Duâ

Duâ (İsti'âne ve İsti'âze)

Duâ ister ferdi olsun ister içtimaî olsun, kâinatın dehşet verici sesizliği içerisinde, insanoğlunun kendisine bir cevab bulmak için hissettiği derin hasret ve iştiyakın ifadesidir.[1008] Dua ile insan Allaha' ulaşır ve Allah'ı kalbinde bulur.[1009] Duanın hakikati, kulun rabbinden inayet ve meûnet istemesidir.[1010]

Belâ ve musibetlerin at oynatığı imtihan dünyasına olanca güçsüzlüğüyle atılan insan için duanın ehemmiyeti büyüktür. Bizzat insanın ibadeti de birnevî duadır. Onun için insan dua edebildiği nisbete, ibadetle içiçedir. Çünkü “Dua ibadetin özüdür.”[1011] ve “Allah Teala indinde duadan daha şerefli birşey yoktur.”[1012]

Duanın ehemmiyetini bilhassa şu ayet çok net ortaya koymaktadır:

“Duanız olmasa idi rabbim size değer verir miydi?” [1013] Belâların şiddetlendiği zamanlarda O'na dua etmeseydiniz ne değeriniz olurdu.[1014] “Allah'tan istemeyene Alah gazab eder”[1015] Çünkü dua, kulluğun zirve noktasıdır, duaya icabet de ulûhiyyetin mümeyyiz vasıflarındandır, Allah Teala'yı sahte tanrılardan ayıran mühim bir unsurdur.[1016] Nitekim ayet sahte tanrılardan bahsederken:

“Eğer onlara dua etseniz sizin duanızı işitmezler, işitseler de icabet etmezler.” [1017] buyurulur. Keza “Yoksa bunalmışa, dua (ve iltica) etiği zaman icabet eden, fenalığı gideren sizi yeryüzünün hükümdarları kılan mı (daha hayırlıdır)? Allah ile bir tanrı haa! Siz ne kıt düşünüyorsunuz.” [1018] diye hakikî tanrının mümeyyiz bazı vasıfları ile öteki tanrıların sahte olduklarını ortaya koyuyor.

İnsan bu imtihan âleminde güçlükler içindedir. Bunu bilen Allah Teala, kereminden ona dua gibi bir yardımcı nasîb etmiştir. Gerek belâlara karşı sabrı azaldığı zaman, gerek ibadetlere sabrı ve gücü yetmediği zaman, kendisinden imdat isteme imkânını nasîb etmiştir. İnsanları belâlar ve ibadetlerle başbaşa bırakmamış, onlara dua gibi bir pencere açmıştır:

“Bana due edin, size icabet edeyim. Çünkü bana ibadetten büyüklük taslayanlar hor ve hakir cehenneme gireceklerdir.” [1019] Görüldüğü gibi dua emri çok ehemmiyetli ve şayanı dikkattir. Burada evvela insanda cüzî iradenin varlığı binaenaleyh cebrin reddi vardır. İstemek emredilmiş ve Allah’ın isticâbı için kulun istemesi şart kılınmıştır. Hem öyle şart kılınmıştır ki şart bulunmazsa meşrutun hiç bulunamayacağı cihetle, duayı terkeden cehenneme atılmakla tehdîd edilmiştir.[1020] Resulullah (a.s.) bu emre uyarak, Bedir günü:

“Eğer şu bir avuç mücahidi helak edersen, artık sana ibadet eden kalmaz.” diye Cenab-ı Hakk'a yalvarıyordu. “Rabbına yalvarmayı bırak, çünkü O sana va'dini yerine getirecektir.” diye va'de vefayı görerek Hz. Ebu Bekir (r.a) onu duayı bırakmaya davet ediyordu. Halbuki peygamber, Allah'ın va'dini yerine getireceğini daha iyi biliyordu. Fakat rabbisinin “Bana dua ediniz.” emrine uyarak kulluğunu ifâ ediyordu.[1021] Ümmetine şu haberi vermişti:

“Rabbimiz, her gece, gecenin üçte ikisi geçtikten sonra dünya semasına iner ve buyurur ki:

“Bana dua eden yok mu, ona icabet edeyim? Benden birşey isteyen yokmu, ona istediğini vereyim? Benden mağfiret isteyen ise yokmu onu bağışlayayım?[1022]” Hadisteki, Allah'ın inmesinden murat, rahmet ve lutfunun inmesidir.[1023] Bir başka ayette buyurulur ki:

“Kullarım beni sana sorunca, (haber ver ki) işte ben yakınımdır. Bana dua edince ben o dua edenin duasına icabet ederim. O halde onlar da benim davetime icabet ve bana iman etsinler. Tâki doğru yola ulaşmış olsunlar.” [1024] Allah dilediği şekilde, dilediğine icabet eder. Duada istenen, hemen de yerine gelir, uzun zaman sonra da tahakuk edebilir. Dua, sahibini farkında olmadığı ve bilmediği belaları defeder. Bütün bunlar duada haddi aşmamakla mukayyettir.[1025] Taberi bu ayetin iki türlü tevile ihtimali olduğuna söyler: “Dua, Allah'ın teşvik ve emrettiği amel manasına gelebilir. Ozaman ayetin te'vili; emrettiğimi yapan ve bana itaat edene ben yakınım, onun bana ibadetine, sevabla karşılık veririm, şeklinde olur. Resulullah'ın “Dua ibadetir.” hadisi bu manayadır. İkinci ihtimal, bana dua edenin duasını, istersem kabul ederim, şeklindedir. Bu te'vilde hernekadar ayetin okunuştaki şekli umum ifade ederse de, manası husus ifade etmektedir.”[1026] Dilerse, şeklinde takyîd edilmesini Resulullah (a.s)'ın şu iki hadisi açıklamakta ve biraz daha genişletmektedir: “Şüphesiz Rabbiniz hayalı ve kerîmdir. Kulu kendisine ellerini kaldırdığında, onları boş ve isteği yerine gelmemiş olarak geri çevirmekten haya eder.”[1027] Yalnız: “Allah'a mutlaka icabet olunacaksınız inancıyla dua ediniz ve şunu da unutmayınız ki Allah, gafil ve meşgul kalble yapılan duayı kabul etmez.”[1028]

Kur'an'da duanın boş birşey olmadığı, peygamberlerin dualarından bahsolunarak gösterilmiştir. Eğer dua gereksiz birşey olsaydı, evvela peygamberler buna gerek duymazlardı. Zekeriyyâ (a.s.)'ın samimî, sıcak, gönülden gelen bir arzuyla yaptığı duasının neticesi[1029] kerim bir efendi, nefsini şehvet duygularına kaptırmayan, itaatkâr bir kul olacak Yahya (a.s.) ile müjdelenmiştir. [1030] Zürriyetinin bütününe dua eden İbrahim (a.s.)'a imamlığın amel ve şuurla, salah ve imanla ona müstehak olanlara ait olduğu, verasetle geçen birşey olmadığı beyan edilerek[1031] duasına “Ahdime zâlimler nail olamazlar.” [1032] cevabı geliyor. Bunun üzerine O da duasını “Allaha ve ahiret gününe inanan” [1033] lara tahsis ediyor. Demek ki peygamberler de her dilediklerinde dua ederler. Bir kısım ulemânın[1034] iddia ettikleri gibi, ancak Allah onlara müsaade verince dua etmezler. Fakat Allah onların dualarını bazan kabul etmeyebilir, bu peygamberlik makamına bir noksanlık getirmez.[1035] Onların dualarına icabet edilmemesi kavimlerini imtihan için de olabilir. Resûlullah (a.s.) 'ın dua için, Cebrail (a.s.) vasıtasıyla Allah Teala'dan izin istediğini haber veren hadisler, O'nun izinsiz dua etmediğini gösterir[1036] ise de Peygamberimizin Allah Teala'ya karşı müstesna edebinin bir alâmeti de kabul edilebilir.

Dua bazan “istiâne” şeklinde olur. Cenab-ı Allah, Fatiha'da kullarının kendisine nasıl hamd ve dua edeceklerini beyan ederken, şöyle söylemelerini ister:

“Yalnız sana ibadet eder, yalnız senden yardım isteriz (İstiâne).” [1037] Kullar bu dua ile, Allah'tan, ibadetleri hususunda yardım istemektedirler. Bu duasıyla mümin bir te'vile göre, kalan ömründe, Allah'ın kendisini mükellef kıldığı taat için, uzuvlarını, ibadetlerini edaya devam edebilecek şekilde sıhhatte devam ettirmesi, nefsiyle cihadında kendisine güç vermesini taleb etmektedir. “Ancak sana ibadet ederiz.” derken kul, ubûdiyyetini ortaya koymakta, irade-i cüziyyesi, kesbi ve mesûliyyeti noktasından istiklâlini ifade etmekte; hemen peşisıra “Ancak senden yardım dileriz.” diyerek de Allanın kulu, kölesi olduğunu, kölenin hiçbirşeye sahib olamayacağını, ibadet hususunda alabildiğine hür olmadığını itiraf etmektedir.[1038] Cebriyye: “Eğer kul fiillerinde irade sahibi olsaydı, ibadet için yardım istemeğe gerek olmazdı.” diyerek; Mutezile de: “Yardım talebetmek, eğer kul esas fiilinde muktedir ise, fiilin dışındaki hususlarda hasen olur. Yoksa, fiile gücü yetmeyen için yardımın ne faydası var.” diye bu ayeti kendi mezheblerinin delili kabul etmişlerdir.[1039] Eğer Cebriyenin dediği gibi olsaydı, taat hususunda Allah'tan yardım istemeye teşvike ihtiyaç olmazdı. Çünkü onlara göre, kulun elinde birşey yoktur. Eğer Mutezile'nin dediği gibi, teklif emir ve nehy olduğuna göre, Allah'ın kullarına güç yetmeyen hususlarda yardım etmesi vacib olsaydı, kul istese de istemese de yardım gelirdi. Keza yardım istemeye teşvikin bir manası olmazdı.[1040] Bu ayetle kulların fiillerinin yaratılması hususunda birşeye delil getirilmek gerekirse, kulların ancak Allah'ın izniyle ve yardımıyla müessir olan, tamamen müstakil olmayan bir güçlerinin olduğunu delil getirebiliriz. Bu cebr ile tefviz arasında orta yoldur.[1041] Keza kul “Bizi doğru yola ilet.” diye dua ettiğinde de taat ve fiilde sebat için Allah'ın muvaffakıyyet vermesini niyaz etmektedir.[1042] Allah Tealan'ın nimetlerine şükürde, yine ilâhî yardım niyaz olunur [1043]

Dua bazan da “istiâze” şeklinde olur. İstiâze, kulun, belâlar ve şerli şeylerden Allah Teala'ya sığınması, kendisini muhafaza etmesini istemesidir. İstiâze ile kul, menfaati celb, mazarratı def babında aczini itiraf etmekte, Allah'ın her türlü menfaati vermede ve her nevî şerri def etmede, mutlak kudretini ikrar etmektedir. Ayrıca fiillerinde istiklâl sahibi olmadığını, Allah'ın yardımı olmadan hiçbirşey yapamayacağını da itiraf etmektedir. İmtihanda muvaffak olabilmesi, kalbini eğrilikten muhafaza edebilmesinin hep Allah'a sığınarak olmaktadır. Bunun için her lahza “euzü besmele” ile O'nun muhafazasına sığınırız.[1044] Hadis Kitablarının “Daavât” bölümlerine baktığımızda Resûlullah (a.s.)'ın, istiâze ve istiânelerini bir arada rahatça görür ve bunların ehemmiyetini anlarız.

“Herşey takdir edilip, kader değişmeyeceğine göre, dua etmenin ne faydası olabilir?” gibi itirazlar yapılmışsa da İslâm alimleri buna, kader çerçevesinde gereken cevabı vermişlerdir.[1045] Biz buna kısaca Gazalinin cevabını tekrar edeceğiz: “Bilmiş ol ki dua ile belânın reddi ile ilâhî kaza cümlesindendir (biz kadere vakıf olamadığımıza göre onu delil olarak kullanamayız.) Dualar belâların reddine ve ilâhî rahmetin celbine sebeb olabilir. Kalkan, okun geri tepmesine, yağmur bitkilerin yetişmesine sebeb olduğu gibi, dualar da ilâhî rahmetin celbine ve belâların define sebeb olur.

(...) Tohumu ektikten sonra sulamaya ne hacet; eğer bitmesi mukadderse bitecek, mukadder değilse bitmeyecektir, denemez. Sebeblere başvurmak şarttır. Asıl kaza esbabı müsebbebâta bağl...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın