Kuranda Şer Problemi

KUR'AN'DA ŞER PROBLEM

Önsöz

Doktora imtihanında, imtihan heyetindeki hocalarımdan birisi, kazandığım takdirde hangi mevzuda tez yapmak istediğimi sormuştu. Ben de ya “müşkilâtü'l Kur'an” veya “ahkâmu'l-Kur'an” mevzuunda çalışmak istediğimi, tefsirde bilhassa bu mevzuların alâkamı çektiğini söylemiştim. Bu mevzularda tez yapamadım ama, onlardan müşkilâtü'l-Kur'ân mevzuunun bir parçası sayılabilecek “Kur'an-ı Kerim ve Kâinattaki Şerler Problemi" üzerinde çalışmak nasib oldu.

Mevzuuyu biraz geniş bir açıdan ele alıp, Kur'an'ı ona göre taramaya başlayınca birçok müşkilin, bizzat veya bilvesile, bu problemle alâkalı olduğunu gördüm. Binâenaleyh başlangıçtaki temennim nisbeten gerçekleşmiş oldu.

Tez çalışmalarıma önce genel fikri ve felsefî eserler okuyarak başladım. Şunu hemen belirtmeliyim ki bu mevzua tahsis edilmiş ne türkçe ne de arapça bir kitaba rastlamadım. Elime aldığım her kitapda az veya çok mevzu'la ilgili kısımlar vardı. Fakat problemi enine boyuna işlememişti. Hristiyanlık açısından şer problemini tedkîk eden iki eser dışında, bu mevzuya tahsis edilmiş batı menşe'li kitaplara muttali olma imkânımız olmadı. Bu bakımlardan, şer problemine Kur'an'ın cevabını verecek ve münhasıran şer meselesini anlatacak bir çalışma yapma ihtiyacı daha açık bir şekilde kendisini gösterdi.

Şer probleminin tarih boyunca aktüel bir mesele olmakta devam etmesi, muasır insanlığın dinlerden çok felsefi cereyanlardan müteessir bulunması, mesele hakkındaki Kur'an'ı anlayışı ortaya koymak üzere derinlemesine bir çalışma yapmaya beni teşvik etmiştir.

Problemin diğer bazı dinlerdeki ve felsefedeki şeklini tesbit ettikten sonra, meseleyi en geniş biçimde ele almak üzere Kur'an'ı taradım. Mümkün olduğu kadar titiz ve dikkatli davrandığım bu taramada ayetlerin hemen hemen dörtte birini fişledim.

Tez çalışmamda istifade ettiğim temel eserler, Kur'an'ı Kerîm'den sonra, bazı mühim tefsirlerdir.

Taberî, Zamahşeri, Râzi, Şevkânî, Kuşeyri, Alûsi, Muhammed Reşid Rıza - Muhammed Abduh, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Tabatabâi ve Seyyid Kutub'un eserleri bunlar arasındadır. Tesbit ettiğim ayetlerin izahı için mezkûr eserlere müracaat ettim. Mevzuca yakın ayetlerin, ilk geçtiği yerlerdeki tefsirlerine baktım. Tez çalışmamda uzun bir zamanı alan bu devrede, ayetleri fişlerken aklıma gelen mülahazaları ve manaları bu tefsirlerden aradığım gibi, hatırıma gelmeyen ve fakat onların yaptığı farklı izahlardan da istifade ettim.

Daha sonraki safhada, Kur'an'ın en yetkili tefsiri durumunda olan hadislerin izahlarından faydalanmak gayesiyle, Kütüb-Ü Sitte'yi, Muttaki Hindî'nin Kenzu'l-'Ummâl'ını ve Nureddin Heysemi'nin Mecma'uz-Zevâid'ini taradım

Bibliyografyada isimleri zikredilen eserlerin kimini tamamen, kimini mevzu ile ilgili olduğu kadarıyla gözden geçirdim. Bütün bu çalışmaların neticesinde, kesin şekliyle planımız ortaya çıktı.

Buna göre :

Tezin girişinde, şer probleminin ne demek olduğunu anlattım. Birinci bölümde, çeşitli dinlerin ve şer problemiyle meşgul olan filozofların görüşlerini inceleyerek, esas bahse girmeden önce, meselenin beşeri plandaki hududlarını göstermek istedim.

İkinci bölümde esas mevzuumu işledim. Bu bölümün başında Kur'an'ın ulûhiyyet telakkisini, mevzuumun ilgili yönleriyle aktardım. Şer hakikati karşısında, çözülmesi gereken bir müşkillik arzeden bu telakkinin müşkilattan kurtulması için, Kur'an'ın şerri nasıl kabul ettiğini göstermeye çalıştım. Şerleri üç kısımda mütallaa etmek bana uygun göründü. Birincisinde şerri, teklif ve imtihanın bir unsuru olarak göz önünde bulundurup imtihanın hikmetini, teklifin muhatabı olan insanı kuvvet ve zaaflarıyla anlatmaya çalıştım. İkincisinde, insanlardan neş'et eden günah ve dalâlet şerlerinden bahsettim. Günah ve dalâletlerin cezası olarak harsımıza çıkan serleri de üçüncü kısımda zikrettik.

Neticeden önce, hadiseleri ve fiilleri değerlendirmede islâmi bir kıstas olmak üzere hüsün'kubh meselesini anlattım.

Bu çalışmamda şer problemine Kur'an'ın cevabını, anladığım kadarıyla ortaya koymaya çalıştım. Fakat bunun, herkesi ikna edecek bir cevab olmadığını biliyorum. Kur'an, her meseleye gerektiği ve insana lâzım olduğu kadarıyla temas etmiştir. Bir müslüman olarak bize kifayet eden Kur'an'ı izahlar, şer probleminde, hele bütün meselesi zihnindeki problemlerle uğraşmak olan insanlara tamamen yetmeyecektir. Yalnız şu var ki bu cevabın, diğerleri arasında soylu bir yeri olacaktır.

Gerek mevzuumu seçerken, gerek mevzuunun sahasını tesbitte yardımıyla, gerekse tezimi bitirene kadar, çalışmamdaki istiklâlimi haleldar etmeden, yapıcı ve yol gösterici ikaz ve alâkalarıyla yöneticiliğimi yapan hocam Doç. Dr. Suat Yıldırım'a teşekkürlerimi burada ifade etmek isterim. Ayrıca bazı fransızca kitaplardan istifademi sağlayan Sadık Kılıç ve Mehmet Yazgan'a da şükranlarımı bildiririm.

Lütfullah Cebeci
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın