Kozmolojik Zamanı İfade Eden Kelimeler

Kozmolojik Zamanı İfade Eden Kelimeler

Bu başlık altında incelenecek kelimeler, evrenin hareketiyle ortaya konulan zaman ölçümlerini ifade eden kelimelerdir. Bu kelimeler, lügat, felsefe, bilim tefsir yorumları ile evrenin rölatif yapısı dikkate alınarak tahlile tabi tutulacaktır. Bu nedenle, kelimelerin anlamında esnekliğin ve rölatif bir yaklaşımın zaman kavramının karekterinden kaynaklandığını ifade etmek yararlı olacaktır. [505]

Yevm

Yaratılış, kozmik ötesi ve kozmoloji, pratik hayat ve ahiret gibi geniş bir alana hitab eden bu kelime, gerek tabiatından, gerekse Kur'an'da ki farklı bağlamlarda kullanılmasından dolayı, muhtelif manalarla, değişik zamanlara ve sürelere işaret etmektedir. Aşağıdaki tahlilde bunlar sırasıyla ele alınacaktır.

a) Gündüz: Bu anlamda yevm kelimesi, hakiki ve mecazi manalara hamledilerek kullanılmıştır. Hakiki manası itibariyle "sert veya örfî gün" olarak değerlendirilen süreye, gecenin zıddı olan gündüze yevm denilmiştir. Bu süre, fecrin veya güneşin doğusuyla batışı arasındaki süredir [506]. Mekâna bağlı olarak farklılık arz ettiğinden ötürü rölatiftir. Zira, gündüzün kapsadığı süre de, başlangıç ve sona erişi de hiçbir yerde aynı zamanda gerçekleşmemektedir. Araplar yevm kelimesinin çoğulunu (Eyyamu'l-'Arab) "Arab'ın hadiseleri" diye olaylar manasına kullanırken, geceleri zikretmezler. Eyyam lafzını olaylara tahsis etmeleri, naiplerin gündüz olması sebebiyledir [507].

Kur'ân, yevm kelimesini (Bakara, 184, 185, 203; Mâide, 89; Mü'minûn, 113) hakiki manası diye açıklanan ve seri gün olarak tanımlanan gündüz'ün karşılığı olarak zikretmektedir [508]. Ancak, bazıları şer'an gündüz sayılan sürenin, örfi olarak gündüz olmadığı kanaatindedir [509]. Bu ise, gündüz karşılığında kullanılan yevm kelimesinin serî ve örfi gün olarak farklı süreyi ihata ettiğini göstermektedir. İtikâf gibi bîr ibadetin icrası için ön görülen ve en az süre olarak belirtilen yevm/gündüzün, kapsadığı sürenin, başlangıç ve sona erişinin, güneşin doğuş ve batışıyla belirtilmesi [510], örfi anlamda kullanılan gündüzün, bazen seri anlamdaki gündüze tekabül ettiğini göstermektedir. Nehâr/gündüz kelimesi, Kur'ân'da 55 yerde geçmektedir. Bir çok ayette, onu yaratanın ALLAH olduğu, gündüzün geceden sonra zikredildiği, gece ile gündüzün değişiminin ALLAH'ın varlığına delil teşkil ettiği; gündüzün, görüp fark edebilmek için yaratıldığı, hesabın temel ölçümlerinden birini oluşturduğu, daha ziyade hayatla birlikte zikredildiği, gündüzü gecenin içine geceyi gündüzün içine katanın ALLAH olduğu, onu çalışma zamanı yapanın, kıyamete kadar aralıksız devam ettirmeyeceği, ettirdiği taktirde hayatın felce uğrayacağı, ALLAH'tan başka geceyi getiren bir gücün olmadığı (Nahl, 12; Enbiya, 33; İsrâ, 12; Hac, 61; Mü'minûn, 80; Nur, 44; Furkan, 47; Kasas, 72), beyan edilmektedir. Kozmolojik bir ölçek olan gece ile gündüz hareket, mekân, değişim, öncelik sonralikla birlikte zaman ölçümünü gerçekleştirirken dünyayı siyasî, iktisadî, hukukî, dinî yönden rölatif bir şekilde etkilemekte ve yönetmektedir. Bu nedenle zaman, yönetmek demektir. Bu yönetim varlığa ve olaya göre kendini izhar eder.

Göklerin ve yerlerin yaratılışını, gecenin değişimi takip etmektedir. Onun değişimi, ayetlerde bir önceliğe sahip olup, gündüz ondan sonra gelmektedir (Bakara, 164; Âl-i 'İmrân, 190). Bütün bunlar, kozmik olarak nehâr/gündüzü oluşturan vasıta, amaç ve deveranın ALLAH'a dayandığını göstermektedir. Kozmik bir evrende işleyen çarkın en küçük bir mili, bu emre muhalefet etmez. Böyle mekanik bir teşbihle, bu çarkları yapıp birbiri ile döndüren ve bununla belli gayeleri gerçekleştiren güç bir gün bu çarkları bozup yeni bir sistem kurmaya kadirdir. O sistemde, gündüz ve gece yoktur. Daha önce işaret edildiği gibi mahiyeti farklı olsa da yevm, kozmik âlemden o sisteme geçerek, varlık gösteren ve ebediyetle bağlantı kuran bir kelimedir.

b) Gece ve Gündüz: Yevm kelimesinin sece ve gündüzün tamamı için kullanılması [511] ise bu kelimenin anlam çerçevesindeki bir başka zenginliktir. Nitekim miktarı bin yıla tekabül eden yevm (Yûnus, 3; Secde, 5) [512], gece ve gündüzü kapsayan bir kelimedir. Zira seneleri meydana getiren günlerin sadece gündüzler olması imkânsızdır. Hukuki bağlamda kadınların iddetini ve hayız durumlarını belirleyen süreyi ifade eden yevm (Talâk, 2) [513] kelimesi de gece ve gündüzü birlikte kapsar. Bir başlangıca ve bir sona erişe sahip olması yönünden kader, ecel, vakit ve süre kelimeleriyle; uyanış, gelişme, ihtişam, zayıflık, sonra silik ve sönük bir hayatla uyunan bir gece olarak[514]ömür kelimesinin kapsadığı mana (Mü'min, 67) ile ilişki içindedir [515]. Bu açıdan ömür lafzı, yevm kelimesinin keyfiyet ve mahiyetindeki kozmik zaman özelliklerinin temel ilkeleri ile örtüşen bütün kelimeleri temsil eder.

Gerek zaman, gerekse mekân bakımından evren ne yalnız bir gündüz devleti olur, ne de yalnız gece devleti. Aynı şekilde evrenin bir kısmında daima biri, diğer bir kısmında da daima diğeri sabit değildir. İki devlet meydana getirmezler [516]. İleride mevsimlerin, gece ve gündüzün meydana gelişini anlatan şemada kuzey ve güney yarım kürede gece ve gündüzün birbirini takip edişi daha iyi anlaşılacaktır. Dolayısıyla yevm kapsadığı anlam ağı ve varlığın tamamı ile tevhidi haykırmaktadır. Binaenaleyh kozmik yapıda ikiliğe yer yoktur. Tevhid, Kur'ân'ın, başından sonuna kadar savunduğu en temel ilkedir. Şu halde Kur'ân'la kozmoloji, aynı şeyi dile getirmektedir.

c) Mutlak Zaman: (!) Yevm kelimesinin, sadece gece veya sadece gündüz, yahut da gece ve gündüz manalarına hasredilemeyeceği [517], bu kelime ile "mutlak zaman" [518] kastedilmiş olabileceği şeklindeki yaklaşımdır. Bu anlamda, gece meydana gelen olaylar için dahi, yevm kelimesi kullanılmıştır. Geceleyin oğlu olan birisinin sevinci ifade edilirken "falancanın oğlu olduğu gün" şeklindeki bir ifade de geçen "gün"ile "mutlak zaman" kastedilmiştir. Kur'ân "yevm" kelimesini bu anlamda, oldukça çok kullanmaktadır. "Yer başka bir yere, göklerde (başka gökler) haline getirildiği gün" (İbrahim, 48) diye belirtilen günün gündüz, yahut gece, veyahut da hem gündüz hem gece olması mümkün değildir [519]. Çünkü bu ayette, yevmi meydana getiren kozmik yapı bozulmuştur. Aynı anlamda, kozmik yapının devam ettiği, yevmin seri ve örfi olarak tezahür ettiği zamanın herhangi bir kesitine işaret maksadıyla da kullanılmaktadır, "çetin bir gün" (Hud, 77), "göç günü, konaklama günü" (Nahl, 80) gibi ifadelerde "yevm", "mutlak zaman" ifade ederken, kendisini niteleyen olayla birlikte, o olayın meydana geliş süresini ifade eder. İşte bu sebeple, bu kullanımda da "yevm" kelimesinin ifade ettiği zaman rölatiftir. "Çetin gün", "göç günü, konaklama günü" ifadelerinin kapsadığı süre farklıdır. Zira konaklama günü göç gününden daha uzun bir süre içermelidir.

Göklerin ve yerin yaratılışında zikredilen altı günün, bildiğimiz manada gün olması mümkün değildir. Çünkü gün ancak güneşin doğması ve batmasıyla meydana gelir. Gökler, güneş ve ay yaratılmadan önce gün kavramı nasıl düşünülebilir diye sorulacak olan bir soruya, "eğer ortada bir gezegen ve güneş bulunmuş olsaydı, bu yaratma müddeti bin günlük bir süre olurdu" diye cevap verilebilir [520].

Bir çok müfessir ise altı günü, altı vakit veya altı vaktin altı günden daha uzun olması şeklinde yorumlamıştır. Söz konusu altı gün bilimin, altı bileşim veya canlı varlıkların kimyasal yapısını oluşturan hidrojen, oksijen, karbon, azot, fosfor ve kükürt gibi altı çeşit ana madde şeklindeki açıklamaları ile bir ilişki kurulabilir mi sorusunu akla getirmektedir [521]. Bin yıla tekabül eden yevmi ahiret günü olarak anlayanlar olmuştur [522]. Ayrıca Kur'ân, Arapların ifadesi gibi ifadesini kâfirler için ukubat anlamında kullanmıştır. Çünkü "o günler, ALLAH'ın her toplumu, yaptığına göre cezalandırmak içindir" (Casiye, 14) ayeti, "ALLAH'ın günleri" ifadesinin mezkûr manada kullanıldığını göstermektedir. Ahiret bağlamında da yevm kelimesinin (Zümer, 71) şeklinde kafirleri muhatap alarak kullanılması da ukubat anlamındadır [523]. Cezanın ve ukubatın süresini mutlak olarak değerlendirmek mümkün değildir.

Bütün bu verilerden yola çıkılarak "yevm" kelimesinin Kur'ân'daki ağırlık merkezinin rölatif olduğu anlaşılmaktadır. Yevm kelimesinin kapsadığı zaman; an (Rahman, 29) [524], gün, ay, yıl, asır, devir ve bilinenbilinmeyen zaman ölçülerinden herhangi biri olabilir [525]. Dolayısıyla, "fetih günü" (Secde, 28, 29) terkibindeki yevm ile "çetin gün", "göç günü", "konaklama günü" terkiplerindeki yevmin üstlendiği zamanı, kesin olarak ölçmek mümkün değildir. Olayın vukuu, yevme âlem olmuş gibidir. Bunun için olayın meydana geüş süresi, yevmin kapsadığı süredir. Mutlak müddet, vakit ve zaman gibi lafızların en güçlüsüdür. Çünkü bu, gök cisimlerinin, başlangıçtan nihayete kadar olan hareketidir. Zaman, bu mutlak müddetin parçaları, vakit ise içinde iş görülen süredir [526]. Bu yaklaşımla, mutlak müddet dehr, vakit ve zaman da onun açılımı olarak anlam kazanmaktadır. Yine eski Araplar, yevm kelimesinin çoğulu olan "eyyam" kelimesini devlet ve velayet zamanı manasında kullanmıştır [527]. Nitekim Al-i İmrân sûresinin 140. ayetinde geçen "eyyam" kelimesi bu manada açıklanmıştır [528]. Şu halde Kur'ân da yevm kelimesine mutlak zaman anlamı kazandıran bir kullanımı kesin olarak ortaya koymak mümkün değildir.

d) Kevn Manası: Kevn: Oluş, meydana geliş, hareket, yaratılış, gerçekleşen emir, iş, birisinin bir şeyi yapması ve onun da hemen olması gibi manalar ifade ermektedir. Kâinat kelimesi de bu kökten türeyen bir isim olup "meydana gelen, bir...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın