Enflasyon

7. Enflasyon

Ekonomi ilminin en çok tartışılan meselelerinden biri olan enflasyon; içinde yaşadığımız çağda gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri, devamlı olarak uğraştıran ve önemi gittikçe artan bir meseledir.
Enflasyonun, genel kabul gören bir tarifi yoktur. Enflasyon, "sürekli fiyat artışı süreci veya paranın sürekli değer kaybetme sürecidir" şeklindeki tanımın, bazı eksikliklerine rağmen, genellikle kullanılan bir tanım olması açısından bir üstünlüğe sahip olduğu belirtilmektedir. Enflasyon, iktisatta, para arzının, parasal gelirin ya da fiyatların topluca artışıdır. Çoğunlukla gene! fiyat düzeyinin aşırı yükselişi anlamında kullanılır. Enflasyon, paranın döviz kuru veya altın fiyatı ile ölçülen dış değerinin düşmesidir. Enflasyon, genel fiyat düzeyinin sürekli bir biçimde yükseldiği ekonomik denge-sizlk durumudur. Enflasyon, çok para ile az mal alınabildiği toplam talep fazlalığıdır. Enflasyon, kelime olarak halk dilinde "günlük fiyat yükselişi" anlamını taşır. Diğer bir ifade ile "genel fiyat seviyesindeki yükselme eğilimi" olarak belirleyebiliriz. Enflasyon, carî fiyat seviyesinde toplam talebin, toplam arzdan fazla olması halidir."[454]
Bu tariflerden hareketle şöyle diyebiliriz: Kimine göre ekonominin yıl-! lık gelişme oranına eşit veya daha az bir oranda fiyat yükselmesi, enflasyon olarak nitelenemez. Kimine göre İse, ister devamlı ve süratli, ister çok yavaş olsun her türlü fiyat artist enflasyondur.
Ancak normal fiyat artışları ayırımı, kesin bir ekonomik kıstasa dayanmaktan çok, fiyat artışları ile ilgili sosyal ve psikolojik ilke ve anlayışa bağılıdır. Bu duruma göre her türlü sürekli fiyat artışları enflasyon olarak kabul edilebilir[455] Fakat Helmut Frisch, böyle bir değerlendirmenin sübjektif bir kriter olduğunu söylemektedir.[456]
Enflasyon, ilk ve en büyük tesirini fiyat artışlarında gösterir ve zenginin daha zengin, fakirin daha fakir olmasına sebep olur. Böyle durumlarda toplumda huzursuzluk artar, sosyal barış zayıflar, hatta "barış" yavaş yavaş toplumdan tamamen uzaklaşır. Enflasyonda orta sınıf silinir. Toplum, çok zengin ve çok fakir iki kesimden oluşur. Her türlü maddî imkana sahip küçük bir azınlıkla, asgarî ihtiyaçlarını dahi gidermekten aciz büyük bir çoğunluğun yan yana barış içinde yaşamalarını beklemek saflık olur.[457] Bizim görüşümüzün temelini bu düşünce ve tesbitler oluşturmaktadır. Enflasyon konusunu ele almamızdaki amaç, nankörlüğün sonunda böyle bir durumun oluşacağı fikridir, ileride bu kanıya varmamızı haklı kılacak açıklamaları yapmaya çalışacağız.
Mehmet Erkan'a göre, enflasyondan zarar görenler sadece tasarruflarının gelirleriyle geçinen sabit gelirliler ile çeşitli az gelir gruplarıdır. Genel olarak ücret, faiz ve rant gibi gelirlerini fiyat yükselmelerine paralel olarak artırma olanağına sahip olmayanlar, fiyatları geriden izlerler. Enflasyonist dönemlerde memur maaşları ve işçi ücretleri enflasyonu körüklememesi için artınlmaz. Bu nedenle fiyat hareketleri ile sabit geliri olan bu grubun gelirleri arasında bir gecikme göze çarpar. Buna karşın imalatçının, tüccarın, üreticinin, serbest meslek sahibinin gelirleri fiyat hareketlerini yakından takip eder. Erkana göre, böyle bir dönemde inşaat yatırımları artar. Tasarruflar, sanayi yatırımları yerine gayri menkul ve allın gibi servet türlerine yönelir. Bu da bir sorundur. Zira bu tür yatırımların milli ekonomiye hiçbir faydası yoktur. Enflasyon, yapılacak reel yatırımları en verimli olanlar yerine kısa süreli ve kârlı projelere kaydırmaktadır.[458]
Görüldüğü gibi, toplumun kalkınmasına vesile olacak ve istihdam imkanı sağlayacak yatırımlar yerine, şahsî menfaatler ve projeler öne geçmektedir. Yani, halkın kalkınması, bireyin kalkınmasına feda edilmektedir. Bireyin zengin, halkın ise fakir olduğu bir ortamda adaletsizlik ve haksızlık topluma hakim olur. Sosyal adalet can çekişir, hatta Ölür. Böyle bir durumda sevgi, saygı, itimat ve her türlü güven ve emniyeti sağlayan değerler çöker.
Bir ülke ekonomisinde enflasyonun açıkça belirmiş olması gerekmez. Esasen enflasyon, kendisini fiyatlarda bir artış olarak ortaya çıkmaksızın da gösterebilir. Bu tür enflasyona "gizli enflasyon" adı verilmektedir. Gizli enflasyon kendisini, mağazalar önündeki kaynaklar, bazı malların ve hizmetlerin dağıtımında ve tüketiminde görülen kısıtlamalar, karaborsacılığın türemesi ve üîke parasının karaborsada büyük değer kaybetmesi şeklinde kendini gösterir (bkz. Çöloğlu Halit, a.g.e., s.9).
Enflasyon gizli, açık ve hiper enflasyon olarak üç bölümde incelemek mümkündür. Gizli enflasyonu yukarıda izah etmiştik. Açık ve hiper enflasyonu aşağıdaki maddeler altında incelemek mümkündür.
1. Talep enflasyonu: Üretim sektörü talep baskısı altındadır. Talep baskısı ise, kendisini fiyatlar seviyesinde yükselmeler şeklinde gösterebilir. Talep enflasyonu, tam istihdam seviyesinin sağlandığı bir ekonomide toplam arza kıyasla daha yüksek seviyede seyretmesidir. Toplam talebin artması, fiyatları ve kârları artırır. Artan fiyatlar ve kârlar işletmelerin Üretimlerini artırmak istemelerine sebep olur. Artan fiyatlar sebebiyle ücretler de yükselir. Toplam talep değişmediği takdirde, ücret ve dolayısıyla maliyetlerin yükselmesi sebebiyle toplam arzın azalması fiyatlar genel düzeyini yükseltecektir.[459]
2. Arz enflasyonu: Arz enflasyonunda durum daha farklıdır. Burada fiyat artışları, mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan üretim faktörlerinin maliyetlerinde görülen artışlar sonucu meydana gelmektedir. Arz enflasyonunun arkasında, aksak rekabet şartları yatmaktadır. İş gücü piyasasında aksak rekabet şartları hüküm sürüyorsa, meydana gelen arz enflasyonunu "ücret enflasyonu" olarak adlandırılır. Mal piyasasında aynı şartların etkisi ile meydana gelen bir arz enflasyonu ise, "kâr enflasyonu" olarak adlandırılır. Ücret ve kâr yükselmesi ile toplam arzın düşmesi, fiyatlar genel düzeyini, oluşan bir talep fazlası sebebiyle yukarıya itecektir.[460]
Çöloğlu, "her ücret artışı, enflasyon sebebi olarak kabul edilemez. Ücret artışlarını, enflasyonun bir sebebi olarak değil, bir sonucu olarak görmek gerekir" demektedir. Ücretler, talepte görülen artışa bağlı olarak yükselebilir. Mal piyasasında talepte ve arzda herhangi bir değişme olmadığı halde ücretlerdeki artışlar, piyasa fiyatlarının yükselmesine sebep olmaktadır.[461]
Kâr artışının neden olduğu maliyet enflasyonu da, ücret artışlarının sebep olduğu maliyet enflasyonu gibi tartışmalı bir olgudur. Klâsik teoriler çerçevesinde kâr artışlarının neden olduğu maliyet enflasyonunun "geleneksel" tanımına bakıldığında, bu Özellik açıkça görülmektedir. Tam olmayan rekabet şartları altında, firmalar, kârlarını maliyet artışlarını giderecek bir düzeyin üzerine çıkarmak amacıyla hareket ettiklerinden, kâr artışlarının neden olduğu maliyet enflasyonu doğmaktadır.[462]
Aşın bir kâr marjının, maliyet fiyatlarının üzerine eklenmesi ile enflasyonu oluşturacağı kanaatindeyiz. Aşırı bir kazanç hırsı, bencillik ve kanaatsizlik, itikadı ve vicdanî denetim mekanizmalarından uzak ve kâr oranında sınır tanımayan fazla kazanma hırsının, fiyatları artırması tabiîdir. Aşırı bir kazanç hırsının, bencillik ve kanaatsizliğin sosyal hayata, ticari ve ekonomik alana hakim olması durumunda, bunun maliyet fiyatlarına kat kat yansımaması elbette düşünülemez. Kendi hayat seviyesini yükseltmek ve daha konforlu ve asude bir yaşam sürmek gayesi üe az, ölçülü ve norma! kârla yetinmeyen bireylerin ve bunların oluşturduğu toplumda kâr artışının sebep olduğu maliyet enflasyonu doğabilir. Kur'ân-i Kerim'in, hırs ve tûl-i emelin olumsuzluğunu belirtmesindeki hikmetini, bu açıdan düşündüğümüzde kolayca anlamamız mümkün olur kanaatindeyiz.
3. Yapı enflasyonu: Bu tür enflasyonlar daha çok gelişmekte olan ülkeler için söz konusudur. Yapı enflasyonuna talep enflasyonunun başka bir görünümü olarak da bakabiliriz. Örneğin: Şehirlerleşmenin meydana getirdiği hareketlilik, demir, çimento, inşaat malzemesine ve arsaya karşı talebi artıracaktır (bkz. Halit Çöloğlu, a.g.e., s. 15)
Yapılaşmanın hızlı bir şekilde sürdüğü günümüzde bunu açıkça görmekteyiz. Gelişmiş ülkelere nazaran, ülkemizdeki hedefsiz, çarpık, plân ve programsız yapılaşma hızla devam etmektedir. Gelişmiş ülkelerde pek az görülebilecek bir tarzda sadece iki veya üç ay gibi kısa bir müddet kalmabi-lecek dinlence kentlerinin kurulması, villa adıyla anılan kişiye özel meskenlerin inşası ve bunların maliyet ve satış fiyatlarının akıl almaz seviyede seyretmesini, toplumsal barışı tehdit eden enflasyonun sebeplerinden biri olarak algılayabiliriz. Çoğu varlık ve servet sahibinin, bir orman, bir göl, bir nehir, bir deniz kenarında ölü yatırım sayılan ve istihdama katkısı olmayan lüks ve konforlu villa ve yazlık namı altında mesken yapma yarışına girmesi, toplumun özentisini artırmakta ve güç buiabilen herkesi böyle bir yarışın içine sokmaktadır.
Kur'ân-ı Kerim, Âd kavminin yüksek binalar inşa ettiklerini, Semûd kavminin kayaları yontarak evler yaptıklarını haber vermekte, oturdukları yerlerde fesat çıkardıklarını, zorbalık yaptıkların; ve şımardıklarını belirtmektedir ( bkz. Şuarâ.26/128-130, 149; Fecr, 89/7-9 ). Lüzumsuz, ihtiyaçtan uzak ve zarurete dayanmaksızın sırf gösteriş ve lüks için evler, köşkler, saraylar ve kuleler yapan bu milletlerin yok edildiğini Kur'ân özellikle beyan etmektedir. Peygamberimiz (s.a.v) in, ihtiyaç olmaksızın yapılaşmayı ve bina yapımım hoş karşılamamasını bu açıdan düşünmek gerekir (bkz. Ebû Dâvûd, Edeb, 169).
Bugün toplumsal ihtiyacın Ötesinde, köşklere, saraylara, villalara, yazlık evlere yatırılan nakdî ve aynî harcamaların durdurulup halkın ihtiyacı olan mesken yapımına, fabrika, atölye ve kısacası toplumun hizmetine sarf edilse, enflasyo...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın