İnkara Dayalı Toplum

İnkara Dayalı Toplum

Daha önce de belirttiğimiz üzere, genel olarak belli bir gaye etrafındaki toplanmayı anlatan ümmet, bu çerçevede ister hak, ister bâtıl olsun aynı inanç ve düşüncelere sahip insanlar topluluğunu da karşılamaktadır. Bu meyanda ümmetin Kur'an'da tevhid üzere birleşen toplulukları ifade ettiği gibi, zaman zaman küfür inancı üzerinde olan topluluk ve toplumları da ifade ettiği görülmektedir.

"Eğer bütün insanlar (kâfirlere verdiğimiz nimetlere bakıp küfürde birleşen) bir tek ümmet olacak olmasalardı, Rahmânı inkar edenlerin evlerini gümüşten tavanlar ve üzerine çıkacakları merdivenler ile donatırdık."[393] mealindeki âyette geçen ümmet kelimesini bu çerçevede değerlendirmek mümkündür. Bu âyette insanların inkara dayalı bir ümmet oluşturması ihtimalinden söz edilmektedir. Buradaki ümmet, küfür inancı üzerinde birleşen bir topluluğu ifade etmektedir.

Bu çerçevede değerlendirilebilecek ümmet kelimesinin yer aldığı bir başka âyet te şöyledir:

"Biz onlara birtakım arkadaşlar musallat ettik de bu arkadaşlar onlara geçmiş ve geleceklerini süslü gösterdiler. Böylece kendilerinden önce gelip geçmiş olan cin ve insan toplulukları (ümem) ile ilgili o söz (azap), onlar için de gerçekleşti. Çünkü onlar ziyana uğrayanlardandı."[394]

Bu âyette (insan ve cin şeytanlarından) kötü arkadaşlara uyarak sapıtan müşriklerin akıbeti anlatılmakta,[395] kendilerinden önce gelip geçmiş cin ve insan topluluklarının hüsrana uğrayanları gibi bunlar hakkında da azaba dair sözün gerçekleşeceği bildirilmektedir. Diğer bir ifadeyle haklarında azaba dair sözün gerçekleştiği topluluklar, kötü arkadaşlara uyarak sapıtan müşrikler gibi şirk ve küfürde ısrar eden, hüsrana uğramış kâfir insan ve cin topluluklarıdır. "Andolsun, onlardan sana kim uyarsa sizin, hepinizi cehenneme doldururum”[396] âyetinde de vurgulandığı gibi müşriklerin yaptıklarını yapan geçmiş cin ve insan toplulukları hakkında nasıl azaba dair söz gerçekleşmişse, bu müşrikler hakkında da aynı şekilde azaba dair söz gerçekleşmiştir. Üzerinde durduğumuz âyetin "çünkü onlar ziyana uğrayanlardandı" kısmı bu topluluklar hakkında azap hükmünün neden verildiğini açıklamaktadır. Görüldüğü gibi burada kötü arkadaşlara uyarak sapıtıp hüsrana uğrayan geçmiş cin ve insan toplulukları ümmetin çoğulu olan ümem ile ifade edilmektedir.

Burada geçen ümemin (ümmetler) ifadesinin genel bir ifade olduğu, kendilerine peygamber ve ilahi mesaj ulaşan geçmiş bütün toplum ve kavimleri kapsadığı da düşünülebilir. Bu şekilde düşünüldüğünde âyetin konumuzla ilgili kısmına şöyle meal verilebilir:

"Böylece cinlerden ve insanlardan gelmiş geçmiş toplumlar hakkında yürürlükte olan cezalandırma hükmü, onlar hakkında da gerekli olur."[397]

"İşte onlar, kendilerinden önce cinlerden ve insanlardan gelip geçmiş topluluklar (ümem) içinde, haklarında o sözün (azabın) gerçekleştiği kimselerdir. Şüphesiz onlar ziyana uğrayanlardır."[398] âyetinde geçen ümmet te, yukarıda ele aldığımız Fussilet sûresinin 25. âyetinde geçen ümmetle aynı anlamdadır. Âyette sözü edilen ve haklarında o sözün (azabın) gerçekleştiği haber verilen kimselerden maksat, "Anne ve babasına, 'Öf size! Benden önce nice nesiller gelip geçmiş iken, beni tekrar diriltilecek olmakla mı tehdit ediyorsunuz?' diyen kimseye, onlar Allah'a sığınarak, 'Yazıklar olsun sana! İman et, Allah'ın va'di gerçektir' diyorlar, o da, 'Bu, eskilerin masallarından başka bir şey değildir.' diyordu"[399] mealindeki bir önceki âyette kendilerinden bahsedilen kimselerdir.

Aynı şekilde "Allah buyuracak ki: 'Sizden önce geçmiş cin ve insan toplulukları arasında siz de ateşe girin! Her ümmet girdikçe yoldaşlarına lanet edecekler. Hepsi birbiri ardından orada (cehennemde) toplanınca, sonrakiler öncekiler için, "Ey Rabbimiz! Bizi işte bunlar saptırdılar! Onun için onlara ateşten bir kat daha fazla azap ver!" diyecekler. Allah da: Zaten herkes için bir kat daha fazla azap vardır, fakat siz bilmezsiniz, diyecektir. "[400] âyetindeki ümmet de Fussilet sûresinin 25. âyetinde geçen ümmetle aynı anlamda kullanılmaktadır. Burada ateşe girmeleri istenilen kâfirlerin kimler oldukları da yine "Kim, Allah'a karşı yalan uyduran veya onun âyetlerini yalanlayanlardan daha zalimdir? İşte onlara kitaptan (kendileri için yazılmış ömür ve rızıklardan) payları erişir. Sonunda kendilerine melek elçilerimiz, canlarını almak için geldiğinde, "Hani Allah'ı bırakıp tapınmakta olduğunuz şeyler nerede? derler. Onlar da, 'Bizi yüz üstü bırakıp kayboldular' derler ve kâfir olduklarına dair kendi aleyhlerine şahitlik ederler." mealindeki A'râf sûresinin 37. âyetinde, vurgulanan kimselerdir.

" 'Ey Nûh! bizim katımızdan selametle in. Sana ve seninle beraber olan ümmetlere hayır ve bereketler olsun. Ama öyle ümmetler var ki, onları bir süre geçindireceğiz sonra onlara can yakıcı bir azap vereceğiz.' denildi."[401] mealindeki âyetin "ama öyle ümmetler var ki, onları bir süre geçindireceğiz sonra onlara can yakıcı bir azap vereceğiz.' denildi." kısmında ümem formunda geçen ümmet, inkarcı topluluk ve toplumları ifade etmektedir.[402] Bazı müfessirler kıyamete kadar gelecek olan her kâfir kadın ve erkeğin geçici faydalanma ve azap içine dahil olacağını belirtmektedir.[403]

"Onları (İsrâiloğullarını) grup grup ayrı topluluklar (ümemen) halinde yeryüzüne dağıttık. Aralarında sâlih olanlar da vardı. Böyle sâlih olmayanlar da. (Kötülüklerinden) belki dönerler diye onları iyilik ve kötülüklerle imtihan ettik."[404] mealindeki âyette İsrâiloğullarının çeşitli ümmetler halinde yeryüzüne dağıtıldığı, dağılan bu grupların içinden bazılarının iyi, bazılarının ise böyle olmadığı anlatılmaktadır.

Bir kısım müfessirler bu âyette geçen "Onlardan böyle sâlih olmayanlar da vardı" ifadesiyle de İsrâiloğullarına mensup küfr üzere yaşamış olan grup ve toplulukların kastedildiğini belirtmektedir.[405]

Bu anlamda değerlendirilebilecek ümmet sözcüğünün yer aldığı üç âyet te şöyledir:

"Onlardan önce Nûh kavmi ve bundan sonraki çeşitli topluluklar da yalanlamışlardı. Her ümmet (küllü ümmetin) kendi peygamberini (susturmak için) yakalayıp cezalandırmaya yeltendi. Hakkı yok etmek için batıl şeyler ileri sürerek tartışmışlardı. Bunun üzerine ben onları kıskıvrak yakaladım. (Bak işte) cezalandırmam nasılmiş.'"[406]

"Sonra arka arkaya peygamberlerimizi gönderdik. Her ümmete kendi peygamberi geldikçe onu yalanladılar. Biz de onları birbiri ardından helak ettik ve onlan birer ibretli hikaye yaptık. Artık inanmayan bir kavim Allah'ın rahmetinden uzak olsun."[407]

"Eğer siz yalanlarsanız bilin ki sizden evvelki ümmetler de yalanladılar. Peygamberin vazifesi, apaçık bir tebliğden başkası değildir."[408]

Bu âyetlerde geçen ümmet, kendilerine peygamber gönderilen toplumu ifade etmektedir. Ancak âyetlerde söz konusu edilen ümmetler içerisinde yer alanların büyük çoğunluğu kendilerine gönderilen peygamberlerini yalanlamıştır. Bunlardan birinci âyette, peygamberlerini yakalayıp işkence etmeye ve öldürmeye çalışan inkarcı toplumlardan söz edilmektedir. Zaten söz konusu âyette bunların Nûh kavmi ve bundan sonraki çeşitli topluluklar olduğu ifade edilmektedir. Burada yanlış anlaşılması muhtemel bir hususa açıklık getirmemiz gerekmektedir. O da her ümmet (küllü ümmetin) ifadesinden, kendilerine peygamber gönderilen toplumun fertlerinin tamamının peygamberlerini yalanladığı anlaşılmamalıdır. Zira bilinmektedir ki onlar arasından az da olsa iman edenler de bulunmaktadır.[409] Fakat bu ümmetlerin büyük çoğunluğu peygamberlerini yalanladığından genel bir ifade olan küllü ümmetin (her ümmet) ifadesi kullanılmıştır. Ele alıp incelediğimiz bu âyette de Nûh kavminin peygamberlerini yalanladığı bildirilmektedir. Halbuki "... Zaten onunla beraber pek azı iman etmişti."[410] âyetinden onlardan çok azmin Hz. Nuh'a iman ettikleri anlaşılmaktadır. İşte Nûh kavminin büyük çoğunluğunun peygamberlerini yalanladığını ifade eden "...Nüh kaumi de yalanlamıştı." kısmı, Hz. Nuh'a inanmayan büyük çoğunluğa vurgu yapmaktadır. [411]

[393] Zuhrûf: 43/33.

[394] Fussilet: 41/25.

[395] İbn Kesîr, Tefsîrü'l-Kur'ân, IV, 97.

[396] A'râf: 7/18.

[397] Fussilet: 41/25, Meâl için bkz.Yıldırım, Suat, Kur'an-ı Hakîm ve açıklamalı Meali, İstanbul 1998, s. 478.

[398] Ahkâf: 46/18.

[399] Ahkâf: 46/17.

[400] A'râf: 7/38.

[401] Hûd: 11/48.

[402] İbnü'l-Cevzî, Zâdül-mesîr, IV, 93; Râzî, et-Tefsîrü'l-kebîr; XVIII, 7; Kurtubî, el-Câmi'li ahkâmı'l-Kur'ân, IX, 49.

[403] İbnü'l-Cevzî, Zâdü'l-mesîr, IV, 93; Râzî, et-Tefsîrü'l-kebir; XVIII, 7; Kurtubî, e-Câmi’li ahkâmı'l-Kur'ân, IX, 48.

[404] A'râf: 7/168.

[405] Râzî, et-Tefsîrü'l- kebîr, XV, 42; Kurtubî, el-Câmi'li ahkâmi'l-Kur'an, VII, 310; Hâzin, Lübâbü't-te'vîl, II, 658; Beyzâvî, Envârü't-tenzil, II, 652.

[406] Mü'min: 40/5.

[407] Mü'minûn: 23/44.

[408] Ankebût: 29/18.

[409] Hûd: 11/40, 58.

[410] Hûd: 11/40.

[411] Yrd. Doç. Dr. Hasan Keskin, Kur’an’da Ümmet Kavramı, Rağbet Yayınları: 94-98.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın