin Allah'tan geldiği ve yine O'na döneceği gerçeği unutulup fakirlere yardım yapılarak şükredilmeyen zenginliğin, inanmaya nasıl manî olduğunu Seyyid Kutub (1386/1966) da şöyle açıklıyor:

"Çoğu kere lüks; insan fıtratını bozar, duyguları katılaştırır, gerçeklere karşı açılan pencereleri tıkar, gönüllerdeki çok hassas olan alıcı-verici cihazların hassasiyetini yok eder."[493]

Yine bu konuda müfessir Râzî (606/1209) şu açıklamayı yapıyor: "Allah Te'âlâ, taklide (ve dolayısıyla ataları gibi peygamberleri inkâra) yol açan ve ona sevk eden şeyin, dünya nimetleri ve güzelliklerine aşırı düşkünlük, tembellik ve boş şeylere karşı sevgi beslemek; hakkın delil ve meşakkatlerine katlanamamak olduğunu belirtiyor. Refahın, kendilerini şımarttığı kimseler; eğlence, zevk, sefa ve şehvetlerden başka şey düşünemezler, hakkı bulmak için bir takım meşakkatlere katlanmaya yanaşmazlar."[494]

Muahhar müfessirlerden Âlûsî (1270/1854) de şöyle diyor: "Tekzip için özellikle "mütrafûn = bolluk ve refahtan şımarmış kimselerin zikri; çoğunlukla peygamberlerin ilk yalanlayıcılarının onlar olduğunu belirtmek içindir. Onlar dünyanın nimetleri ile meşgul olduklarından ve bu hal kendilerinde alışkanlık haline geldiğinden aşın istek ve arzulara daldılar, bunlardan nasibini alamayanları da küçümsediler... Zenginlerin, peygamberleri niçin yalanladıklarını âyet-i kerimedeki: "-Bizim malımız ve evlâdımız daha çok (binâenaleyh) azaba da uğratılacak değiliz" kısmı[495] açıklıkla ortaya koymaktadır. ...Şımarmış ileri gelenler: "-Biz bu dünyada bolluk ve bereket içinde yaşıyoruz. Bütün bunlar Allah'ın bizden razı olduğuna bir delildir. Eğer sizin iddia ettiğiniz gibi şirkimiz ve sizi yalanlamamız, Allah'ın rızâsına muhalif olsaydı, içinde bulunduğumuz nimetler bize verilmeyecekti. Bu halleriyle onlar dünya ahvâlini, âhiret ahvâli ile mukayese edip dünyada nimetler içinde olanın, âhirette de öyle olacağına inandıklarını beyân ediyorlar."[496] Fakat Allah, onların bu düşünceleriyle sadece kendilerini aldatabileceklerini şöyle belirtiyor:

"Şimdi sen onları bir vakte kadar (daldıkları) gafletleri içinde bırak. Onlar kendilerine bol bol verdiğimiz mal ve evlat ile bizim, iyiliklerine koştuğumuzu mu sanıyorlar? Hayır! (bu verdiğimiz dünya nimetleri onlar için imtihandır, fakat onlar) farkında değiller."[497]

Bütün bu âyet ve izahlarından sonra Mekke'deki ileri gelen zenginlerin, Hz. Muhammed s.a.v.'in davetine karşı çıkmalarının ve hatta -aşağıda mealini vereceğimiz âyet-i kerîmede de belirtildiği gibi- bu uğurda mallarını da harcamalarının sebebi daha kolay alışılıyor:

"Hiç şüphe yok ki küfredenler (insanları) Allah yolundan alıkoymak için mallarını harcarlar..."[498]

Toplumu saptırmada mele'in rolü bahsinde de, şükredilmeyen zenginliğin insanları, isyana sevk ettiği konusunu değişik bir açıdan ele almış ve peygamberlerin, refahtan şımarmış ileri gelen grup "mütraf'tan nasıl yakındığına dair Kur'ân'dan örnekler de vermiştik.[499]

Bu inkarcı zengin grup, çeşitli yollarla elde etmiş olduğu zenginliğin verdiği imkânlarla kendi zarurî ihtiyaçlarını temin ettikten sonra geriye kalanı ile -çevresinde bulunanlara yardım edip manevî bir mutluluğa ermek yerine, meşru olmayan yollarla hayvanı hislerini tatmin cihetine giderek huzur aradıklarından, bunu kendilerine yasaklayan peygamberlere de huzur bozucu gözüyle bakıp hemen karşı çıktılar. Çünkü peygamberlerin getirdiği prensipler ellerindeki bu imkânları istedikleri gibi kullanmalarını yasaklıyor ve onları fakirlere yardıma sevk ediyordu. Malını istediği gibi harcamaya alışık olanlar ise buna razı olamadıklarından bir sürü bahanelerle daveti kabule yanaşmıyorlardı.

Bu açıklamadan sonra dikkatimizi çeken bir husus da şudur: İnanmayanlar da, inananlar da harcadıkları ihtiyaç fazlası imkânlarla bir nevi huzur aramaktadırlar. İnkarcılar, aşağı hislerini tatmine yönelik geçici zevkler peşinde koşarak bu huzuru bulmaya çalışıyorlar. Bu arada elde ettikleri geçici zevkleri uğrunda, çoğu zaman kendi bedenlerine ve toplumun müşterek huzuruna zarar veriyorlar. İnananlar ise; muhtaç olan kardeşlerine yardım ederek hem o imkânları kendilerine veren Allah'a şükrünü ödediği ve hem de içinde yaşadığı toplumun fertlerinden darda kalanı o sıkıntıdan kurtardığı için ruhî bir huzura kavuşuyor. İnkarcının huzuru, çoğu zaman topluma zulmederek elde edilmeye çalışılan şahsî ve geçici bir menfaat; müminin huzuru ise başkalarına da mutluluk veren, ölümden sonralarını da içine alan sürekli ve içtimaî bir menfaattir.

İlk sosyologlardan İbnü Haldun (809/1406) da zenginliğin toplumu israfa ve ardından ilâhî emir ve yasaklara karşı kayıtsızlığa nasıl sevk ettiğini uzun uzadıya anlatıyor. Tarihten bir çok örneklerin de yer aldığı bu uzun açıklamalardan özet olarak şunu anlıyoruz:

Bir toplum içinde refah arttıkça, o toplumda; lüks, israf, zevk, sefa ve eğlenceler de artar. Çünkü nimetlere Ölçüsüzce dalıp bu konuda israf ile hareket; kalp ve nefislerde her çeşit kötülük, zayıflık ve pervasızlık yarattığı için ahlâk ve hareketler bozulur. Bu durum önce toplumun idarecilerinde, sonra da diğer ileri gelenlerinde ve ondan sonra da bunları taklit eden avamda görülür.[500]

Burada üzerinde önemle durulması gereken diğer bir husus da: Kişiyi isyan ve inkâra sevk eden şeyin bizzat zenginlik değil, ihtiyaç fazlası ile fakirlere yardım etmek yerine, bu zenginliğin gayrı meşru yerlerde ve ölçüsüzce kullanılıp harcanmasıdır. Çünkü Allah Te'âlâ meâlen şöyle buyuruyor:

"...Yiyin, için fakat israf etmeyin; çünkü O (Allah) israf edenleri sevmez. De ki: '-Allah'ın, kulları için çıkardığı zîneti, temiz ve güzel rızıkları kim haram etmiş? De ki: 'O (zînet ve rızıklar) dünya hayatında (her ne kadar kâfirler de onlara ortak olsa da aslında) müzminler içindir. Kıyamet günü ise yalnız (ve yalnız) onlara mahsûstur. îşte biz, âyetleri bilen bir topluluk için böyle açıklıyoruz. De ki: 'Rabbim, ancak kötülükleri, gerek açığını, gerekse gizlisini, günahı ve (insanlara) haksız yere zulmü, hakkında hiç bir delil indirmediği bir şeyi Allah'a ortak koşmayı ve Allah hakkında bilmediğiniz şeyler söylemenizi haram etmiştir.[501]

Şu halde âyet-i kerîmede belirtildiği gibi dünya nimetleri öncelikle müminlerin hakkıdır. Ancak nefsini, dinin ve aklın koyduğu ölçüler içerisinde zapt edebilen müminlerin. Bu ölçüler çiğnenip nefis serbest kalırsa yaratılışı icâbı daima daha çok rahat, rehavet ve tembelliği arzu ettiği için âyet-i kerîmelerin ikinci bölümünde belirtilen yasaklara kişiyi sevk eder.

Eğer kişilere, Allah'ın kendilerine verdiği mal, evlat ve riyaset gibi imkânları belli ölçüler içinde kullanma alışkanlığı verilirse o takdirde insanların dünyada da âhirette de huzura kavuşmasına vesile olur. Bu sebepledir ki İslâm, zenginliği değil, onun, şükrünü yerine getirmeden, ölçüsüzce ve haram yerlerde kullanılmasını, insanları ilâhî emir ve yasaklara karşı kayıtsızlığa sevk edeceği için, hor görmüştür. Yine bunun içindir ki İslâm, koymuş olduğu sosyal prensiplerle toplumda bir orta sınıfın oluşmasını öngörmekte, fakirliğin de, zenginliğin de aşırı boyutlara varmasını engellemektedir. Çünkü her iki uçta da insanı, Allah'a isyana, toplum huzurunu bozmaya sevk eden müsait bir zemin mevcuttur.[502]

[488] Şûra: 42/27.

[489] Fussilet, 41/49-50. Parantez içi açıklamalar için bkz.: Ibnu Kesîr, Tefsîr, IV, 104; Suyûtî, Celâleyn, II, 258; Nesefi, a.g.e., IV, 98; Beydavi, a.g.e., 637; Âlûsî, a.g.e., XXV, 4. Bu âyet Velîd b. Muğîre veya 'Utbe b. Rabî'a hakkında inmiştir.

[490] Bkz.: Zümer, 39/8, 49-51; En'âm, 6/130, Fürkân, 25/18.

[491] Kasas: 28/76-82.

[492] Merâğî, Tefsîru'l-Merâğî, XII, 97.

[493] Seyyid Kutub, a.g.e., X. 326 vd. Ayrıca bkz.: Reşîd Rıdâ, a.g.e, XII, 190 vd., 222.

[494] Râzi, a.g.e.. XXVII, 206.

[495] Saba: 34/34.

[496] Âlûsî, a.g.e., XXII, 147.

[497] Mü'minûn: 23/54-56.

[498] Enfâl: 8/36. Bu âyet-i kerimenin, Bedir'de düşman ordusunun iaşesini karşılayan, sayıları on veya on ikiye varan Mekke zenginleri hakkında indiği rivayet edilir. Bkz,: Âlûsî, a.g.e., IX, 204; Beydavi, 240.

[499] Bkz.:Sahife:

[500] İb...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın