Kurânın İçeriğine Ait Zaman Stratejisi

III.4. Kur'ân'ın İçeriğine Ait Zaman Stratejisi

IH.4.İ. Zaman Tahlili

Tarihin belli bir kesitinde, insanlığın tamamını muhatap alan bir kitabın zamana ve mekâna hitap etmemesi düşünülemez. Mâide sûresi 67; Nahl sûresi 44. ayetlere göre, böyle bir mesajı tebliğ ve tebyin ile memur edilenin, zaman ve mekânda olması da Kur'ân'ın zaman ve mekânı dikkate aldığının başka bir kanıtıdır. Mekkî ve Medenî ayetlerin tahlili de bu hususu aydınlatmaktadır. Sosyolojik, kozmolojik, biyolojik, psikolojik tedriciliğe rağmen, Kur'ân'ın mesajında birdenlik düşünülemez. Teenniyi öğretmek, yaratma ve tedbir stratejisinin ayrılmaz bir gayesi olarak kendini takdim etmektedir. Çünkü mesajdan gaye, tevhit akidesini oluşturmaktır [690].

İşte bu sebeple Kur'ân'ın nüzulü tedrici bir strateji izlemiştir [691]. İzlenen bu strateji onun uygulanabilirliğini göstermektedir. Zaman ve mekân ötesi bir kaynaktan, zamana ve mekâna hitap eden kitabın, zamanı nasıl kullandığı fevkalade önemlidir. Hemen ifade edilmelidir ki Kur'ân, hem dairesel, hem de süre dizimsel zamanı öne çıkarmakta, her ikisinin kullanım alanını belirlemektedir. Bu nedenle o, ne adetullaha göre işleyen dairesel zamanı, -çünkü dünya hayatının tanzimi ona bağlıdır ne de sünnetullaha göre işleyen süre dizimsel zamanı dışlar. Çünkü dairesel zaman, zaten süre dizimsel zamanı ortaya çıkarmaktadır. Dairesel zamanın ortaya çıkardığı süre dizimsel zamanın geri dönüşü yoktur. Saatin gösterdiği zaman geri döndürülemez [692].

Süre dizimsel zaman, olayların dizi olarak düzenlendiği sürekliliktir. Çünkü olaylar zamanı oluşturmaz, zamanın içinde yer alırlar. Bir işi bitiren insanın başka bir işe koyulmasını emreden Kur'ân (İnşirah, 7), zamanın, ilerlemeci ve düz bir biçimde kullanılmasını emretmektedir. Kur'ân, insanı sürekli takip altında tutması ile devamlı yerinde sayarak döngüsel zaman anlayışına (Kaf, 16) karşıdır [693]. Zamanın kendisinden başka her şey zamanın içindedir.

Süre dizimsel zamanın, dairevi zaman gibi öznel ve nesnel iki yanı vardır. İnsan hayatının her döneminde süre dizimsel zamanı, nesnelleştirmeye çaba sarf edildiği gözlenmektedir. Zamanı algılayacak olan zihnin böyle bir zamanı nesnelleştirmesî hemen hemen mümkün değildir. Yirminci yüzyılın şartlarında yaşayan insan zihni ve değer ölçüleri ile, on beş asır önceki süre dizimsel zamanı reel olarak değerlendirmek mümkün değildir kanaati, ampirik olarak kendini hissettirmektedir. Öyleyse, süre dizimsel zamanı nesnelleştirmenin en önemli şartı, gerekli şartların oluşturulmasıdır. Aksi halde öznel şartlarla süre dizimsel zamanı nesnelleştirmek mümkün değildir. Çünkü bu durumda, doğada bir yasa olan rölativite hiçe sayılmış olur. Toplumsal nitelik kazanan bu zaman, takvim zamanıdır.

Tüm topluluklar süre dizimsel zamanı doğa olaylarının yenilenmesine dayanarak bir takvime bağlamıştır. Gündüz gece dönüşümü, güneşin görünür hareketi, ayın evreleri, iklim ve bitki örtüsüyle mevsimler bunların belli başlılarıdır [694]. Ayrıca mesafelendirme aracı olarak bir terimin zamansal olması gerekmez. Vahşilik gibi sosyoteknik bir terim, gelişim sıralamasındaki bir aşamayı göstermektedir. Hiçbir şey, bu terimi ahlaki, rölatif, pratik yöndeki anlamlarından ayıramaz. Antropolojik söylemde bu kelime, zamansal mesafelendirmeyi dile getirir. Vahşilik geçmişin bir İşareti ise, çağdaşta olabilir [695].

Hiçbir kimse kalkıp ta”vahşilik geçmişte kaldı, bugün artık böyle bir şey düşünmek mümkün değildir”, diyemez. Yani süre dizimsel zaman geçmişte vahşiliği ölçmüşse bu gün de ölçebilir. Bu noktada geleneksel zamanın [696] geçicilik ve sonluluk yapısıyla süre dizimsel zamanın geçmiş, şimdi ve gelecek tüm zamanları kuşatarak tek zamanda, şimdide topladığı söylenebilir. Kur'ân daha çok süre dizimsel zamanın gereği olan geçmiş, şimdi ve gelecekle yakından ilgilenmektedir. Takvayı insanın önüne koyarak (Hucu-rât, 13; Leyi, 17) ileriyi göstermektedir. Buna ulaşırken kullandığı zaman dairevi zamandır. Dairevi zaman, süre dizimsel zamanın vasıtasıdır denilebilir. Yani dairevi zamanı kullanarak, süre dizimsel zamanda ilerleme kaydedilmektedir. Kısaca her iki zaman anlayışı da insana hizmet ettirilen ölçüm ve değerlendirmelerdir. Bunlar konuların akışı içinde değerlendirilecektir. [697]

III.4.1.1. Geçmiş Zaman

Yaşanılan zaman sonsuz ve geriye dönüşsüz olarak akmaktadır. Hiç bir zaman akıp giden an'ı yeniden yaşamak mümkün değildir. Akıp giden zamanın varlığının felsefecilerle kelâmcilar arasında tartışma konusu olduğu, felsefe ve bilimde zaman bölümünde işlenmiştir [698]. Kelâmcıların inkâr ettiği geçmiş ve böyle bir zamanın olmayışı hususu, soyut anlamda bir geçmiş olup, bu düşünce Kur'ân'la örtüşmektedir. Çünkü Kur'ân'da da geçmiş, sadece olaylardan ibaret olup soyut anlamda olayların ve varlığın dışında, bir geçmiş veya bir dünden bahsedilmez. Yaşamın içine yerleşen yakın ya da uzak geçmişle ilgili belirleme noktaları vardır. Herkes olup bitmiş olaylara, geçmişten şimdiki zamana, yahut şimdiki zamandan geçmişe bakarak yorumlar. Kur'ân, geçmişi, içinde meydana gelen olaylar ve yaşayanlar açısından Önemsemektedir. Kur'ân, geçmişi reddetmeyip, ilişkileri koparmadan, tashih edici [699], tahlilci, ayırımcı ve mukayeseci bir gözle bakmaktadır. Bu yüzden, yakınından uzağına kadar, geçmiş önemlidir. Tekvini ayetlerde, evren ve ilk insanın yaratılışı, izlenen strateji ile başlangıca işaret edilmektedir. Kur'ân'a göre, insanın, dün, bugün, yarın diye üç günü olup, dün başlangıcı ifade etmektedir[700]. İnsan, dününü öğrenmeden bir yere varamaz. Geçmiş, kitaplara imanda temel öğedir. Çeşitli süre dizimsel/doğrusal zaman anlayışlarında ilk, başka bir ifade ile kalkış noktası, başlangıçta yani yaratılışta yer almaktadır [701]

Kur'ân, mebde'de/çok uzak geçmişte varlığı ve zamanı başlatırken bunu fark edebilecek olanın, insan olduğunun altını çizmektedir (En'âm, 2; Tevbe, 36; A'râf sûresi 54; Yunus, 3; Hûd, 7; İbrahim, 19, 32; Hicr, 26; Meryem, 9; Furkân sûresi 2, 54, 59; Fussilet sûresi 21; Rahman, 14, 15)

Çünkü insanın dışında hiçbir varlık geçmişi değerlendirme istidadında değildir. Bilimsel çalışmalarda bunun en önemli kanıtıdır [702]. Şu halde geçmişe bakış hususunda bilim Kur'ân'dan farklı düşünmeyip, bilgi ve deneyiminde geçmişi araştırıp tahlilci bir yaklaşımla değerlendirmeler yapmaktadır. Evrenin başlangıcı konusunda yapılan yoğun çalışmalar bunun önemli delilleridir [703]. Ne bilim, ne de Kur'ân, geçmişi işe katmıyorum demiştir. Düşünce ürünü olan felsefe de geçmişi dikkate alıp ona göre yoluna devam etmektedir. Ancak kelâmcılar ve bilime göre, zaman geriye doğru sonsuzca gitmemektedir [704].

Felsefecilerden İşrakiler (Eflatun ve taraftarları) de aynı görüştedir. Meşşâîler (Aristo ve taraftarları) ise, gelecekte olduğu gibi zamanın geçmiş yönünde de sonsuz olduğu kanaatindedirler. [705]Bu anlayışa göre, zaman ezelî olmuş olur ki, Allah'tan başkasına ezelîyet vermeyi tevhid ile uzlaştırmak mümkün değildir.

Şu halde Kur'ân, geçmişi nasıl değerlendirmektedir? Buna bakmak gerekmektedir. O muhatabının geçmişe ve geçmişin taklitçiliğine bağlanmasına karşı çıkmaktadır. Geçmişin pozitif ve negatif yönlerini göstererek; insanı geçmişe götüren bir üslupla, genel geçer kriterlerini belirleyip, ona göre değerlendirmeler yapmaktadır. Önceki dinleri ve kitapları kendisinin geçmişi sayıp (Bakara, 4, 285} [706], geçmişine sahip çıkarak, geçmişi, şimdi ile perçinler. Geçmişin fark edilememesi, psikolojik olarak insanın yaşadığı zamanı fark edememesi demektir. Kendini herhangi bir şeye kaptıran insanda da bu görülür. Ahkaf sûresi 35. ayette de, İnkâr edenler, ahirette, dünyada geçirdikleri zamanı böyle değerlendirirler. Azabı gördükleri zaman, sanki dünyada gündüzün bir saati kadar kaldıklarını düşünürler.

Sürekli geçmişi gündeme getiren Kur'ân, geçmişin ve geçmişe ait kalıntıların görülüp fark edilmesi ile geleceğe dönük hesap ve muhakemelerin daha sağlıklı olacağını amaçlamaktadır. Nitekim En'âm sûresi 11, ayet bunlardan sadece bir tanesidir. Bakara sûresi 275. ayette geçen selef kelimesi önce geçen demektir. İnsanın kendisinden önce geçen her şey, seleftir. Sosyolojik olarak "Ümmet-i salife", geçmiş ümmet anlamında kullanılmaktadır. Ayette kullanılan bu ifade riba yasağı ile ilgili olarak geçmişe dönülmemesini emretmektedir [707].

Kur'ân, geçmişi incelerken negatif bir yol izleyenlerin akıbetlerini canlı tutarak, muhatabı, aynı akıbete uğramaması için uyarır (Bakara, 49, 50, 59, 61, 98, 121, 146, 147, 161, 162, 170, 250, 251; Ali’ İmrân, 13; A'râf, 138, 141; Yûnus, 13; Yûsuf, 111; Nahl 116, 118; Ankebût, 14; Fecr, 6- 14; Hümeze, 1- 9) [708]. Geçmişin yok olup gitmesine göz yummaz (A'râf 176; Yunus, 24). Onu değerlendirip, pozitif yada negatif olan sonucu sahibine yansıtır (Bakara, 81; Mâide, 38; Rûm, 41; Tûr, 31; Tebbet, 2). Kur'an'da uhrevi hayat açısından dünya bir geçmiştir. Hesap, ceza, cennet ve cehennem geçmişin faturasıdır (Bakara, 3-5; Nebe', 1-5; Bürûc, 10; A'lâ, 10-13; Gâşiye, 1-13, 26; Tîn, 4-6). İnanan insanın zamanında yerine getiremediği yükümlülükleri geçmiştir. Artık onlar kaza veya keffaret statüsünde teklif gücünü geçmişteki bir ihmalden yahut bir hatadan alırlar (Bakara, 196; Nisa, 92; Mâide, 89; Mücâdele, 4). Bu yüzden, zamanında icra edilmeyen bîr görevin ifası veya geçmişteki bir hatanın telafisi, bazen sahibini katmerli bir şimdi ile karşı karşıya getirmektedir. Geçmişin günahlardan arındırılması hususunda kurduğu tevbe müessesesi ile, geçmişi şimdinin pozitif y...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın