Sırat Sebîl Rüşd Seviyy Ivec Müştekim Kıyam

Sırat - Sebîl - Rüşd - Seviyy - Ivec -Müştekim/Kıyam

Kur'an'ın terminolojisinde “yol” anlamına gelen kelimelerin büyük bir yeri vardır. Bu kelimelerden “Din, Şeriat ve Tarikat”ın ne anlama geldiklerini gördük. Şimdi de 'Sırat' ve 'Sebil' kelimelerine değineceğiz. Kur'an'da, “Size nasıl başlamışsa, öyle dönersiniz (A'raf: 29)”, buyurulmaktadır; yine bir başka ayette ise 'varlıkların Allah'tan geldiği, Allah'ın olduğu ve Allah'a dönmekte oldukları' ifade olunmaktadır: “Biz Allah'ınız ve O'na dönmekteyiz (Bakara: 156)”. İşte, Allah'tan gelip Allah'a giden varlıklar için 'dünya hayatı' bir yoldur, Allah'a dönüş yoludur.

Müslüman hakimlere göre, Allah'tan gelen bütün yaratıklar, yeniden Allah'a dönmek için belli aşamalar halinde varolmuşlardır. Varlıklar, maddesiz, şekilsiz nurlu yaratıklardan başlamış, Arş, Kürsî, gökler derken görünür alem'e inmiş, yeryüzünde ise, madenler, bitkiler ve hayvanlar varolmuştur. Her varlık düzeyine bir hedef biçilmiştir ki, bu hedef, kendi içinde tamlığa ulaşmaktır. Bu bakımdan, her varlık düzeyinde, düzeyinin en küçük oranda özelliklerini taşıyan varlıklardan, en üst oranda taşıyanlarına kadar çok çeşitli yaratıklar vardır.[125] Bütün yaratıklar içinde, (İblis ve cinler hariç) Allah'a dönen yolda kendi özgür seçimiyle giden tek varlık insandır. İnsan yeryüzüne indirildiğinde Allah şöyle buyurmuştur:

“Ne zaman ki, size benden bir hidayet gelir de, kim benim, hidayetime uyarsa, böyleleri için korku yoktur, onlar üzülecek de değillerdir. Küfr edip de, ayetlerimizi yalanlayanlar ise, onlar Ateşin ashabıdır. Orada ebedîdirler.” (Bakara: 38-0). Allah, dünya hayatını yeryüzünde yaşamakla karşı karşıya bıraktığı insana gitmesi gereken yolu çizmiştir. İnsan her ne durumda olursa olsun, mutlaka Allah'a dönmektedir; ama bu dönüş, ya bitmez tükenmez nimetler yurduna dönüştür, ya da korkunç bir azap yurduna dönüştür. Kendi yarattığı kullarına karşı merhameti bol olan Allah(C.C), kullarının sonsuz nimetler yurduna dönmesi için onlara yolunu göstermiştir; ama, kendisinde seçme özgürlüğü olan insanın, bu seçme özgürlüğü nedeniyle bir denemeğe tabî tutulacağı da açıktır. İnsan, bu seçme özgürlüğüyle insan olmuştur, onun tüm şerefi bir bakıma buradadır; aksi halde hayvan olurdu. Fakat, seçme özgürlüğüne sahip olmak, ister istemez tercih edilecek iki seçeneği akla getirmektedir. İşte, insan seçimini Allah için de yapabilir, kendisini sürekli Allah'a isyana ve nefsine tapınmaya çağıran İblis için de yapabilir(bk. Nefs, Ruh). Bu noktada, insanın önüne, sonunda yine Allah'a varan iki yolun çıktığını görüyoruz; yani, insan için yeryüzünde yollar ikileşmektedir. İnsan bu iki yoldan herhangi birine girebilir; bir üçüncü yol sözkonusu değildir. Ve, insana her iki yola koyulabilme imkânı verilmiş, hangi yolun doğru, hangi yolun eğri olduğu bildirilmiş ve seçim hakkı insanın kendisine bırakılmıştır:

“Andolsun nefse ve onu düzenleyene; ona fücurunu da ilham etti, takvasını da. (Şems: 7-8).” “Muhakkak onu yola (sebîl) ilettik, ister şükreder, ister küfreder (İnsan: 3)”. İşte, genel olarak insanın yeryüzünde yürüdüğü yolun adı “SEBİL”dir. Sebil sözcük anlamıyla “üzerinde kolayca yürünen yol, işlek yol” demektir. [126] Allah dünya hayatında “sebîl” üzerinde yürümeği kolaylaştırmıştır. (Abese: 20).

Aslında 'sebîl tektir; bu, doğruluğu apaçık belli olan ve Allah'ın gösterdiği 'yol'dur. Fakat, insan eğer İblis'e boyun eğer ve nefsî arzularının peşinden koşarsa, bu 'yol’ ikiye ayrılır. İnsanın Allah'ın Yol'undan ayrılıp, bir başka yol tutması bilgisizliğindendir; bu bilgisizlik bozuk bir itikaddan kaynaklanır. Bozuk itikadından gelen bilgisizliği, ya da karanlıklarda arzuları doğrultusunda edindiği 'bilgi' nedeniyle insan Allah'ın Yol' undan ayrı bir yol tutar. İşte, insanın Allah'ın Yol'undan başka bir yola ayrılmasına “ğayy” denilir, 'Ğayy', 'ğavâ' fiilinden gelir; 'azmak, sapmak' demektir.[127] (Azgınlık'la 'sapkınlık' birbirini tamamlayan iki eylemdir. İblis, insanın gerçek değerini bilememekle ve aynı zamanda büyüklenmekle, Allah'ın emrine karşı gelerek sapmış, bu sapıklığı da azmak olmuştur. Kendisi nasıl sapmışsa, Kıyamet'e kadar insanları da öyle sapıtma fonksiyonunu yüklenmiştir:

“Öyle ise” dedi, “beni azdırıp sapıtmana karşılık, andiçerim ki, ben de onları (sapıtmak) için doğru yoluna oturacağım. Sonra, önlerinden, arkalarından, sağlarından ve sollarından kendilerine sokulacağım da, onların çoğunu şükredenlerden bulmayacaksın. (A'raf: 16-17).”

İblis'in saptırma yolları pek çoktur. Çok çeşitli biçimlerde insanlara yaklaşır; sağlarından gelir, sollarından gelir, önlerinden ve arkalarından gelir. İolis'in sapıtma yolları sayısınca, insanın da sapma yolları vardır. Kimisi şöhret sevdasıyla sapar; kimisi servet sevdasıyla; kimisinin sapmasına karşıt cinsi, kimisinin çocukları, kimisinin malları neden olur. Kimisi, Allah'ın Yol'unda giderken gösterişe veya kendini beğenmişliğe kapılarak sapar. Ve, İblis bütünüyle sapıtıp şeytanlaştırdığı insanlarla da başka insanları sapıtır. Nitekim, Kur"an'da şöyle buyurulmaktadır: “Üzerlerine söz hakk olanlar, “rabbimiz, bunlardır bizim saptırdıklarımız; kendimiz azıp saptığımız gibi, onları da azdırıp saptırdık” derler (Kasas’ 63)”.

Saptıranların saptırma biçimleri de çeşit çeşittir. Bazıları korkutarak, bazıları yüksek mevkiler vererek, bazıları kadınlar kullanarak ve paralar yayarak, bazıları doğruları yanlışlara alet ederek, bazıları Allah'ın adını anarak insanları saptırır. İşte, Kur'an'da bütün bu 'azgınlık ve sapık yollar'a, da “SEBÎL” denilir. Ama, bu 'sebîlerin ortak adı, “sebîl-ül-ğayy'dır, yani 'sapık yol'.

Bu konuda, Kur'an'da şöyle buyurulmaktadır; “işte Ben'im doğru yolum, ona uyun; yollara (sebiller - sübül) uymayın ki, sizi O'nun Yolu'ndan ayırmasın (En1am: 153)”.

İnsanları Allah'ın Yolu'ndan ayıran yollar, yine Kur'an'ın deyimiyle, “bozguncuların(müfsitler) yoludur. İnsana düşen, bütün bu yollardan değil, Allah'ın Yol'undan gitmektir.

Kur'an'da, Allah'ın Yolu olarak, 'sebil' kelimesi, 'es-sebîl şeklinde belirlilik takısıyla da kullanılır. Bu yol 'rüşd yolu'dur, RÜŞD, 'ra şe de' fiilinden masdardır ki 'ğayy'in tam zıddıdır; yani 'sapkın ve azgın' olmamak demektir. Rüşd, 'doğruluk'tur, 'ist ikamet'tir. Rüşd, Allah'ın Dini'nin özel niteliğidir ve Allah'ın Dini 'sebil'-ürrruşd'dür.

'Sebil' kelimesi hem 'sapkın yol' anlamında, hem de, 'sapkınlığa iten ve sapkınlığa düşmüşlerin yolları' anlamında kullanıldığı gibi, 'doğru yol' anlamında, se-bîl'ür-rüşd' olarak kullanılmasının yanısıra, insanları bu 'sebîl-ür-ruşd'e götüren yollar anlamında da kullanılır. Bu anlamda kullanıldığında, çoğul olarak da gelir: “Onunla, rızasının peşinden gidenleri Allah selâm yolları (sübüles-selâm)'na iletir Maide: 16).” Selâm yolları, Allah'a ulaşan, Cennet'e varan yollardır. Bu. yollara iletilmek de bir çaba, bir cehd ister, uğraşma ister: “Uğrumuzda cihad edenleri yollarımız'a erdiririz (Ankebut: 69)”.

Ayrıca, nasıl insanlar çok çeşitli biçimlerde sapıtırlarsa, yine çok çeşitli biçimlerde Allah'ın Yolu'na gelebilirler. Bazıları namaza, bazıları oruca, bazıları cihada, bazıları tağutlara başkaldırma ilkesine, bazıları zulme karşı olunmasına, bazıları İslâm'ın ekonomisine, zekât emrine, bazıları ahlâkî ilkelerine, bazıları zihnî yönlerine kapılarak Allah'ın Yolu'na girer. İşte Allah'ın Yolu'na girebilmek için didinmek, kafa yormak, bu uğurda seyahat etmek, düşünmek de, yukarıdaki ayette belirtilen 'Allah uğrunda cihad etmek', “yani 'çabalamak, yorulmak'tır. İnsanlar için sapma yolları ne kadar çoksa, Doğruyu bulma yolları da o kadar çoktur. Bu bakımdan, müslümanların İslâm'ı tebliğlerinde İslâm'ın belli bir yönüne ağırlık verip, diğer yönlerini görmezlikten gelmemeleri, veya, zamanlarında ağırlıklı olan noktalara eğilip, insanların çeşit çeşit niteliklerde olduklarını unutarak, yalnızca o ağırlıklı noktaya eğilip diğer noktaları ihmal etmemeleri aynı şekilde, İslâm'ın başka bir yönüne ağırlık verip, diğerlerini ihmal edenleri ayıplayıp kınamamaları mutlaka gereklidir. Çünkü, Doğru Yolu'na girme yollarının çok olduğunu ilân eden Allah'tır; öyleyse, bu yolların hepsini insanlara açık tutmak müslümanların en birincil görevidir.

Kur'an'da, Allah'ın Doğru Yolu'yla ilgili olarak, 'sebîl-ür-ruşd'ün yanısıra, 'sebîl'ür-raşâd' terimi de kullanılmıştır. İsfahanî, 'raşad'ın ruşd'den daha özel ve dar bir anlam ifade ettiğini belirtmektedir. [128] 'Ruşd' geneldir; genel anlamıyla 'tamlık, doğruluk, sapkınlıktan uzak olma'dır; her türlü 'doğruluk' için kullanılabilir. Nitekim, Türkçe'de 'rüşdünü ispat etti' denilir. Raşâd'in. anlamı daha özeldir; 'ruşd'de belli bir şekilde gitme anlamı ifade eder. 'Reşîd' ve 'raşid', 'rüşd halinde olan' demektir. Kur'an'da, 'Fir'avn'ın emrinin 'reşîd' olmadığı ifade olunur (Hud: 97)'. Yani, Firavn'ın yaptığı işler, yönetimi, davranışları, inancı, kısaca, her şeyi 'reşîd' değildir. Bilgisizlikten, ya da’ tümüyle yanlış bir bilgiden kaynaklanır. Yine, Kur'an'ın ifadesiyle, ‘Fifavn, hevasına (arzularına, zanlarına, kuruntularına, vehimlerine) uymuş ve zan ve kuruntularından oluşan bir bilgi üzerinde sapılmıştır. Allah'ın Vahyi'ne değil de, kendi zannına uyan insanlar sapıktır ve yaptıkları işler, düşünceleri, davranışları da hiç bir zaman 'reşîd' olamaz.

Mürşid, insanları, 'rüşd yolu'na götüren' demektir. “Allah kimi hidayet etmişse, o, hidayette olandır; kimi de sapıtmışsa, onun için mürşid bir velî asla bulamazsın (Kehî: 17)”. Demek ki, öncelikle mürşid Allah'tır; 'hidayet' konusunda ele alacağımız gibi, peygamberler Allah'ın hidayetiyle hidayet edendir; velîler de (bk. veli), yukarıdaki ayette de geçtiği gibi, Allah'ı...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın