Sefh Bezr İsraf

Sefh - Bezr - İsraf

'Sefh' 'Se-Fi-He' fiilinden masdardır; sözcük anlamı 'bedende hafiflik'tir. 'Zimâmün sefih', (kopu kopuveren yular'; 'sevbün sefih', 'ince ve gevşek dokunmuş elbise' demektir. Bu anlamlarda 'sefh' hafiflik, eksiklik gevşeklik’ anlamından Kur'an'da kavramlaşarak 'her türlü işte aklın hafifliği, düşüncesizlik, önem vermeme, akıl ve din eksikliği, akla ve dine aykırı hareketlerde bulunma' anlamlarını da ifade eder olmuştur. [261]

Münafıklar kendilerini çok üstün akıllı görerek mü'minleri 'sefihler-süfeha olarak görürken, Kur'an asıl 'süfeha'nın münafıklar ve kâfirler olduğunu, çünkü gerçek sefh'in gerçekliği apaçık meydanda olduğu halde İslâm'ı kabul edememekten öte bir anlam ifade etmediği belirtmektedir (Bakara: 13; 142).

İbrahim'in milleti'nden yüz çevirenler ancak ve ancak nefisleri hafif, ciddiyetten ve ciddî düşünceden yoksun, aklı ermez kişiler olabilir (Bakara: 130). Çocuklarını da, rızkın vericisinin Allah olduğunu bilmeden, gerek rızk gerekse daha başka cahili endişelerle öldürenler de akıl ve dinî inançtan yoksun, doğru düşünemeyen kimselerdir (En'am: 140).

Gerek ömürlerini, gerekse mallarını gerektiği yerde kullanamayanlar (eğriyi doğrudan ayıramayanlar da 'sefiht'tirler; Kur'an böylelerine mal verilip devredilmesini yasaklar (Nisa: 5).

İslâm kişinin gerek nefesini, gerek ömrünü, gerekse malını rastgele kullanmasına izin vermez; bu şekilde bir kullanım ancak 'sefihlerin yapacağı bir iştir. Bu bakımdan, kişi sahip olduğu nimetlerin hepsini yerinde ve ölçülü bir biçimde kullanmasını bilmelidir. Gerek ferdî, gerekse sosyal ve ekonomik yönleriyle toplumsal hayatın sağlıklı olmasında en büyük etken 'vaktin ve mal'ın ölçülü kullanımıdır.

İnsanın sahip olduğu her şey Allah'ındır ve insan için bir emanettir. Bu emaneti sefihçe kullanmayan nıü'min gerek kendisi, gerekse ailesi ve gerekse başkaları için harcamada bulunurken (nafaka ve infak) 'vasat' olmayı unutmaz. Bu harcamanın özellikle mal yönünden haddi aşmasına Kur'an'da 'tebzîr denilir. Bu kelime 'Be-Ze-Ra' fiilinden gelir; fiilin anlamı 'tohum ekmek, dağıtmak, ölçüsüz dağıtmak'tır. 'Bezr' 'tohum, nesil' demektir. Fiil 'tefîr babına nakledildiğinde meydana gelen 'tebzir' nasdarı 'tohumu gereken yere atmamak ve böylece onu kaybetmek, karşılığında bir şey alamamak' manasınadır. Bu sözcük anlamından 'malı saçıp savurmak, sefihçe harcamak, gerektiği yere sarfetmemek, az da olsa yararlı yerde değil de, yok olup gideceği yerde harcamak' anlamları çıkmıştır. Bu bakımdan, sözgelimi hak etmeyen kimseye az da olsa mal vermek, infakta bulunulmaması gereken yerlere infakta bulunmak, kısaca malı gerektiği yerde ve şekilde harcamamak 'tebzir’ kavramının, içine girer. [262] “Yakınlığı olana hakkını ver, miskine ve yolcuya da ve gereksiz yere harcama (tebzir); muhakkak ki gereksiz yere harcayanlar Şeytan'ın kardeşleridir; Şeytan'sa Rabbine karşı çok nankördür” (İsra: 26-27).

Ayette de açık olduğu üzere 'tebzir' Allah'a karşı bir nankörlüktür, nimete küfürdür ve bu noktada Şeytan'ın kardeşi olmaktır.

Kur'an'ın dilinde 'vasat' oluşu aşan ve sınır tanımayan eylemlerden biri de 'israf kelimesiyle ifade edilir. 'İsraf her eylemde, her harekette sınırı aşmak, gerek nicelik gerek nitelik olarak vasat olanı geçmek' demektir. Kelime 'Se-Ri-Fe' fiilinin ‘if’âl' babından masdardır.

'İsrafta, başkalarının haklarına el uzatma anlamı açık olmadan, her ne şekilde olursa olsun 'ölçüyü taşırmak, aşırılıkta bulunmak' anlamları vardır. Öncelikle, ölçüsüz biçimde harcamada bulunmak, yemek-içmekle ilgili olarak kullanılır; bu noktada 'tehzille aşağı yukarı eş anlamlıdır:

“Odur çardaklı ve çardaksız bahçeleri, yemişleri çeşit çeşit hurma ve ekinleri birbirine benzer ve benzemez zeytin ve narı meydana getiren. Meyve verdiğinde meyvesinden yiyin ve hasadı zamanında hakkını verin ve israf etmeyin. Doğrusu, O israf edenleri sevmez (En'am: 141).”

“..Yiyin, için ve israf etmeyin, doğrusu, O israf edenleri sevmez (A'raf: 31).”

Gerek miktar, gerekse nitelik olarak ölçüyü kaçırmak, gereğinden fazla yemek, içmek ve harcamak, aynen 'tebzir'de olduğu gibi gereksiz yere az da olsa harcamada ve hattâ “infakta bulunmak, işte bütün bunlar israf kavramının içindedir. Kur'an'da mü'minlerden söz edilirken ‘infak ettiklerinde, israf etmezler ve kısmazlar da (Furkan: 67)” buyurulmaktadır. Gerekli olmayan bir yere yapılan harcama, Allah'a ibadetin gerekliliklerini yerine getirmeyi sağlayacak bedenî gıdayı almanın ötesinde yiyip içme, yerine göre hoş. yemek gibi 'güzel olan harcamalar'ın dışında yapılan masraflar, ne hacet ne de güzel(husn) olmayan yararsız, boş yere ve gayr-ı meşru harcamalar ve ihtiyacın ötesinde ve hakkı olmayan alanlara akıtılan nimetler israfa girer. [263]

İsraf, yukarıda belirttiğimiz gibi yalnızca malı harcamalardaki aşırılığı değil, bütün eylemlerde vasat sınırı aşmayı da ifade etmektedir. Sözgelimi, Kur'an'da Lût kavmi 'müsrif bir kavim olarak nitelendirilir. Bunun nedeni de, fıtrî bir ihtiyaç olarak şehvetlerini giderme yolunda Allah erkekler için kadınları yarattığı ve onları nikâhla 'tohum atılan bir tarla' kıldığı halde Lût Kavmi'nin bu sınırı aşarak, meşru ve fıtrî olmayan yollara yönelmiş olmasıdır.

“Lût'u da (gönderdik). O zaman kavmine dedi: “Sizden önce alemlerde kimsenin yapmadığı fuhşu mu yapıyorsunuz? Siz kadınları bırakıp şehvetle erkeklere gidiyorsunuz. Evet, siz israfçı (müsrif) bir kavimsiniz (A'raf: 80-81).” Kur'an gerek Firavun'u, gerekse Salih (a)'in kavmindeki zorbaları da 'müsrif olarak niteler. Firavun ve bu zorbalar Allah-a kul olmaları ve O'nun hükümleri doğrultusunda davranmaları gerektiği halde, kendilerine çizilen şuurları aşıp hem Allah'a şirk koşuyor, hem insanlara zulmediyor, haksız yere yeryüzünde büyüklenip Allah'ın Yolu'nda gitmek isteyenleri bu yoldan alıkoyuyor ve yeryüzünde fesat çıkarıyorlardı (Taha: 33, Şuara: 151).

Kur'an kısasta “öldürmede israfta bulunulmamasını” emreder (İsra: 33). Cahiliyye devrinde bir kabileden bir kişi öldürüldüğünde karşılığında o kabile o insanı değil de, mensup olduğu kabilenin kendi ölçülerince daha şerefli bir ferdini öldürür veya bir kişi yerine bir kaç kişiyi öldürürler, kan davaları çıkar, kısaca kısasta tam bir karşılık esas olduğu halde öc duygusuyla bu karşılık ilkesine uyulmazdı. İşte, bu tür bir davranış da 'israftır; sözgelimi, köleye karşı bir hür veya bir kişiye karşı iki veya üç kişi öldürülürse bu 'israf olur.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi 'israf hemen her ölçüsüz ve aşırı eylem için kullanılır. “Rabbimiz! Günahlarımızı ve işimizdeki israfımızı bağışla (A.. îmran: 147)” ayetinde bu durum açıktır.

Ölçü tanımamak küfre kadar varan bir eylemdir; bu bakımdan israfın Kur'an'da müşrikler ve kâfirlerin tabiî nitelikleri olarak kullanıldığını görmek de mümkündür:

“İnsana zarar dokunduğunda yan üstü, oturarak veya ayakta bize dua eder; kendinden zararım kaldırdığımızda ise sanki kendine dokunan bir zarardan dolayı bize dua etmemiş gibi geçer gider. Müsrif ler'in yaptıkları işte böyle süslenip püslenir (Yunus: 12).”

İişte böyle” dedi, “sana ayetlerimiz geldi de sen onları unuttun; bugün de böyle unutulursun. İsraf eden'i ve Rabbi'nin ayetlerine inanmayanı işte böyle cezalandırırız. Elbette Ahiret azabı daha çetin ve daha kalıcıdır (Taha: 126-127).”

“... Şüphesiz Allah müsrif ve alabildiğine yalancıyı yola iletmez (Mü'min: 28).”

“Siz beni Allah'a küfretmeğe ve hakkında yanımda ilim olmayan şeyle O'na şirk koşmaya çağırıyorsunuz; bense sizi aziz ve çok bağışlayıcı olana çağırıyorum... Dönüşümüz muhakkak Allah'adır ve doğrusu müsrifler ateş halkı olanlardır (Mü'min: 42-3).” [264]

[261] Müfredat, 233-4; Hak Dini Kuran Dili, I, 234.

[262] Müfredat, 40; Y. Kamus, BZR md.

[263] Müfredat, 231-2.

[264] Ali Ünal, Kur’an’da Temel Kavramlar, Beyan Yayınları: 342-346.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın