Neshi Meşhur Kabul Edilen Ayetlerin İncelenmesi

NESHİ MEŞHUR KABUL EDİLEN AYETLERİN İNCELENMESİ

A. Muhkem Ayetler

Kur'ân İlimleri ve tefsir usulüyle ilgili kitaplarda üç yüze yakın ayetin mensuh olduğu nakledilir. Söz konusu ayetlerle ilgili yaptığımız araştırmada, rivayet edilen haberlerin, alimlerin kendi görüşlerini yansıttığı anlaşılır. Bu sayının fazla oluş sebepleri arasında, islâm'ın ilk dönemlerinde, tefsir usulü konularının nesh kapsamında değerlendirilmesi, istisna edatının geçtiği ayetlerin men-suh kabul edilmesi ve alimlerin konuyla ilgili yorum ve görüşlerini gösterebiliriz, ikinci bölümde incelediğimiz gibi, söz konusu ayetlerin nesihle bir ilgisinin olmadığı gözlenmiştir. Bu bölümde, tefsir ve usul kitaplarında, İslâm alimleri arasında neshi meşhur olarak değerlendirilen ayetler üzerinde durulacaktır. Bu ayetlerle ilgili yaptığımız İncelemelerde, konuyla ilgili nakillere tam olarak katılabilmiş değiliz. Bu münasebetle, konuyu iki aşamada değerlendirmemiz mümkündür. Birincisi; muhkem kabul ettiğimiz ayetler, ikincisi; mensuh olabileceğini düşündüğümüz ayetler.[725]

1- Bakara Sûresi'ndeki Ayetler

a) "Ey İman edenler! Oruç, sizden öncekiler farz kılındığı gibi, size de farz kılındı. Ta ki korunasınız."[726]
İbn Abbas'tan gelen rivayete göre, bu ayet mensuhtur.[727] Nâsihi, "Oruç gecesi kadınlara yaklaşmak size helal kılındı. Onlar sizin elbisenizdir. Sizde onların elbisesisiniz. Allah, sizin kendinize yazık etmekte olduğunuzu bildi de tövbenizi kabul etti..."[728] ayetidir.[729]
Müfessirler incelemeye aldığımız ayet hakkında geniş yorumlarda bulunurlar. İbn Kesir, İslâm'ın ilk dönemlerinde her ayın üç günü oruç tutulduğunu, daha sonra ramazan orucuyla kaldırıldığını bildirmektedir.[730] Alûsî'de, Ramazan gecelerinde yasak olan kadınlarla ilişkinin helal kılındığını ileri sürmektedir.[731] Eserlerinden faydalandığımız diğer müfessirler, ayetle ilgili geniş değerlendirmelerine ilaveten, muhkem şeklinde yorumlarda bulunmuşlardır.[732]
Bakara Süresindeki bu ayet hakkında, belirli bir kanaate varmamız için anlamına dikkat etmemiz gerekmektedir. Ayetten anladığımız kadarıyla, Yüce Allah ilâhi dinlerin tamamında orucu emretmiştir.[733] Kur'an'dakİ bu ayetten, Ramazan gecelerinde hanımlara yaklaşmanın yasak olduğunu çıkarmamız mümkün değildir. Nâsihi kabul edilen ayette ise, hanımlara yaklaşmanın helal olduğu belirtilir. Bu yasağın, İslâm'dan önce gönderilen dinlerde olduğu anlaşılır.[734] Ayet ve hadislerde böyle bir yasak söz konusu değildir. Bakara Sûresi 187. ayette orucun başlama zamanı ve itikafın dışında hanımlara yaklaşmanın günah olmadığı ifade edilir. Yüce Allah, İslâm'ı en kolay bir din olarak göndermiştir. Bununia insanların huzur içinde yaşamaları arzulanır, Durum böyle olmakla birlikte, fıtrat çizgisinden uzaklaşan dinlerde aynı esnekliğin olmadığı gözlenmektedir. Oruç konusu da bunlardan birisidir. Dinler tarihi ve İslam dini kaynaklarında, Ehl-i Kitap'ın orucuyla İlgili farklı nakiller yer almaktadır. Buna göre, Ehl-i Kitap mensupları oruç geceleri uyuduklarında her şey kendilerine haram edilmektedir.[735] Oysa bu bilgiler, mensuh kabul edilen ayette ifade edilmiş değildir. Buhârî (ö. 256/869), ashaptan Kays b. Sırma'nın, yemek yemeden oruç tutması neticesinde bayıldığını haber vermektedir.[736] Başka bir rivayet de Hz. Ömer hakkındadır. Hz. Ömer, eski ilâhi dinlerde mevcut olan yasakların kendisini de kapsadığını düşünerek, hanımıyla yatmak suretiyle hata ettiği kanaatine varmıştır.[737] Mensuh kabul edilen ayette orucun daha önce gönderilen ümmetlere ve Müslümanlara farz kılındığına işaret edilmiş, nasihi kabul edilen ayette ise, yasak ve mubahlar açıklanmıştır.
Yüce Allah birçok konuda olduğu gibi, bu konuda da Hz. Peygamber aracılığı ile Müslümanların yükünü hafifletmiştir.[738] Bu münasebetle, Kur'ân-ı Kerim, Ehl-i Kitap'ın ihtilaf ettiği ve hata ettiği bir çok konuyu açıklamış,[739] onlara haram olanları helal kılmıştır.[740] Oruç konusunda da onların yanlışlarını düzelterek, Peygamberlere emredilenleri hatırlatmıştır. Hz. İsa ve Hz. Musa'ya oruç geceleri hanımlara yaklaşmanın yasak edildiği bilinmemektedir. Ama Ehl-i Kitap arasında böyle bir uygulama mevcuttur. Diğer konularda olduğu gibi, bu konuda da onların hata etmelerine din adamlarının etkili olduğu sanılmaktadır. İlk Müslümanlar kesin emirler gönderilmeden önce benzer uygulamalarda bulunmuşlardır. Bunun üzerine Yüce Allah yapılması gerekeni haber vermiştir.
Gelen nakiller ve ayetler hakkındaki kanaatimizi şu şekilde özetleyebiliriz. Orucun farziyetini haber veren ayetle, Ramazan geceleri hanımlara yaklaşmanın serbest olduğunu açıklayan ayet arasında bir zıtlık görünmez.[741] Müfessirler arasında ayetin muhkem olduğu görüşü ağırlık kazanır. Mensuh kabul edilen ayetin anlamında haber bulunur. Böyle ayetlerde nesh söz konusu değildir. Kanaatimizce her iki ayet birbirini tamamlamaktadır. Ehl-İ Kitap;ın uygulamaları Allah'ın bir emri ise, bu Kur'ân-ı Kerim'de mevcut değildir. Önceki din sahiplerinin bir uygulamasıdır. Nesh edilen ayet değil, onların yanlış uygulamalarıdır.
b) "...Kimin oruç tutmaya gücü yetmeyecek olursa, her gün bir fakirin karnını doyuracak kadar fidye vermesi gerekir...''[742]
Söz konusu ayetin yukarıya alınan bölümünün mensuh olduğu kabul edilir.[743] Nakledildiğine göre, bu ayet nazil olduğu zaman, dileyen fidye ödemiş, isteyen oruç tutmuştu. Yüce Allah bunu, "...Kim Ramazana erişirse oruç tutsun... "[744] ayetiyle nesh etmiştir denilmektedir.[745] Tefsir ve Kur'ân ilimleriyle ilgili kaynaklarda yer alan yorumlara göre, ayet hakkında farklı görüşler bulunmaktadır.[746] İbn Abbas'a göre bu ayet, oruç tutmaya gücü yetmeyen hasta ve yaşlı insanlar için nazil olmuş, mensuh değildir.[747] Yaptığımız araştırmada yapılan nakil ve yorumların, alimlerin kendi kanaatleri olduğu görülmüştür. Öncelikle uzunca bir ayetin, sadece yukarı alınan kısmının mensuh olması, gelen nakillerin zayıf olduğunu akla getirmektedir.[748] Oysa, ayette üç gruba işaret edilmektedir.
1) Mukim ve sıhhatli olanlar,
2) Yolcu ve hasta olanlar,
3) Allah'ın emrini yerine getirmekten aciz olan yaşlı ve hastalar.
Birinci grupta olanlar oruç tutmak mecburiyetindedir. Yolcular evlerine dönünce, hastalar da sıhhatine kavuşunca bu oruçlarını kaza edebilirler. Oruç tutamayan yaşlılar ve hastalığı sürekli olanlar için tek alternatif fidyedir. Çünkü ihtiyarların gençleşmesi mümkün değildir. Hz. Enes yüz yaşını aştığı zaman içinde oruç tutamamış, onun yerine bir miskini doyurmuştur.[749] Çünkü ibadetlerde önemli olan yapacak gücün olmasıdır. Allah kulların yapamayacakları yükle sorumlu tutmamaktadır.[750] Mezhep imamları arasında yaşlılar için fidye kabul edildiği gibi, İmam-ı Şafiî yapmış olduğu içtihadı ile buna hamile kadınları da ilâve etmiştir.[751] en-Nesh fi'1-Kur'ân müellifi de ayeti geniş tahlil ettikten sonra İbn Abbas'ın görüşüne katılarak muhkem olarak değerlendirmiştir.[752]
Ayet hakkındaki kanaatimizi şu şekilde özetlememiz mümkündür: Konuyla ilgili farklı nakiller olsa da, iki ayet arasında neshe konu olacak bir durum görülmez. Bakara Sûresi 185. ayeti bu ayete açıklık getirmektedir. Ayette yer alan ruhsat yaşlılar ve hastalar için geçerli olduğu anlaşılır. Bu hükümden, oruç tutmaya gücü yetenlerin yararlanması mümkün görülmez. Öte yandan, fidye vermeye ve ibadet etmeye güçleri yetmeyenlerden sorumluluk kaldırılmaktadır. Neshe konu olan ayetler, oruç tutmaya gücü yetmeyen insanların durumuna açıklık getirmektedir. Bu durum, 183-187. ayetler müşterek değerlendirildiğinde daha iyi anlaşılmaktadır.[753]
c) ''Sana haram aydan, onda savaştan soruyorlar. De ki; Onda savaş büyük bir günahtır..."[754]
Kur'ân ve tefsir kaynaklarında nesih haberine rastlanan en fazla ayetlerden biri, Bakara Sûresi 217. ayetinin yukarıya aldığımız bölümüdür.[755] Ayetin nâsihi olarak Tevbe Sûresi 29. ve 36. ayetler gösterilir.[756] Ayetle ilgili bilgileri değerlendiren müfessirlerin birçoğu, söz konusu ayeti mensuh kabul etmişlerdir.[757] Bununla birlikte, muhkem görüşünde olanlar da vardır.[758] Konuyla ilgili araştırma yapan Mustafa Zeyd de konumuzu teşkil eden ayetler arasında zıtlığın olmadığını ileri sürerek ayeti muhkem değerlendirir.[759] Yukarıya almış olduğumuz ayet hakkında karar vermek oldukça zordur. Zira, birçok İslâm alimi ayeti mensuh olarak görmektedirler.[760] Diğer taraftan, adı geçen ayette, haram aylarda savaşın büyük günah olduğuna işaret edilmekte, fakat savaşın yapılamayacağı ifade edilmemektedir. Razi (ö, 606/1209), bu ayetin haram aylarda savaşın yasak edildiğine delil olmadığını belirterek, neshini kabul etmez.[761] Hz. Peygamber döneminde de Hevazin, Huneyn, Sakıf ve Taife yapılan gazaların haram aylara isabet ettiği bilinir.[762] Şayet zaruri hallerde savaş haram olsaydı, Hz. Peygamber buna izin vermezdi. Müfessirler arasında yukarıya almış olduğumuz ayet mensuh olarak değerlendirilse de, gelen nakilleri inceledikten sonra aynı kanaati taşımadığımızı söyleyebiliriz. Bu kanaatimizi aşağıdaki maddeleri belirterek özetleyebiliriz.
1) Ayetler arasında bir zıtlık yoktur.
2) Hz. Peygamber zaruri hallerde bu aylarda savaş yapmıştır.
3) Her asırda Müslümanların saldıranlara karşı kendilerini savunma hakkı bulunmaktadır.
4) Konuyla ilgili gelen nakiller arasında görüş birliği yoktur. Neshe konu olan ayetler birbirini tamamlamaktadır.
e) "...İçinizdekini açıklasanız da gizleseniz de Allah sizi onunla hesaba çeker..."[763]
Bakara Sûresi'ndeki şahitliği gizleme ile ilgili ayetin buraya alınan bölümünün mensuh olduğu kabul edilir.[764] Nâsihi olarak, "Allah kim-şeye gücünün yettiğinin dışında bir şey yük/emez..."[765] ayeti kabul ediiir. Bu haberler Ebû Hüreyre ve Vehv b. Ömer'den gelir.[766] Eserlerind...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın