İptal Metodları

2- İptal Metodları:

Kur’ân’ın tartışırken kullandığı metodlardan biri de iptal metodlarıdır. Bu metodla muarızın görüşleri red ve iptal edilir. Bu red ve iptalin de haklı bir sebebe, geçerli bir delile dayanması gerekir. Kur'ân'daki red ve iptal yollarını maddeler halinde şöylece sıralayibiliriz:

1- İddiaya delil isteme [1333];

2- İddianın gereğini isteme [1334];

3- İddianın realite ile çeliştiğini gösterme [1335];

4- İddianın gereğinin realite ile çeliştiğini gösterme [1336];

5- İhtimalleri tartışma [1337];

6- Muarızı şüpheye düşürme [1338];

7- İddia edilmeyen isnadı reddetme [1339];

8- One sürülen iddiayı yalanlama [1340];

9- Muarızı tehdit etme [1341];

10- Soru - cevap yoluyla reddetme [1342];

11- Diyalog [1343];

12- Kesin bir ifade kullanma [1344]

13- Bilginin izafiliğine dayanarak reddetme [1345];

14- Lânetleşmeye çağırma [1346];

15- Darb-ı mesel getirme [1347];

16- Muarızı karşı tarafa almadan reddetme [1348];

17- Muarızı kıssalarla karşı karşıya getirme.[1349]

b- Kur'ânî Tartışmanın Kuralları:

1- Delil Kur'ân'ın en önemli ilkelerinden biri delile dayanarak tartışmaktır. O, tartışırken kendisi delil getirdiği gibi muarızından da delil getirmesini ister. Bunun örneklerini vermeden önce delil hakkında birazcık bilgi vermede fayda var sanırım. Delil nedir?

"Delâlet, bir şeyin, kendisi bilindiği takdirde, diğer bir şeyin de bilinmesine yol açacak bir durumda olmasıdır." Delâletin ilk unsuruna "dâll" yani "delâlet eden", ikinci unsuruna "medlul" yani "delâlet edilen" adı verilir. Meseleyi (kaziyye) desdeklemek amacıyla delil getirmeye de "istidlal" denir. Delâlet işinin faili durumunda olan unsur ise "delil"dir. [1350] Başka bir ifadeyle delil, herhangi bir meselede bizi olumlu veya olumsuz bir karara zorlayan şeydir. [1351]

Delil, kat'î ve zannî delil olmak üzere iki kısımda incelenmektedir. Kat'î delil, "Hükmün bildirdiği şeyden muhalif, yani aykırı görünen, münâkaşa götürür bütün ihtimalleri kaldıran, seksiz ve tereddütsüz kabul edilen deliller"dir. Zannî delil ise bunun aksine "Hükmün bildirdiği şeyden akla gelen her türlü ihtimali ortadan kaldırmayan, ancak kat'î bir esasa dayanırsa o takdirde belki kabul edilebilen delillerdir." [1352]

Kur'ân terminolojisinde ilim, sultan, burhan, âyet, beyyine ve hüccet gibi değişik terimlerle ifade edilen delil, herhangi bir hükmün isbat veya reddinde Kur’ân’ın şart koştuğu en önemli unsurlardan biridir.

O, tartışma konusu olan bir meselede kendisi kesin delillere başvurduğu gibi muarızından da kesin deliller istemektedir. [1353] Suyûtî, Kitabu'l-İtkan'da konuyla ilgili olarak şunları söylüyor:

"Kur'ân, her çeşit delili ve belgeyi içerisinde bulundurmaktadır. Aklî ve naklî genel bilgilerden kurulu olan hiçbir delil, belge, sakındırma ve taksim yoktur ki Kur'ân onu dile getirmiş olmasın "[1354] Eimaırye göre de Kur'ân, insanın dikkatini doğadaki olaylara çeviriyor; bu da onu çürütecek bir şeyin ortaya çıkma ihtimalini ortadan kaldırıyor; onu nakzedici herhangi bir şeyin varlığına imkan vermiyor. [1355]

"Allah'ın beyanından öte bir beyan yoktur. İnsanın yaratılışına uygun olarak Kur'ân'da zikredilen deliller, başka burhan getirmeye ihtiyaç hissettirmezler" [1356] diyen Gazzali, Kur'ân delillerini bir gıdaya benzeterek şöyle değerlendirmektedir:

"Kur'ân'ın delilleri gıdaya benzer. Herkes ondan faydalanır. Kelâmcıların delilleri ise ilâç gibidir. Sayılı kimseler yararlanıp çoğu zarar görür. Hatta Kur'ân'ın delilleri su gibidir. Hem emzikteki çocuk, hem de yetişkin bir insan faydalanır. Diğer deliller ise yemeklere benzer. Yetişkinler onlardan kimi zaman faydalanırlar, kimi zaman da midelerine oturur. Küçük çocuklar ise asla istifade edemezler." [1357]

İbn Teymiye Kur'ân delillerini bırakarak kelâm ve felsefecilerin delillerine yönelen kimselere saldırmış, onlara karşı şiddetli hücumlarda bulunmuştur. O, böyle bir telakkinin insanlar üzerinde, İslâm’î ilimlerin anlaşılabilmesi için Aristo mantığına ihtiyaç olduğu şeklinde yanlış bir kanaatin oluşması sonucunu doğuracağını söylemiştir.[1358] Muhammed Reşid Rıdâ, Muhammed Hamdi Yazır, Abbas Mahmud el-Akkad, Seyyid Kutup ve Ebu'l-Hasan Ali en-Nedvi gibi İslâm âlimleri, Kur'ân delillerinin zannî olduğunu kabul etmenin İslâm'a aykırı bir düşünce tarzı olduğunu, Kur'ân delillerinin tamamının aklî zaruretlere dayandıklarını, bu itibarla hiçbir akıllının şüphe edemeyeceği, hiçbir inkarcının defedemeyeceği cevaplarla müeyyed olduklarını savunmuşlardır. [1359]

Dedik ki: Kur'ân herhangi bir konuda tartışma yaparken kendisi delil getirdiği gibi muarızından da delil ister. Şimdi bunun örneklerine geçebiliriz. Önce birinci şıkla yani Kur'ân'ın kendi delilleriyle ilgili örnekler üzerinde duralım. Buyuruluyor ki:

"And olsun ki biz, senden önce birçok peygamberleri kavimlerine gönderdik de onlara açık deliller getirdiler..."[1360]

"(Habibim) de ki: "Ben, sizin Allah'dan başka yaşardıklarınıza ibâdet etmekten kesinlikle menolundum. Bana Rabbimden kesin deliller geldi ve ben, âlemlerin Rabbine teslim olmakla emrolundum. " [1361]

“And olsun, Musa'yı da âyetlerimizle ve açık bir delil ile gönderdik.” [1362]

"Musa dedi: "Sana (peygamberliğimi) apaçık ispat edecek bir şey getirmiş olsam da mı?” [1363]

"De ki "Üstün delil Allah'ın delilidir. O dileseydi hepinizi doğru yola eriştirirdi." [1364]

"De ki: "Ben Rabbimden açık bir delil üzereyim. Siz ise O'nu yalanladınız..," [1365]

Kur'ân, kendilerine delil getirildiği halde hâlâ muhalefet eden kimseleri eleştiriyor hatta büyük bir azapla tehdid ediyor:

"Ve şunlar, şu kendilerine apaçık deliller geldikten sonra ayrılıp ihtilaf edenler gibi olmayın. İşte böyle yapanlar için büyük bir azap vardır." [1366]

Bir başka âyette böyle insanların zâlim oldukları, Allah'ın bunlara hidâyet etmeyeceği bildirilmektedir. Hele bunlar daha önceden gerçeği kabullenmişlerse...

"İnandıktan, peygamberin hak olduğuna şehâdet ettikten, kendilerine belgeler geldikten sonra inkâr eden bir milleti Allah nasıl doğru yola eriştirir. Allah zâlimleri doğru yola eriştirmez.” [1367]

Allah, insanlara soruyor:

“Allah'ın âyetleri, size okunur, aranızda da peygamber bulunurken nasıl inkâr edersiniz?.." [1368]

Ve müminler uyarılıyor:

"Kendilerine belgeler geldikten sonra ayrılan ve ayrılığa düşenler gibi olmayın..." [1369]

Bütün uyarılara, bütün bilgi ve belgelere rağmen sapıklıkta inad ve ısrar eden kimselere Kur'ân şöyle sesleniyor: "Yoksa biz onlara bir delil indirdik de O'na ortak koşmalarını o mu söylüyor.” [1370]

"...Be ki: "Eğer sözünüzde doğru iseniz delillerinizi getiriniz." [1371]

"Yahudi veya hıristiyan olmayan kimse elbette cennete girmeyecek" dediler. Bu onların kuruntularıdır. Ey Muhammed, de ki: "Sözünüz doğru ise delillerinizi getirin." [1372]

"Yoksa O'ndan başka ilâhlar mı edindiler? Deki: "Haydi delillerinizi getirin. İşte benimle beraber onların kitabı ve benden evvelkilerin kitabı..." Fakat onların çoğu hakkı bilmezler de onun için yüz çevirirler." [1373]

Kur'ânın, delil getirmeleri için meydan okuduğu kimselerin cehaletin kurbanı olduklarını yine Kur'ân'dan öğreniyoruz. "Cehalet bir marazdır kim ona asla ilâç olmaz." Şu âyette delilin sıhhatine, kabul edilebilir olmasına dikkat çekilmektedir:

"Onun dinine uyduktan sonra Allah hakkında (veya O'nun dini hakkında) münâkaşaya kalkışacak olanların delilleri Rableri katında bâtıldır. Hem aleyhlerinde bir gazap, hem de şiddetli bir azap vardır." [1374]

Delil, olağan olabileceği gibi olağanüstü de olabilir. Peygamberlerin gösterdiği mucizeler olağanüstü delillerdendir.

"O şundan idi ki, onlara peygamberleri açık mucizelerle geliyorlardı; ama onlar inkâr ettiler. Allah da tuttu kendilerini alıverdi. Çünkü Allah, güçlü ve azabı şiddetlidir." [1375]

Kur'ân-ı Kerim, hiçbir bilgi ve belgeye dayanmadan tartışmaya kalkan ehl-i kitaba şöyle sesleniyor:

"Siz, hadi bilginiz olan şey üzerinde tartışanlarsınız. Ama bilginiz olmayan şey hakkında niçin tartışırsınız. Oysa Allah bilir, sizler bilmezsiniz." [1376]

İslâm bilginleri arasında münazara ilmiyle ilgili olarak şöhret yapmış iki metod vardır:

"Bezdevî metodu", "Amtdî metodu". Birinci metodda tartışma yapılırken sadece nass, icmâ ve kıyastan ibaret olan deliller kullanılırken ikinci metodda hangi ilim dalına ait olursa olsun, delil olabilecek bütün deliller kullanılabilir. Bu netiliği dolayısıyle ikinci metod daha çok revaç bulmuştur. Şu var ki, bu metod demogojiye, muarızı yanıltmaya daha müsaittir. [1377]

2- Kur'ân'a Göre Tartışma Kurallarının Bir Diğeri Amaçtır:

Kur'ân, tartışmayı bir amaca yani'hakikatin bulunmasına bir vasıta olarak kabul eder. Başka faydaları da olmakla beraber tartışmanın en büyük yararı gerçeğin bulunmasında yardımcı olmasıdır. Kendisi bir amaç değildir. Binâenaleyh bu vasıtanın kullanılması sonucunda hakkın ortaya çıkmasına rağmen inkârda direnen kimselerle tartışmaya devam etmenin bir anlamı yoktur. Amaca vâsıl olunması, hakkın ortaya çıkması halinde her iki tarafın da susması gerekir. Kur'ân'da inatçılarla ilgili olarak şöyle buyurulmaktadır:

"Her ümmete, yerine getirmeleri gerekli ibâdetler koyduk. Öyleyse ey Muhammed, bu konuda seninle çekişmelerine fırsat verme. Rabbine davet et. Sen, şüphesiz doğru yol üzerindesin. Seninle tart...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın