Sonuç

Sonuç

Kuran ilimleri arasında, mahdut sırada ysr aldığı görülen, nesihle ilgili ayetler hakkında ileri sürülen görüşlerin farklı olması, nesih kelimesine verilen anlamdan kaynaklanmaktadır. Neshin varlığını kabul eden alimlerin kelimeye verdiği anlam ile kabul etmeyenlerin görüşlerini iki noktada toplamak mümkündür. Neshin varlığını kabul edenler, önceleri farz iken daha sonra nafile şekline dönüşen ayetleri men-suh kapsamına almışlardır..[946] Reddedenler de bu şekilde olan ayetlerin mensuh olmadığı, nafile olarak uygulanması sebebiyle muhkem olduğu kanısındadırlar. Birinci guruba dahil ettiğimiz alimler nesih olayı bir eğitim ve tebliğde bir kolaylık olarak algılamaktadırlar. Bunlara göre Allah insanların kötü alışkanlıklarını bıraktırmak için basitten zora doğru bir metod izlemiş, diğer dinlerde olduğu gibi emirleri birden göndermemiş, yirmi üç sene gibi bir zaman dili içine yaymıştır. Bir konuda değişik zaman dilimi içinde ayetlerin gönderilmesi, Allah'ın bir rahmeti olarak düşünülmektedir. Diğer alimler ise neshin manasından hareketle, Kur'an'da hiçbir şey noksan bırakılmamıştır. Mensuh olan ayet Kur'an'da olmaması gerekir ve bu hadise İslâm'a zarar verir görüşündedirler. Dikkat edilirse nesih konusunda farklı görüş ve kanaatte olan alimler iyi niyet taşımaktadırlar. Bu münasebetle hepsinin görüşlerine saygı duymaktayım.
Vardığımız neticenin bir kriterini yapacak olursak; neshin varlığını kabul etmeyen Ebu Müslim Muhammed b. Bahr el-İsfehânî (ö. 322/ 934) ve son devir alimlerinden Ömer Rıza Doğrul (ö. 1366/1947) gibi bazı alimler ile neshin mevcudiyetini kabul etmekle birlikte, hadisin ayeti neshedemeyeceği görüşünde olan İmam Şafii (ö. 204/819) bir yana bırakılacak olursa, İslâm alimlerinin büyük çoğunluğu, İslam'ı tebliğ, eğitim ve kolaylaştırma noktalarından hareketle neshin varlığını kabul ettikleri gözlenir. Bununla birlikte, Kur'ân-ı Kerim'de mensuh olarak ileri sürülen ayet sayısı, ileri sürüldüğü gibi fazla değildir. Alimleri arasında mensuh kabul edilen ayetlerin fazla olması, eski kaynaklarda yer alan bilgilerin kriteri yapılmadan aynen aktarılması ve usul bilgilerinin nesih kapsamında değerlendirilmesinden kaynaklanmaktadır. Neshe konu olan üç yüz civarındaki ayet üzerinde araştırma yapmış bulunmaktayım. Bu sayının fazla oluşunun diğer bir sebebi tefsir usulü konularının nesih kapsamında değerlendirilmesinden kaynaklandığı anlaşılır. Kanaatimize göre, Kuran'daki nesih hadisesi bir eğitim ve tebliğdeki stratejidir ve nesh vardır. Fakat bu şayi beş altı ile sınırlıdır. Bunların sebepleri belirtilmiştir. Bunların dışındaki ayetlerin neshine katılabilmiş değiliz.
Kur'ân-ı Kerim'de nesih söz konusu mudur? sorusuna verilecek cevap konunun yorumuna bağlıdır. Usul konularında farklı görüş ve yorumlar olabilmektedir. Bunlardan birisi doğru, diğeri yanlıştır demek alimlerin kendi yorumlarına bağlıdır. Dikkat edilirse, neshe konu olan ayetler müteşâbih olarak değerlendirilen ayetlerdendir.[947] Bakara Sûresinde yer alan (Nünsihâ)[948] kelimesi kıraat alimleri arasında sülâ-sî ve rubâî fiillerde kullanılmaktadır. Sülâsî olarak kullanıldığında geciktirmek anlamına, rubâî fiilde kullanıldığında unutturmak anlamına geldiği görülür. Konunun farklı yorumlanmasına fiilin kullanılış farkının etkiii olduğu anlaşılır. Konuyla ilgili eser veren alimler tarafından tercih edilen, rubâî fiilde kullanılmış olanıdır. Bununla birlikte, ayetin her iki okunuş şeklinde de neshin varlığına delil olabileceği ihtimal dahilindedir.
Neshe delil olarak kabul edilen ayetlerdeki, "ayet" kelimesine verilen anlam, farklı sonuçlara götürmektedir. Buna göre ayetten kast edilen Kur'an'daki bir ayet mi? yoksa risalet anlamında kullanılmış mıdır? sorularına verilecek cevap yine farklı olmaktadır. Risalet anlamında alınırsa, Kur'an'da nesih yoktur sonucuna varılır. Ayet anlamı kabul edilirse neshin varlığı söz konusu olur. Öte yandan, Nah! Sûresi 101. ayette yer alan "Bir ayetin yerini başka bir ayetie değiştirdiğimizde" ifadesinden sonra "Vallahi) 'alemü bima yünezzilü" (Allah ne indirdiğini gayet iyi bilir" buyurur. Dikkat edilirse burada yünez-zilü' kelimesi kullanılmıştır. Yüce Allah bir defada indirdiği kitaplar için "inzal" kelimesini kullanırken,[949] Kur:ân-ı Kerim için "tenzil" kelimesini kullanmıştır.[950] Oysa risalet peygamber demektir. Risaletin yirmi üç senede indirilmiş olması, ayet kelimesine Peygamber olarak anlamak şeklinde düşünülür. Kur'an'daki kullanılış itibariyle en son düşünülecek bir anlamdır ve bize göre zayıf bir ihtimaldir.
Yaptığımız incelemede, Kur'ân-ı Kerim'de sınırlı bir şekilde neshin var olduğu kanaatini taşımaktayım. Bununla birlikte, bu bir tefsir usulü konusudur. Başka şekilde yorumlayanlara da saygılı olunması gerekir. Örneğin Hz. Peygamber, hicretin ilk yıllarında Kudüs'e doğru namaz kılmış, daha sonra Mescid-i Haram'a döndürülmüştür. İlk zamanlan kabir ziyaretleri yasak edilmiş, sonra izin verilmiştir. Yine mut'a nikahı hoş karşılanırken daha sonra yasaklanmıştır. Gece namazı olarak bilinen teheccüt ibadeti önceleri bütün Müslümanlar tarafından kılınırken, daha sonraları nafile olarak isteğe bırakılmıştır. Bu hadiseler neshin varlığını akla getirmektedir.
Müfessirler, Hz. Osman İle İbn Zübeyr arasında geçen şu konuşmaya yer vermişlerdir.
Hz. Osman Bakara Sûresi 240. ayetinin mensuh olduğunu ileri sürmüş, bunun üzerine İbn zübeyr; Öyleyse niçin Kur'ân'a yazdırıyorsun? sorusunu sormuştur. Hz. Osman, ''Bunun tevkıfî bir iş olduğunu, nâsih ve mensuh ayetlerin Kur'an'da bulduğunu, bunların yerlerini değiştirme imkanının olmadığını"[951] belirterek cevap vermiştir.
Nesihle ilgili eser veren alimler arasında Kur'ân-ı Kerim'in içindeki nesih durumuna göre surelerin bir tasnifini yapılır. Onlara göre 43 surede nâsih-mensuh ayet yoktur. 40 surede nensuh bulunur. 31 surede hem nâsih hem de mensuh yer alır. Altı surede de ise sadece nâsih vardır.[952] Eserlerde yer alan bu görüşlere katılmamız mümkün olmaz. Bu nakiller, dönem itibariyle alimlerin kendi görüşlerini yansıtır. Yoksa, esasında öyle olmadığı gözlenir. Kur'ân-ı Kerim'de asıl olan muhkem olmaktır. Bununla birlikte, az da olsa mensuh ayetin varlığı, Allah'ın kullarına bir kolaylığı olarak düşünülmektedir. Yüce Yaratıcı, Hz. Muhammed'e "Sana Kur'ân-t okutacağız. Sen onu unutmayaçaksın. Yalnız Allah'ın dilediği müstesna..."[953] buyurur. Buraya alınan ayet ile neshin varlığını ifade eden Bakara Sûresi 106. ve Nahl Sûresi 101. ayetleri neshin olabileceğini hatırlatmaktadır. Nesih olmayan surelerin sayısı -yukarıdaki taksime göre- 43 sureden fazla olmayışı nesih konusu ile diğer tefsir usulü konuların müşterek değerlendirildiğini ortaya koymaktadır.
Vardığımız sonuçlardan bir diğeri, Kur'ân-ı KerinYde neshe konu olan ayetlerin sayısında ittifakın olmayışıdır. İbn Hazm (ö. 320/923). Hibetullah (ö. 410/1019), İsferâînî (ö. 1177/1763) ve bazı alimler göre üç yüze yakın ayetin neshi ileri sürülür. Şah Veliyuliah ed-Dihle-vî (ö. 1176/1762) "Fevzü'l-Kebîr" isimli eserinde de bu sayıyı beşe indirmektedir. Nesh sayısını fazla olarak değerlendirenler, "nesh kapsamına istisna, tahsis, beyan vb. gibi tefsir usulü konularını dahil etmektedirler. Dolayısıyla, mensuh ayetlerin sayısı olduğundan fazla gösterilmiş olmaktadır. Oysa, bu sayı tefsir usulü konularının ayrılmasıyla bir birinden farklı şeyler olduğu görülmüştür. Mensuh ayetlerin sayısı yirmi olarak değerlendiren Suyutî (ö. 911/1505) bir beyit halinde bunları zikretmektedir. Yaptığımız incelemede bunlar arasında muhkem ayetlerin olduğu görülmüştür.
Tefsir usulü ve Kur'ân ilimleri kitaplarında neshin varlığını bilmek için bazı şartlar ileri sürülmüştür. Bunlar; a) İki ayetin içeriğinin bir arada uygulama imkanının olmayışı, b} Hz. Peygamberin sünneti ile neshin bilinmesi, c) Sahabeden konuyla ilgili sağlam rivayetin bulunması, d) Kronolojik bilgi ve e) Alimlerin ittifakı şeklinde sıralanır. Bu bilgilerin ışında neshe konu olan ayetler incelendiğinde, mensuh ayetlerin sayısı iddia ediienden çok az olduğu görülmüştür. Çünkü söz konusu ayetlerin çoğunun yukarıda belirtilen şartları taşımadığı anlaşılır. Akli bilgi, İhtimal, sağlam olmayan nakiller ve alimlerin kendi kanaatleri ile mensuh ayetlerin sayısını artırmak mümkün görülmez. Bu ölçülere bağlı kalındığında, Kur'an'da yer alan neshin mahdut sayıda olduğu görülecektir.
Alimler arasında neshe konu olan ayetlerin gelecek zaman dilimi içinde uygulanma alanının olabileceği, dolayısıyla Kur'an'da mensuh ayetin olmadığı ileri sürülse de, bu görüş istisna ha'lerde olan olaylar olarak değerlendirilmekte, umum ifade etmediği anlaşılmaktadır. Bizim elde ettiğimiz verilere göre, bu görüş de bir nazariye olarak değerlendirilebilir. Her şeyden önce, Hz. Peygamberin vefatından zamanımıza kadar on beş asırlık bir zaman dilimi geçmiştir. Kudüs'e doğru namazın kılınması, mut'a nikahının tatbiki, zina eden kadının ömür boyu hapsi gibi konuların uygulanma alanları olmamıştır.
Elde edilen neticelerden bir diğeri de Gayr- Müslim'lerin nesh konusuna yaklaşımlarıdır. Kur'ân'ın bütünlüğü içinde ve icazı[954] karşısında savunmasız kalan Müsteşrik ve Misyonerler nesh gibi tali konularla İslam'a saldırmışlardır. Onlara göre nesh; bazen bir emirden dönme, bazen de, önceleri bilinmeyen bir hakikatin keşfidir.[955] Her iki tanım gerçeği yansıtmaktan uzaktır. Çünkü Yaratıcının ilminde "nesh" söz konusu değildir. Kur'an'da işaret edilen nesh kulların inanması, eğitimi, geliştirilmesi bazında kolaylık sağlayan ameli konuları içermektedir. Misyonerlerin iddia ettikleri gibi, yeni kazanılan bir ilim kabul ederek Yaratıcıya izafe etmek, Allah'a bir iftira ve O'nun ilmini kulların ilmiyle kıyaslama olarak algılanır. Noksanlık kullar içindir. Yaratıcının ilmi kulların İlmiyle kıya...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın