Orucun Yüklediği Ağır Hükümleri Kaldıran Ayetin İniş Sebebi

Orucun Yüklediği Ağır Hükümleri Kaldıran Ayetin İniş Sebebi

Nasranîler (Hiristiyanlar) iftar ettiklerinde, yerler içerler ve eğer uyku uyumamışlarsa, kadınlarıyle de birleşebilirlerdi. Müslümanlar da oruçlarını ayni şekilde tutuyorlardı. Medineli sahabilerden kırk kişi kadar bir grup yatsıdan sonra uyudukları halde, kadınlarıyle birleşmişler ve fakat nadim da olmuşlardı. Bunlar Resülüllâha gelip durumlarını olduğu gibi açıklıyorlardı.
Meğer orada bulunan Hz. Ömer de ayni hatayı işlemiş, o da, durumunu onlar gibi Peygambere açıklamıştı. Hz. Ömer (r.d.) zevcesine yanaşınca zevcesi ona “ben uyumuşum» demiş uyarıda bulunmuştu. Zira orucun şartlarına göre, eşlerden gerek kadın ve gerekse erkek olsun, uyudukları taktirde, onlara birleşmek günahtı. Ama ne fayda ki Hz. Ömer (r.d.) zevcesinin uyarısına aldırış etmemiş, arzusunu yerine getirmişti.
Peygamberimiz bunları kendilerinden dinledikten sonra Hz. Ömere,
- Ya Ömer, bari sen bu duruma düşmemeliydin» dedi. Bu sözden ziyadesiyle duygulanan Hz. Ömer, ağlayarak meclisten ayrıldıydı.
Yine o sıralardaydı ki Resülüllâh, Medine'de dolaşırken, yaşlı bir zat olan Sarme bini Kaysi, ayakta duramıyacak halde görünce ona,
- Ya Sarme, seni çok zayıf görüyorum, sana noldu, buyurdu. Serme,
- Ya Resülüllâh, dün akşam zevceme dahil oldum (birleştim) bana “sana yemek hazırladım, getirip ısıtayım» deyip gitti. Ben de, o gün çalıştığım için uyumuştum. Zevcem geldiğinde beni uyurken görünce “yazıklar oldu, vallahi artık sana ekmekte su da haram oldu» diyerek gitti. Ben bu durumda oruçlu sabahladım. Bu gün de bahçemde çalışırken dayanamamış bayılmışım, diye cevap verdi. Bunun üzerine Resülüllâh, gözlerinden yaşlar akarak oradan ayrıldılar ki, Ramazan geceleri her oruçluya, eşiyle birleşme izni veren ayet nazil oldu [103]
Bu konu ile alakalı şu rivayetler de vardır :
Sahihi Buharîde, Berra bini Azipten şu rivayet nakledilir.
(Oruç ilk farz kılındığında) oruçlu bir şahabı, iftar zamanında, iftar etmeden uyursa, o zat, ne o gece ve ne de ertesi günün iftarına kadar bir şey yiyemezdi. Medine'li Sarme bini Kays, iftar vakti evine geldi ve zevcesine,
- Hazırda yemeğin var mı? diye sordu. Zevcesi,
- Hayır yoktur, fakat şimdi gider getiririm, dedi. Sarme o gün toprakta çalışmış olduğu için yorgundu ve bu sebeple uyudu. Zevcesi onu uykuda görünce;
- Vay sana yazıklar oldu, diyerek gitti. Ertesi gün yarı olunca Sarmeye bahçesinde açlıktan baygınlık gedi. Durum Resülüllâha bildirildi. Bunun üzerine, Ramazan geceleri kadınlarla birleşmeye ruhsat veren ayet nazil oldu. [104]
Bâzı rivayetlere göre, Orucun ilkin farz kılındığında kişi, yatsıdan yatsıya oruç tutardı. Eğer uyursa, zevcesiyle birleşemez, yiyemez ve içemezdi. [105]
Oruç hakkındaki bu ağır külfetleri nesheden ayetin meali şudur :
“Oruç gecesinde kadınlarınıza yaklaşmak, size halal oldu. Onlar sizin libasınız, siz de onların libasi (gibi) siniz. Allah, nefislerinize karşı zaaf göstermekte olduğunuzu bildi de, tevbenizi kabuletti, sizi affetti. Artık onlara (eşlerinize geceleri) yaklaşın ve Allah'ın hakkınızda yazdığını isteyin. Fecri (sadık) olan ak iplik, kara iplikten size seçilinceye kadar, yiyin, için, sonra orucu geceye kadar tamamlayın...» [106]
11- “(Oruç) sayılı günler (de) dir. Artık sizden kim (o günlerde) hasta yahut seferde olur da (orucu yerse) tutmadığı günler sayısınca, başka günlerde (orucunu) tutar, (hasta ve seferde olmayıp da) oruca takati olanların üzerine ise (bir gün için) bir yoksulu doyuracak (kadar ona) fidye (vermek) vardır. Kim ki isteğiyle (fidreyi fazla vererek) hayır yaparsa bu onun için hayırlıdır, oruç tutmanız da hayırlıdır", eğer bilirseniz.» [107]
Yukardaki ayet mealinin altını çizdiğimiz satırlardaki hüküm, şüphesiz bu günkü tatbikatımıza aykırıdır. Çünkü burada, oruca takati olanlara, verecekleri fidye karşılığında oruç yeme ruhsatı verilmektedir. Bu durumu normal bulmayan bir kısım tefsircî veya tercümeci, hükmün özünü teşkil eden ayetteki “yutıkunehu» (oruca takati olan) kelimesini çeşitli yönde manalandırmışlardır. “Yutıkunehu »yu kimisi (oruca takati olmayan) kimisi ise (orucu zorlukla tutan) diye manalandırmışlardır. Nitekim Celaleyn tefsirinde bu kelime, (takati olmayan) diye tefsir edilmiştir.
Hemen ilave edelim ki Taberi, İbni Kesir ve Kazıyı Beyzavı tefsirlerinde ilmî gerçekler, ayan beyan belirtilmiş, bu hükmün bir sonra gelen ayeti Kerime ile neshedildiğine işaret edilmiştir. Ama ne fayda ki acizanem bu tefsirlerdeki şu hakikatlara henüz vakıf olmadığım bir zamanda, ayni konuya ait bir soru karşısında, genç bir vaiz olarak kürsüde nasıl terlediğimi hiç unutamam.[108]

Fidye Mukabili Oruç Tutmamak

İbni Cerir, Muaz İbni Cebelin (r.d.) şöyle dediğini haber ve rir:
“Resülüllâh (a.s.) Medine'ye geldiğinde, Aşura gününü ve her ayın üç gününü de tutmaktaydı. Sonra Allah Taâlâ, Ramazan ayının oruç tutulmasını farz kıldı ve biri “Yaeyyühellezine amenu» ile, diğeri de “Eyyamen mâ'dudat» ile başlayan (Bakara 183, 184) ayetlerini, gönderdi. (Bu defa) isteyen oruç tutuyor, isteyen her gün için, bir yoksulu doyurma karşılığı orucu yiyordu. Daha sonra Allah Taâlâ, seferde olmayan sağlıklı herkese oruç tutmayı farz kıldı ve “Femen şehide minkümüşşehre felyesumhu» (sîzden Ramazana şahid olan, o ayı oruç tutsun) ayetini (Bakara 185) gönderdi. Fidye karşılığı oruç yeme müsaadesini yalnız, oruca takati kalmayanlar için geçerli bıraktı.» [109]
Buhari ve Müslim, Seleme Bini Ekvâ' (r.d.) dan şunu haber verirler:
“Oruç tutmağa takati olan herkes, her gün için bir yoksulu doyurma karşılığında orucu yiyebilirdi. Bu durum, meali “Ramazana sizden şahid olan o ayı oruç tutsun» olan ayet , gelinceye kadar sürdü, eski hükmü getiren ayeti (Bakara 184) sonra gelen (Bakara 185) ayet neshedip hükmünü değiştirdi. [110]
Bu açıklamalardan sonra şimdi de, 11. maddede meali yazılmış olan ayetin, oruca takati olduğu halde, fidye karşılığında orucun yenebileceğine ait olan hükmü nesheden ayet mealini okuyalım :
“Ramazan ayıdır ki Kur'an, onun içinde (kadir gecesi) indirildi. (Kur'an) insanlara hidayettir, doğru yolun ve hak ile batılı ayıran hükümlerin açık açık delilidir. İçinizden her kim o aya şahid olursa, onu oruç tutsun. Kim ki hasta olur veya bir seferde bulunursa, başka günlerde, oruç tutmadığı günler sayısınca (orucunu tutsun) Allah size kolaylık diler, size güçlük dilemez, iddeti (oruç gününe ve ayına ait müddeti) ik maletmeniz ve Allah'ı, size hediye ettiği nimetlerin üzerine tekbir etmeniz (çok büyük tanımanız) için, olaki (ona) şükredersiniz» [111]
Görülüyor ki bu ayet, fidye vermek suretiyle oruç yemeyi kaldırmış, hasta ve seferde olanları bile, oruç tutmadıkları günler sayısınca, başka günlerde tutmağa mecbur etmiştir. Ancak sahabîlerin tatbikatlarından anlaşılıyor ki fidye vermek karşılığında oruç bozma müsaadesi, yalnız orucu çok güçlükle tutan ihtiyarlara mahsus olarak kalmıştır. Nitekim: Sahabîlerden Hz. Enes (r.d.) ihtiyarlığı sebebiyle Ramazan orucunu tutamamış, yağlı ekmeklerden hazırladığı yemekleri, davet ettiği otuz yoksula yedirmiştir.
Şafiîye göre, oruca ve fidyeye takati olmayan ihtiyarlar, fidye vermeden de oruçlarını yiyebilrler. Bu içtihatta Şafiî, meali “Allah hiç kimseye takati olmayan külfeti yüklemez» olan (Bakara 286) ayete dayanır. [112]
İbni Abbas (r.d.) neshedilen (Bakara 184) ayetteki “Yutıkunehu» kelimesini “yutavvikunehu» olarak okurmuş. Bu taktirdirde mâna “Oruca güçlükle dayanabilenlere ise, fidye (yoksulu doyurma) vardır» şeklini almış olur ki bundan, takati pek az kalmış ihtiyarlar faydalanırlar. Esasen İbni Abbas (r.d.) ayetteki bu hüküm, neshedilnıemiş, der. [113]
İbni Kesir, bu ayetlerin tefsirinde, nesih keyfiyetini kabul etmediği yolunda İbni Abbasa (r.d.) isnadedilen rivayeti, Said İbni Cübeyrden başkası haber vermemiştir, der. İbni Kesir, ayni zamanda şu rivayeti de kaydeder :
“İbni Ebi Leyla, Hal'd îbni Abdullaha demiş ki,
- Ramazan ayında Âtâyı ziyarete gittiğimde onu, oruç yerken gördüm. Bunun üzerine Âtâ (mâzûriyetini ifade için olacak) şöyle dedi.
- İbni Abbas (r.d.) dedi ki “Femen şehide minkümüşşehrc felyesumhu» (Ramazan ayına şahidolan, o ayı oruç tutun) ayeti inince, oruca takati olan ve seferde olmayan herkese, oruç farz kılındı. Fidye karşılığında, hasta olmayanların oruç yeme ruhsatı neshedilmiş oldu. Bu kolaylık yalnız oruca takati kalmayan çok yaşlı ihtiyarlara mahsus olarak kaldı.»
Bu rivayeti de dayanak olan İbni Kesir, hasta olmayanların, fidye karşılığında oruç yemelerine ait olan ruhsatın, kaldırıldığını yazar.
12- “Size savaş açanlarla Allah yolunda siz savaşın, aşırı gitmeyin (onlar vazgeçerse siz de geçin) Şüphesiz ki Allah (c.c.) aşırı gidenleri sevmez» [114]
13- “(Bu taktirde) onları yakaladığınız yerde öldürün, sizi çıkardıkları yerden (Mekke'den) onları çıkarın. Fitne adam öldürmekten beterdir. Onlar, Mescidi Haramda, sizinle vuruşuncaya kadar (vuruşmadıkça) siz de orada, kendileri ile vuruşmayın Eğer onlar sizi öldürürler se, siz de onları öldürün. Kâfirlerin cezası böyledir»[115]
14- “(Bununla beraber) eğer onlar vuruşmaya son verirlerse, (siz de bırakın çünkü) Allah (c.c.) Gafuru-rahimdir»[116][117]

Bu Ayetlerin Nüzul Sebebi

Bu ayetlerin iniş sebebini İbni Abbas (r.d.) şöyle açıklar: “Bu ayetler, Hudeybiyede yapılan muahede hakkında inmiştir. Vakta ki Resülüllâh (a.s.) eshabi ile birlikte yapacağı (umre) ziyaretinden alıkondu ve Mekke'ye sokulmadı, kurbanını Hudeybiyede kesti ve Mekke'lilerle yaptığı muahede gereğince Umre ziyaretini bir yıl sonraya bıraktı. Bu bir yılın sonunda Resülüllâh (a.s.) tekrar Umre yapmak için Mekke'ye gitmek üzere gerekli h...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın