Tabiî Yaratılış Kanununa Bağlı Topluluk

Tabiî Yaratılış Kanununa Bağlı Topluluk

İnsanlar her ne kadar zgür irade sahibi sorumlu varlıklar olarak yaratılmışlarsa da hiç bir zaman yaratılışlarında öz olarak işlenmiş gerçeklerin dışına çıkamamışlardır. Bir tek fert ve onun eşinden türeyip nesiller oluşturan ve böylece dünyada yayılıp çoğalan insanlar, başlangıçta bir tek ümmet olarak varlık içerisindeki yerini almış iken, daha sonra farklı sebeplerle ayrılığa düşmüş, bir biri ile çeşitli mücadelelere girişmiştir. Bu husus aşağıdaki âyetlerde şu şekilde ifade edilmektedir:

"İnsanlık tek bir topluluk (ümmeten vahideten) idi. Sonra insanların aralanndaki ihtilafları çözmeleri için Allah müjdeleyici ve uyarıcı peygamberler gönderdi ve onlarla beraber hakikati anlatan kitabı indirdi. Buna rağmen kendilerine gerçek deliller geldikten sonra aralarındaki kıskançlıktan dolayı onun hakkında ihtilafa düşenler bizzat bu vahyin verildiği aynı insanlardı. Ancak Allah, inananları kendi iradesiyle, üzerinde ihtilafa düştükleri hakikate sevk etti. Çünkü Allah isteyeni doğru yola ulaştırır."[330]

"İnsanlık tek bir topluluk (ümmeten vahideten) idi. Sonra ihtilafa düştüler. Rabbin tarafından onlara bir karar verilmemiş olsaydı, aynlığa düştükleri konuda aralarında (ki görüş ayrılıklarını çözümleyen) hüküm verilirdi."[331]

Bu âyetlerde geçen ümmet kelimesine müfessirlerin çoğunluğu "din" anlamı vermiştir.[332] Ancak kanaatimize göre ümmet kelimesinin bu âyetlerdeki manası yalın halde "din" değildir. Burada ümmete yaratılış kanununa (fıtrata) bağlı ya da ilâhî bir şeriat üzere bulunan topluluk anlamı vermek kanaatimizce daha uygundur. Çünkü daha önce de belirttiğimiz üzere ümmet, "belirli bir şey (saye, zaman, mekan vb.) üzerinde bir araya gelen topluluktur." Kelimenin bu anlamı göz önüne alınacak olursa, söz konusu âyet daha iyi anlaşılabilir.

Üzerinde durduğumuz her iki âyette yer alan "tek bir ümmet" (ümmeten vahideten) ifadesi, dünya sahnesinde yerini alan insanlığın birliğini vurgulamaktadır. Onların birliğini sağlayan, onları bir tek ümmet kılan şeyin ne olduğu, âyetlerden açıkça anlaşılmamaktadır.[333] Bu hususta müfessirler şu görüşleri ileri sürmüşlerdir:

1- İnsanlar, peygamberler gönderilmeye başlamadan önce Allah'ın üzerinde yarattığı yaratılış kanununa (fıtrata) bağlı tek bir ümmetti. Yani hepsi hak olan tek bir din üzere idiler.

Bu da Allah'a iman ve O'na teslim olma esasına dayanan fıtrî (doğal) bir dîn idi. İnsanlar, başlangıçtan Hz. Nuh'a kadar olan bu dönemde yaşamlarını, bozulmamış fıtratlarına göre devam ettirmişlerdi.[334]

2- Allah, Hz. Adem'i yarattığında ona hakkı vahyetmiş ve doğru yolu göstermişti. Onun torunları uzun bir süre O'nun yolunda gitmişler ve hepsi de bir ve aynı ümmete bağlı kalmışlardı.

Bu görüşe göre insanlar başlangıçta Hz. Adem'e vahyolunan ilâhî bir şeriat üzere idiler.[335]

3- İnsanlar küfür ve bâtıl din üzere tek bir sınıf, tek bir ümmet idiler.[336]

4- Bazı müfessirlere göre âyet, onların tek bir ümmet olduğunu söylüyor, ancak küfür üzerinde mi, iman üzerinde mi birleşmiş bir ümmet olduğundan söz etmiyor. Dolayısıyla bu konuda kesin hüküm verilemez.[337]

5- Peygamberlerin gönderilmesinden önce insanlar aklî kanunlara sarılma bakımından tek bir ümmettiler. Bu, kanunlarda yaratıcının varlığını ve sıfatlarını kabul edip O'na hizmet ve nimetlerine şükür ile meşgul olup; zulüm, yalan, cehalet vb. gibi aklen çirkin olan davranışlardan kaçınma esasına dayanmaktadır. Kâdî Abdülcebbâr (405/1025) ve Ebû Müslim el-İsfahânî (503/1109) bu görüşü benimsemişlerdir.[338]

6- Tek ümmet, aynı cins veya sınıf demektir. Yani o insanlar hiç bir şeriat ve kanuna tabi değillerdi. Asıl olan ibaha devrinde yaşıyorlardı. İlahî hükümlerle yükümlü olmaktan uzak olmalan itibariyle bir "cins" idiler. Veya bir cevherden ve bîr babadan gelmiş bir sınıf idiler. Dolayısıyla aralarında ırk ve dil ayrılığı yoktu.[339]

Bu görüşlerin dışında daha bir çok görüş vardır. Ancak konu uzayacağı için bunların geçtiği yerlere işaretle yetineceğiz.[340] Bu görüşleri savunanların her birinin kendilerine göre delilleri de vardır. Ancak Kur'an bununla ilgili açıkça bir işarette bulunmamıştır. Dolayısıyla konu hakkında söylenenlerin kesin bir değere sahip olmadıklarını belirleyemeyiz. İlk dönem müfessirleri genelde insanların başlangıçta ilâhî bir şeriat üzere olduklarını kabul ederken, son dönem müfessirler ise, bu süreçte insanların fıtrî (tabiî) bir din ve yaratılış kanunlarına (fıtrata) göre yaşamlarını devam ettirdiklerini kabul etmektedirler.[341]

Her iki âyet birlikte değerlendirildiğinde şöyle bir sonuca varmak mümkündür. İnsanlar, yeryüzünde yaşamaya başladıktan sonra bir süre doğuştan var olan fıtrî eğilimlerle toplumsal yapıyı devam ettirmişlerdir. Zira bu durum insanlar arasındaki uyumu sağlıyordu. Eğer insanlar fıtrî olan bu gerçekliği bozmasalardı, bütün insanların tabiî din üzere kalmaları mümkün olacaktı. Ancak Allah'ın kendilerine verdiği akıl, duyu vb. insanî özelliklerinden dolayı insanlar arasında hayata ve olaylara farklı bakışlar ortaya çıkmış, bunlar, insanın fıtratını yabancılaştırma eğilimi gösterdiği bir zaman da Allah duruma müdahale ederek doğru yaşam tarzını göstermiştir.[342]

[330] Bakara: 2/213.

[331] Yûnus: 10/19.

[332] Taberî, Câmi'u'l-beyân, II, 194; Reşîd Rızâ, Tefsîrü'l-menâr, II, 276.

[333] Muhammed Abduh, Reşîd Rızâ, Kur'an Okumaya Giriş (trc.Yusuf Aydın), İstanbul 1996, s. 89.

[334] Taberî, Câmi'u'l-beyân, 11,195; Alûsî, Rûhu'l-me'ânî, II, 152; Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, II, 744; Tabâtabâî, el-Mîzân, II, 113 vd., X, 29-30; Ateş, Süleyman, Yüce Kur'an'ın Çağdaş Tefsiri, İstanbul, ty., 1, 357.

[335] Taberî, Câmi'u'l-beyân, II, 194; Zemahşerî, el-Keşşâf, I, 355; Beyzâvî, Envârü't-tenzil, I, 311; Nesefî, Medârikü't-tenzîl, I, 311; Hâzin, Lübâbü't-te'vîl, I, 311; İbn Kesîr, Tefsîrü'l-Kur'ân, I, 250; Ebu's-Suûd, İrşâdü'l-'aklı's-selîm, I, 214; Alûsî, Rûhu'l-me'ânî, I, 152; Mevdûdî, Tefhîmü'l-Kur'ân, I, 167.

[336] İbn Kuteybe, Te'vilü müşkili'l-Kur'ân, s. 445; Râğıb el-İsfahânî, Müfredat, s. 86; Zemahşerî, el-Keşşâf, I, 355; Râzî, et-Tefsîrü'l-kebîr, VI, 13; Kurtubî, el-Câmi'li ahkâmi'l-Kur'ân, III, 31; Beyzâvî, Envârü't-tenzîl, I, 311; Nesefî, Medârikü't-tenzîl, I, 311; Hâzin, Lübâbü't-te'vîl, I, 311; İbn Kesîr, Tefsîrü'l-Kur'ân, I, 250; Fîrûzâbâdî, Besâir, II, 79-80; Ebu's-suûd, irşâdü’l-`akli's-selîm, I, 214; Alûsî, Rûhu'l-me'ânî, II,152; Reşîd Rızâ, Tefsîrü'l-menâr, II, 277; Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, II, 745.

[337] Râzî, et-Tefsîrü'l-kebîr, VI, 13; Hâzin, Lübâbü’t-te'vil, I, 311; Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, II, 746-747; Ateş, Yüce Kur'an'ın Çağdaş Tefsiri, I, 359.

[338] Râzî, et-Tefsîrü'l- kebîr, VI,13; Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, II, 748; Reşîd Rızâ, Tefsîrü'l-menâr, II, 278.

[339] Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, II, 747; Ateş, Yüce Kur'an'ın Çağdaş Tefsiri, I, 358-359.

[340] Taberî, Câmi'u'l-beyân, II, 194-196; Zemahşerî, el-Keşşâf, I, 355; Râzî, et-Tefsirü'l-kebîr, VI, II-15; Kurtubî, el-Cami'li ahkâmi'l-Kur'ân, III, 31; Hâzin, Lübâbut-te'vil, I, 311-312; Fîrûzâbâdî, Tenvîrü'l-mikbâs, I, 311; Reşîd Rızâ, Tefsirü'l-menâr, II, 276-283; Yıldırım, Zeki, "İhtilafın Menşei, Konusu ve Çeşitleri", Atatürk Üniv.İlahiyat Fak. Dergisi, Erzurum 2002, sayı: 16, s. 237-239.

[341] İnsanların tek ümmet olmalarının anlamının geniş bir değerlendirmesi ile ilgili olarak bkz. Kılıç, Sadık, Mitoloji Kitâb-ı Mukaddes ve Kur'an-ı Kerim, İzmir 1993, s. 216-237,

[342] Bkz. Çalışkan, Kur'an'da Din Kavramı, s. 161. Yrd. Doç. Dr. Hasan Keskin, Kur’an’da Ümmet Kavramı, Rağbet Yayınları: 78-82.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın