Nefsin Ruh Anlamında Kullanılması

Nefs'in "Ruh" Anlamında Kullanılması

Nefs ile Ruh'un aslında aynı olduğunu, terbiye edilmemiş ruha Nefs", terbiye edilmiş Nefs'e de "Ruh" dendiğini daha önce görmüş Kur'an-ı Kerîm'de, hiç terbice edilmemiş ruh olan kötülüğü emredici Nefs'i kendine has özelliklerinden dolayı başka bir bölümde incelemek üzere bir kenara bırakacak olursak başta Nefs'in, başka bir deyişle ruhunaha önce gördüğümüz mertebeleriyle ilgili olmak üzere Abizzat "insan ruhu"nu ifade eder mâhiyette pek çok yerde kullanıldığını görüyoruz. Hatta Kur'an'da Nefs'in en çok "Ruh" anlamında kullanıldığını söylersek, hata etmiş olmayız. ( Önce Nefs'in mertebeleriyle ilgili âyetlere göz atalım:
"Hayır! Devamlı kendini kınayan Nefs'e yemin ederim." [61]
Nefs-i Levvâme, "Kınayan Nefs" demektir. Bu da ya başkasını çokça kınayan Nefs veya işlediği günahların kötülüğünü anlayıp da kendini kınayan, pişman olan Nefs demek olabilir. Daha çok bu ikinci mânâ yaygındır. Kıyamet gününe inanmak istemeyen kötü nefsler o gün gerçekleşince kendilerini kınayacak, dünyada yaptıkları gafletlere ve günahlara pişman olacaklardır. Hatta her Nefs, "dünyadayken daha iyi neden çalışmadım, daha güzel işler neden yapmadım?" diye pişmanlık duyarak kendini kınayacaktır. [62]
Bu âyetin açıklamasıyla ilgili olarak Bursevî (V 1137 H./1724 M.) şöyle der:
"Nefs-i Levvâme, kendisinden ortaya çıkan kusur ve günahlardan dolayı kendini kınar ve bu kınaması sürekli devam eder." [63]
İbn Arabî (V. 638 H./1240 M.) de:
"Nefs-i Levvâme kendini sürekli kınar durur:
"Hayırlı ve iyi işlerde fazla gayretli olmayı güzel gördüğün ve bunların karşılığını çok iyi bildiğinde, nasıl olur da hata eder ve kaybedenlerden olursun? Nasıl olur da unutkanlığa ve gaflete kapılarak günah işlersin?" diye..." [64] şeklinde bir açıklama getirmiştir.
Nefs-i Mülhime ile ilgili olarak da Allâhü Teâlâ;
"Nefs'e ve onu şekillendirene; ona bozukluğunu ve korunmasını (isyanım ve itaatini) ilham edene yemin olsun” [65] buyurur.
Nefs-i Mutmainne ile ilgili olarak ise:
"Ey huzura eren Nefs!" [66] diye Nefs'e hitap edilmektedir.
Bursevî'nin beyanına göre buradaki huzura eren Nefs'ten maksat, itmi'nâna ermiş ruhtur. [67]
İbn Arabî de buradaki "Nefs" terimini şöyle açıklar:
"Üzerine sükûnet inen, yakın [68] nuruyla aydınlanan ve Allah'a ulaşarak ıstıraptan kurtulup huzur bulan Nefs." [69]
Bursevî'nin bildirdiğine göre "İtmi'nan, Nefs'in huzura kavuşmasıdır, Bu da yâkîn, ma'rifet ve şühûd makamlarından birine ulaşmakla, çokça ibadet etmekle olur ve Nefs huzuru elde edilir. İtmi'nan makamına ulaşınca, Nefs-i Mutmainne sahibi emin bir makamda olur." [70] Dolayısıyla Nefs-i Mutmainne sahibi, tam bir gönül huzuruna erer. Çünkü bunun peşinden gelen âyetlerde onun Cennet'i hak etmiş, Allah'ın azabından kurtulmuş olduğu bildirilmektedir. [71]
“Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır (V. 1942 M.) da:
"Bu âyetteki "Nefs" sözcüğünü, âlimlerin çoğunluğu "zât" mânâsına, bir bölümü de "ruh" mânâsına anlamışlardır. Şu durumda Nefs-i Mutmainne, "huzura ermiş Nefs" veya "huzura ermiş ruh" demek olur" [72] demektedir.
Elmalılı, devamla şöyle der:
"Nefs-i Mutmainne, esasen istikran olmayan ve kendileri ihtiyaçtan kurtulmuş bulunmayan, sebep ve sonuç silsilelerinden geçip, bizzat etkili olan en yüce ilk unsuru tanımaya yükselerek, onu tanıma gayesinde karar kılan ve varlığında ve diğer hallerinde O'nun dışındakilere ihtiyaç duymayarak, O'na ancak O'nun için tevhid ve ihlâs ile itaat edip boyun eğen Nefs demektir. Ki; bu tanımın özeti [73] âyeti gereğince Allah için İslâm ve ihsan ile korku ve hüzünden kurtulmaya kesin inanç ve [74] âyeti mânâsı üzere nefsini, yalnız Allah'ın rızâsını arayıp bulmaya bağlayarak hayvani tabiattan, kötülüğü emreden Nefs-i Emmâre'nin sıkıştırmasından, ayıplanan Nefs-i Levvâme'nin kınamasından, Allah'ın dışındakilere esir olma bağlarından kurtarıp, ilâhî ahlâk ile ahlâklanarak Allah yolunda mal ve canıyla yetişebildiği hayrı yapacak gerçek özgürlüğü kazanma kararıdır." [75]
Râzıye ve Marzıyye Nefs'e işaret eden âyette:
"Razı olmuş ve kendisinden razı olunmuş olarak Rabb'ine dön!" [76] buyurulmaktadır.
Bu âyet-i kerîmeyi Bursevî (V 1137 H./1724 M.):
"Sana verilen sürekli nimetlere razı olmuş ve Allah katında kendisinden razı olunmuş olarak (Rabb'ine dön!)" [77] şeklinde açıklamıştır.
İbn Arabî (V 638 H./1240 M.) de bu âyeti şöyle tefsir etmiştir:
"Rızâ halinde Rabb'ine dön! Yani, sende kemâl sıfatlar tamam olunca orada durma; sıfat makamının en üstünü olan Rızâ halindeyken (Allah'ın) zât(ın)a dön! Allah'tan razı olmak, ancak Allah Nefs'ten razı olduktan sonra olur. Nitekim;
"Allah onlardan razı olmuştur, onlar da O'ndan (Allah'tan) razı olmuştur." [78] buyrulmuştur." [79]
İbn Kayyim (V 751 H./1350 M.) de bu âyete şu açıklamayı getirmiştir:
"Bu âyetin mânâsı; Nefs'in Allah'ın kereminden elde ettiğine ve O'na dönünce kereminden elde'edeceğine razı olmasıdır. Ve Nefs, kendi rızâsını ve kendinden razı olunmayı elde eder. "[80]
Nefs-i Kâmile'ye işaret eden âyet-i kerîmede ise:
"Nefsini temizleyen kurtuluşa ermiştir. Onu kirletip örten ziyana uğramıştır" [81] buyuruluyor.
Nefs'ın mertebeleriyle ilgili olarak zikrettiğimiz tüm bu âyetler hep ' "ruh" anlamındadır.. Bunun dışında "ruh" anlamına gelen diğer âyet-i kerîmelere de birkaç ömek vermek yerinde olacaktır:
"O zâlimler ölüm dalgaları içinde, melekler de ellerini uzatmış:
"Haydi, nefslerinizi çıkarın" (derken) onların halini bir görsen" [82]
Bursevî, buradaki "Nefs" kelimesinin "Ruh" anlamında olduğunu kaydediyor. [83]
"Allah, öldükleri sırada nefsleri (canları, ruhları) alır, ölmeyenleri de uykularında (bedenlerinden alıp kendilerinden geçirir); sonra ölümüne hükmettiğini yanında tutar, ötekileri de belli bir süreye kadar “(bedenlerine) geri gönderir." [84]
Bursevî, buradaki "Nefsler (Enfüs)" kelimesinin "ruhlar (ervah)" demek olduğunu bildirmektedir. [85]

[61] Kıyâmet: 75/2.
[62] Elmalılı, Hak Dîni Kur'an Dili, c. VIII, s. 437.
[63] Bursevî, A.g.e., c. IV, s. 449.
[64] İbn Arabi, Tefsir, c. II, s. 733.
[65] Şems: 91/7-8.
[66] Fecr: 89/27.
[67] Bursevî, A.g.e., c. IV, s. 548.
[68] Yakîn: Kesin ve apaçık bilgi. Şüphe ve tereddüde yer olmayan doğru ve gerçek. Tasavvufta: a) Gerçeğe uygun, başka türlüsü imkânsız ve değişmeyen inanç, b) Delille değil, iman gücüyle apaçık olarak görme, c) Saf kalple gaybı temaşa, fikri muhafaza ile sırrı mülahaza etmek, d) Birşeyin hakikati konusunda kalbin doyum halinde olması, Her türlü kuşkuyu ortadan kaldırıp tasdik edilen gaybın hakikatine ermek. Yakın müşahededir. Yakın ile insan ateşe girer, su üzerinde yürür. Yakîn sahipleri katında belâ nimete, rahatlık musibete dönüşür. (Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, s. 528-529).
[69] İbn Ârabt, A.g.e., c. 11, s. 806.
[70] Bursevî, A.g.e., c. IV, s. 548.
[71] Fecr: 89/27-30.
[72] Elmalılı, A.g.e., c. IX, s. 202.
[73] Bakara: 2/112: "Hayır, her kim Allah'ı görüyormuş gibi ona ibadet edici olduğu halde kendini Allah'a teslim ederse, işte onun mükâfatı Rabb'inin kalındadır. Onlara bir korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir."
[74] Bakara: 2/207: "Öyle insanlar vardır ki; Allah'ın rızâsını elde etmek için canını bile verir. Allah da kullarına çok şefkatlidir."
[75] Elmalılı, A.g.e., c. IX, s. 203-204.
[76] Fecr: 89/28.
[77] Bursevî, A.g.e. c. IV, s. 548.
[78] Mâide: 5/119.
[79] İbn Arabî, A.g.e., c. II, s: 806.
[80] İbn Kayyim, Meââricü's-Salikin, c. II, s. 158.
[81] Şems: 91/9-10.
[82] En'âm: 6/93.
[83] Bursevî, A.g.e., c. I, s. 492.
[84] Zümer: 39/42.
[85] Bursevî, A.g.e ,c.III, s.391. Ahmet Ögke, Kur'an'da Nefs Kavramı, İnsan Yayınları: 25-28.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın