İstikbar ve Müstekbir

İSTİKBÂR/ MÜSTEKBİR

İstikbâr, k-b-r (kebura) kökünden türemiştir. Kibir, tekebbür ve istikbâr birbirine yakın anlamlarda kullanılır. Kibir, insanın kendisini beğenerek başkalarından farklı görmesidir; bu, insanın kendini başkalarından daha büyük ve üstün görmesiyle olur. Tekebbür, gerçeği kabul etmekten ve ibadetle boyun eğmekten çekinerek Allah'a karşı büyüklenmedir. İstikbâr ise, iki türlüdür: 1) İnsanın büyüme peşinde ve isteğinde olması. Bu gerektiği biçimde, gerektiği yerde ve gerektiği zamanda olursa, övgüye değerdir. 2) Böbürlenip kendinde olmayanı varmış gibi dışa vurmaya çabalama. İşte bu yerilir. Kur'an'da yer alan istikbâr, da bu ikinci türden olandır.[43]

İstikbâr, başkalarını küçük ve hor görme, ezme, haklarını çiğneme anlamındaki İstid'âf in zıddıdır. (istikbâr x istid'âf).

İstikbâr; büyüklenme, böbürlenme, kendini beğenme, kendini büyük, güçlü ve üstün görme, büyüklük kuruntusu demektir. İstiz'âf ise, zayıf, güçsüz ve küçük görerek/bırakmak, horlamak, ezmek ve sömürmek, haklarından yoksun bırakmak anlamlarına gelir.

Kur'an'da kullanılan k-b-r kökünden türemiş konumuzla ilgili kavramlar; kebîr, mütekebbir, kibriyâ, istikbâr ve ekâbir'dir. Bunlan sırayla inceleyelim.[44]

6.4.1 Kibriyâ, Mütekebbir Ve Kebîr Kavramları:

6.4.1.1 Kibriyâ:

Kibriyâ, boyun eğmekten uzak oluş, yaratıklara benzemekten yüce oluş anlamındadır. Bu sıfat, Allah'tan başkası için kullanılmaz.[45] Bu anlamda büyüklük, evrenin hakimi ve yaratıcısı Allah'a özgüdür.[46]

6.4.1.2 Mütekebbir:

Tekebbür sözcüğünden türeme sıfat-fiildir. Tekebbür, iki türlüdür:

1) Güzel fiillerin gerçekte çok olması, başkalarınınkileri geçmesi. İşte bu özelliği dolayısıyla Allah'ın sıfatlarından birisi de "Mütekebbir"dir:

"Allah, kendisinden başka tanrı olmayan, hükümran, çok kutsal, esenlik veren, güvenlik veren, görüp gözeten, güçlü, buyruğunu her şeye geçiren mütekebbir (ulu) olan Allah'tır. Allah putperestlerin koştukları eşlerden münezzehtir."[47]

2) Güzel fiillerini zoraki ortaya koymaya çalşma. Bu, çoğu insanda olan bir niteliktir.

Allah'ın âyetleri üzerinde tartışan ve gönderdiklerini yalanlayanlara şöyle denir:

"Temelli kalacağınız cehennemin kapılarından girin. Büyüklenenlerin (böbürlenenlerin) durağı ne kötüdür."[48] "Bunlar, Allah'ın âyetleri üzerinde kendilerine gelmiş bir delil bulunmadan tartışırlar. Bu, Allah katında da inananlann yanında da öfkeyi arttırır. Allah, büyüklük taslayan her zorbanın kalbini bundan dolayı mühürler."[49]

"Allah'a karşı yalan uyduranların, kıyamet günü yüzlerinin kapkara olduğunu görürsün. Böbürlenenler için cehennemde bir durak olmaz olur mu?"[50]

Hz. Musa da şu sığınma duasını yapmıştır:

"Doğrusu ben, hesap görülecek güne inanmayan böbürlenenlerin hepsinden benim de rabbim, sizin de rabbiniz olan Allah'a sığınırım."[51]

Birinci tür tekebbürün bulunması övgüye değerdir, ama ikinci tür yerilir. İnsanın birinci türden tekebbürle nitelenebileceği, bunun yerilmeyeceği, şu âyetten anlaşılabilir:

"Yeryüzünde haksız yere büyüklük taslayanları, âyetlerimden yüz çevirteceğim (..)"[52]

Buradaki "haksız yere büyüklenenler" ifadesi, zıtkavram çıkanmıyla, "haklı yere büyüklenenler" sonucuna da elverişlidir.[53]

6.4.1.3 Kebîr:

Kur'an'da kebîr sıfatı, hem Allah için, hem de başka varlıklar hakkında söz konusu edilir.[54]

A) Allah'ın Kebîr Sıfatı:

Allah için kullanıldığı yerlerde, kebîr sıfatı, iki türlü yer alır:

1) Allah'ın yücelik sıfatlarından Alî ile birlikteliği (Alî + Kebîr):

Karı-koca ilişkilerini ve aile yönetiminin erkeğe ait olduğunu belirten âyet, şu cümleyle biter:

"(..) Doğrusu Allah, yücedir (ali) ve büyüktür (kebîr)."[55]

Allah'ın ilmi, bağışlayacılığı ve evreni yöneticiliği gibi başka pekçok özellikleri belirtildikten sonra veya önce, şunlar anlatılır:

"Hak yalnız Allah'tır. Onu bırakıp taptıkları ise kesinlikle bâtıldır. Doğrusu Allah, yücedir ve büyüktür."[56]

"Bu, Allah'ın hak, ondan başka taptıklan şeylerin bâtıl olmasından dolayıdır. Doğrusu Allah, yücedir ve büyüktür."[57]

"Allah'ın katında, kendisine izin verilenden başka kimse şefaat edemez. Sonunda, gönüllerindeki korku giderilince, birbirlerine 'Rabbiniz ne söyledi?' diye sorarlar; 'Hak söyledi' derler. O, yücedir ve büyüktür."[58]

"Onlara 'Yalnız Allah'a çağırıldığınız zaman inkâr ederdiniz de ona eş koşulunca inanırdınız. Bugün hüküm, yüce ve büyük Allah'ındır' denir."[59]

2) Allah'ın yücelik sıfatlarından Müteâl ile birlikteliği (el-Kebîru'1-Müteâl):

Kullanıldığı Râ'd sûresinin başından itibaren ve sonrasında Allah'ın özellikleri arasında, "yücelerin yücesi" oluşu da belirtilir:

"Görüleni de görülmeyeni de bilendir, Yücelerin yücesidir."[60]

B) Önder Ve Yönetici:

Kebir sözcüğü, Allah'ın bir sıfatı oluşu yanında, "önder, yönetici, reis, kocabaş, usta, pîr" anlamında, bir topluluğun başını anlatmak için de kullanılmıştır.

Hz. Musa ve Hz. Harun'un rabbine inandık diyen sihirbazlara, Firavun şöyle dedi:

"Ben size izin vermeden mi ona inandınız? Doğrusu size sihri öğreten, büyüğünüz (ustanız) o olmalı!(..)"[61]

Bu âyetteki "o olmalı" ifadesinde yer alan "o" zamirinin, Allah'a mı, yoksa Musa'ya mı ait olduğu açık değilse de, Musa'ya ait oluşu daha uygun görünüyor.

Hz, İbrahim'in milleti ona,

"Ey İbrahim! Bunu tanrılarımıza sen mi yaptın? dediler. İbrahim şu cevabı verdi; Belki onu şu büyükleri yapmıştır. Konuşabiliyorlarsa onlara sorun."[62]

Kâfirler yüzleri ateşte çevrildiği gün, şöyle diyecekler:

"Rabbimiz! Biz yöneticilerimize (sâdetenâ) ve büyüklerimize (kuberâenâ) itaat etmiştik. Fakat onlar bizi yoldan saptırdılar. Rabbimiz onlara iki kat azap ver. Onları büyük bir lanete uğrat."[63]

6.4.2 İstikbâr Tutum Ve Davranışlar:

6.4.2.1 Küfür/İnkarcılık:

Büyüklenme, önce kişinin inanç dünyasını etkileyerek, hak ve doğruya inanmasına engel olur. Allah'ın birliğine, peygamberlere, âhiret gününe ve âyetlere inanmayanlar, inançsızlığa kibir yüzünden sürüklenirler.

Nuh kavmi, onun davetine topluca, istikbâr'a kapılarak karşı çıkmaktadır. Hz. Nuh onlar için Allah'a şöyle yalvardı:

"Rabbim! Doğrusu ben, milletimi gece gündüz çağırdım. Fakat benim çağırmam, sadece benden uzaklaşmalarını sağladı. Doğrusu ben senin onlan bağışlaman için kendilerini her çağırışımda, parmaklarını kulaklarına tıkadılar, elbiselerine sarındılar, direndiler, büyüklendikçe büyüklendiler.(..)"[64]

Müstekbirler, yalnızca kendileri Allah'ı inkâr etmekle kalmaz, özellikle zayıfların, Allah'a inanma çağrısına uymalarına engel olurlar. Allah'ın birliğini ve insanların yalnızca Allah'a kul olduğunu benimsetmek için gönderilen peygamberlerin karşısında her zaman onlarla uğraşan bir kibirli veya güçlü kâfir ya da kâfirler topluluğu olmuştur. Yüce Allah şöyle buyurur:

"Bunun gibi, her kasabanın ileri gelenlerini orada hile yapan suçlular kıldık. Oysa yalnız kendilerine hile yaparlar da farkına varmazlar."[65]

Peygamberlerin çağrılarına ilk karşı çıkanlar, mele'nin (ileri gelenlerin) oluşturduğu müstekbirler olmuştur.

Firavun ve erkânı Hz. Musa'nın çağrısına, istikbâr yüzünden uymamıştır:

"Sonra Musa ve kardeşi Harun'u, Firavun ve erkânına, mucizelerimiz ve apaçık delille gönderdik. Büyüklük tasladılar. Zaten mağrur bir topluluktular. Bu yüzden, 'milletleri bize kul köle iken, bizim gibi iki insana mı inanacağız?' deyip, onları yalancı saydılar. İşte bu yüzden yok edildiler."[66]

Hz. Musa'nın seçkinliği ve ona levhalarda verilen öğütleri ve açıklamaları, kavmine iletmesi belirtildikten sonra. Yüce Allah şunu açıklar:

"Yeryüzünde haksız yere büyüklük taslayanları, âyetlerimizden yüzçevirteceğim. Onlar bütün âyetlerimi görseler, yine de inanmazlar. Doğru yolu görseler, bu yola girmezler. Azgınlık yolunu görürlerse, hemen tutarlar. Bu, onların mucizelerimizi yalan saymaları ve onlardan habersiz görünmelerinden ileri gelir. Âyetlerimizi ve âhirete kavuşmayı yalan sayan kimselerin işleri boşa gitmiştir. Onlar işlediklerinin karşılığından başka bir şeyle mi cezalandırılırlar?"[67]

Semud milletinin büyüklük taslayan ileri gelenleri, aralarından iman eden ve bu sebeple hor gördükleri kimselere,

"Salih'in rabbi tarafından gönderildiğini, sahiden biliyor musunuz?" dediler. Onlar da "Doğrusu biz, onunla gönderilene inanıyoruz" cevabını verdiler. Büyüklük taslayanlar Sizin inandığınızı biz inkâr ediyoruz, dediler.(..)"[68]

Büyüklenme, inanç esaslarının bölünmesine yol açar:

"Andolsun ki, Musa'ya kitap verdik. Ondan sonra ardarda peygamberler gönderdik. Meryem oğlu İsa'ya belgeler verdik, onu Ruhu'l Kudüs'le destekledik. Size bir peygamber nefsinizin hoşlanmadığı bir şey gösterdikçe, büyüklük taslayarak, bir kısmını yalancı sayıp, bir kısmını öldürür müsünüz? 'Kalplerimiz perdelidir' dediler. Hayır, Allah inkârlarından dolayı onları lânetlemiştir. Onların pekazi inanırlar."[69]

Âhirete inançsızlık da, istikbârdan kaynaklanır:

"Tanrınız tek bir tanrıdır. Âhirete inanmayanların kalpleri bunu inkâr eder, onlar büyüklük taslar."[70]

Büyüklenen, peygamberin de bir insan oluşunu, kavrayıp içine sindiremez:

"Bizimle karşılaşmayı ummayanlar, 'Bize ya melek...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın