Enbete Fiili

Enbete (Bitirdi) Fiili

Râgıb bu kelime hakkında şu bilgiyi verir:

Nebt, nebat, ister ağaç gibi gövdesi olsun, ister ot gibi kökü üzerinde olsun, yerden çıkan şeye denir. Ancak örfte gövdesi olmayan bitkiler hakkında özelleşti, hayatta hayvanların yediği otlara tahsis edildi. Gerçekte ise bitki, hayvan ve insan her büyüyen hakkında kullanılır, "İnbat" (bitirme" de bütün bunlar hakkında kullanılır.

"Orada bitirdik taneler, üzümler, yoncalar, zeytinler, hurmalar, iri ve sık agaçlı bahçeler, meyvalar ve çayırlar..."[293].

"...Size gökten su indirdi de, onunla sizin bir ağacını dahi bitiremeyeceğiniz gönül açan bahçeler bitirdi" [294].

"Allah sizi yerden bir bitki olarak bitirdi" [295].

Nahivciler bu âyetteki "nebâten" kelimesinin mastar manâsıyla "inbat" yerinde kullanıldığını ifade ederler. Bir kısmı da haldir, mastar değildir, dediler. Bir kısmı insanın başlangıcının topraktan olduğuna, ondan neş'et ettiğine, bir bakımdan nebat gibi olduğuna dikkat çektiler. "Ve nebete fîhim nâbitetun", onlar için de küçük bir filiz meydana geldi, demektir" [296].

"NBT" kökünden ifâ! babının mastarı inbat, bitirmek, çıkarmak demektir. Arzdan çıkarmayı ifade eder.

Sülâsî şekliyle (nebt" (bitmek) Kur'ân'da bir defa geçer:

"Tûr-i Sina'dan çıkan, (meyvası) yağlı olarak biten, yiyenlerin (yağına ekmeklerini) batıracakları bir (zeytin) ağacı yetiştirdik" [297]. Diğerleri if'âl babından, bitirdi, bitirdik, bitirir mânâlarıyla geçer. Allah'a, yeryüzüne, başağa izafe edilir, isim olarak "nebat" dokuz defa geçer.

Bitkiler hakkında kullanılışı hakikattir. Diğer hususlarda kullanılışı mecaz veya teşbih yahut istiaredir. "Güzel olan memleketin bitkisi, Rabbinin izniyle çıkar. Kötü olandan ise, yararsız bitkiden başka birşey çıkmaz. İşte biz şükreden bir toplum için âyetleri böyle döndürüp (tekrar tekrar) açıklıyoruz" [298]. Hz. Meryem hakkında şöyle buyurur:

"Rabbi onu güzel bir şekilde kabul buyurdu; onu güzel bir bitki gibi yetiştirdi" ve Zekeriyya'yi da o(nun bakımı)na memur etti...” [299]. Şu âyet-i kerîme de insanların yaratılışı konusunda aynı fiil ve isimden istiare yoluyla ifade edilmiştir:

"Allah sizi yerden bir bitki olarak bitirdi" [300].

Aynı sûrenin 14. âyetinde insanların çeşitli merhalelerden geçirilerek yaratıldığı bildirildikten sonra bu âyette, bir bitki gibi bitirilişi ifade duyuruluyor. Razi şöyle der:

"Sizi arzdan bitirdi, yani babanızı, -yahut cinsi ifade eder- hepinizi yerden bitirdi, demektir. Yani Allah bizleri nutfelerden, nutfeleri nebattan, onu da arzdan yaratıyor". Yaratılışla çok yakın ilgisi bulunan bu âyet-i kerîmedeki "Nebat" kelimesine "hal" yahut "mefûl-ü mutlak mânâsı verenler vardır. Mef'ûl-ü mutlak olunca "O sizi bitirdi de, siz de acîb, garîb bir bitiş bittiniz" demektir [301]. Âlûsî:

"Sizi ondan inşa etti. înbat, inşa için istiare yapıldı" der. Yani sizi ondan neş'et ettirdi, ihdas etti, yarattı, demektir.

Bu kökten fiil ve isimlerin geçtiği âyetlerin çoğu Mekkîdir. ilk defa 14. sırada bulunan "Abese" sûresinde bitkiler hakkında [302] âyetinde geçer. İkinci olarak 39. sırada yer alan el-A'râf sûresinde teşbihli olarak yine bitkiler hakkında yukarıda mealini verdiğimiz âyette [303] geçer. Üçüncü olarak, 41. sırada yer alan Yâsin sûresinde yine bitkiler hakkında geçer [304].

Görüldüğü gibi bu kökten fiil ve isimler, bitkiler ve insanlar için Allah'a izafe suretiyle yaratma kavramı ifade edecek şekilde Kur'ân'da geçmektedir. [305]

[293] Abese: 80/27, 31

[294] Neml: 27/60

[295] Nuh: 71/17

[296] Muf.,s.480.

[297] Mü'minun: 23/20

[298] A'râf: 7/58

[299] Âl-i İmrân: 3/37

[300] Nuh: 71/17

[301] Elmalılı, VIII, 5373-5375; Bey., II, 507.

[302] Abese: 80/27

[303] A’raf: 7/58

[304] Yasin: 36/36

[305] Veli Ulutürk, Kur’an-ı Kerim’de Yaratma Kavramı, İnsan Yayınları: 58-60.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın