Denge İlkesi

11- Denge İlkesi

Allah'ın hayata koyduğu kanunlardan biri de denge kanunudur. Bu dengenin korunduğu yerlerde sağlık ve düzenin yaşadığını, korunmadığı yerlerde ise çöktüğünü görürüz. Bugün dünyamızda ekolojik dengenin bozulması ile ne hale geldiğimizi görüyoruz. Tedbir almadığımız takdirde daha kötüsünü de göreceğiz.

Hayat bir bütündür. Bu bütünü oluşturan cüzler de kendi içlerinde bir bütünlük arzederler. Meselâ dünya bir bütündür. Bu bütünü oluşturan unsurlar arasındaki dengeyi meselâ atmosferdeki oksijen dengesini bozduğumuz zaman karşılaşacağımız sonu düşünmek bile istemeyiz. Meselâ doğal bitki örtüsündeki dengeyi bozduğumuzda dünyamızı ciğerleri sökülmüş bir adama döndürebiliriz.

İnsan vücudu da bir bütünü ifade eder bu, değişik unsurlardan oluşmuş bir bütündür. Bu unsurlardan birini meselâ kanı veya suyu vücutta olması gerekenden fazla veya eksik bıraktığımız zaman bünye sağlığını ve düzenim kaybeder. Kan da kendi içinde bir bütündür. O bütünü oluşturan elemanlar arasındaki dengenin bozulması kanın bozulması sonucunu, onun bozulması ise vücudun bozulması sonucunu doğurur. Demir, şeker v.d. de böyledir.

Konuya sosyal açıdan baktığımız zaman da durum aynıdır. Kadın-erkek dengesi bozulmuş bir toplum sağlıklı bir toplum değildir. Keza ekonomik dengelerin alt-üst olduğu, fakirle zengin arasında uçurumların oluştuğu, orta sınıfın kaybolduğu bir toplum problemli bir toplumdur.

Durum eğitimde de başka türlü değildir. Çünkü insan dediğimiz yaratık da bir dengeler manzumesidir. Bir maddî, bir manevî yönü vardır. Bir zihin dünyasının yanında bir duygu dünyası ve onun ötesinde bir davranış dünyası mevcuttur. Geniş bir duygu ve heyecan örgüsü ile çevrilidir. Sever, nefret eder; gazaba gelir, affeder. Bazan vekân üzerinde heykelleşirken bazan tevâzû elbisesiyle topraklaşır. Bazan korkar, bazan ümid eder. Hülasa insan, dengelerin oluşturduğu bir muammadır.

İnsanın bu niteliklerini ciddiye almayan bir eğitimci veya eğitim sistemi başarılı olamaz, Beden eğitimine ağırlık verdiği halde zihin eğitimini ihmal eden veya zihin eğitimine ağırlık verdiği halde insandaki duygu dünyasını unutan bir eğitimcinin başarılı olduğunu söyleyemeyiz. Çok bilen fakat ısırgan otu gibi önüne geleni ısıran bir bilim adamı düşünebilir miyiz? Bütün iyi niyetine rağmen elifi görse elektrik direği zanneden bir cahili eğitilmiş sayabilir miyiz? Bunların hiçbirisi bizim için ideal bir insanı temsil etmez. Bizim ortaya çıkmasını istediğimiz insan tipi kendi bütünlüğü içinde eğitilmiş, her yönüyle dengeli insan tipidir. O, sağlıklı bir bünyeye, zengin bir bilgi birikimine, düşünebilen, üretebilen bir kafa yapısına, zengin ve dengeli bir duygu dünyasına ve nihayet tutarlı ve ilkeli bir davranışlar örgüsüne sahip olgun insandır.

"Biz kendimizdeki bazı fizyolojik, zihnî ve ruhî temel faaliyetlerin nâbedit olmasına göz yummak ile kendimizi büyük tehlikeye atmış oluyoruz..." diyen Alexis Carrel, sözlerini şöyle sürdürüyor:

"...Zihnen çalışanların adale ve iskeletlerini çalıştırmamaları ve ruhları için rasyonel bir faaliyet temin etmemeleri ne kadar fena ise bazı atletlerin zekâ ve ahlâk gelişmelerini ihmal etmeleri de o kadar fenadır. [1998] Ona göre başarının sırrı, fizyoloji, fikir, duygu ve iman kuvvetlerimizin tam ve dengeli faaliyetlerindedir. [1999]

Kuran, insanı eğitirken dengeli biçimde eğitmektedir. Bunun örneklerini daha önce verdik. Burada bir iki örnekle yetineceğiz. Meselâ dünya ve âhiret dengesi ile ilgili olarak şöyle buyuruluyor:

"Rabbimiz, bize dünyada iyiyi, âhirette de iyiyi ver; bizi ateşin azabından koru" diyenler vardır, işte onlara, kazançlarından ötürü karşılık vardır... " [2000]

Bir önceki âyette dengeyi bozarak sadece dünyayı isteyen kimseler için şu ifadeyi görüyoruz:

"İnsanlardan öyleleri vardır ki, "Rabbimiz, bize dünyada ver" derler. Öylesine âhirette bir pay yoktur.” [2001]

"Bu dünya hayatı sadece bir eğlence ve oyundan ibarettir. Asıl hayat âhiret yurdundaki hayattır..." [2002]

İfadesiyle âhiret hayatına ağırlık verilirken, "...Dünyadaki nasibini de unutma...” [2003]

Âyetiyle tutum dengelenmektedir. Bu denge yüzde yüzlük bir eşitliği ifade etmeyebilir. Yüzde yüzlük eşitlikleri ifade eden dengeler olduğu gibi, eşitsizliklerden doğan ve bir oranı yansıtan dengeler de vardır. Erkeklerin kadınlar kadar duygu yoğun olduğunu söylemek zordur. Çünkü onlar annedir. Bunu tesbit eden bir eğitimcinin yüzde yüzlük bir eşitliği düşünerek kadının bu meziyetini budaması eşyanın tabiatına aykırıdır.

Bazı hallerde insanların nitelikleri toplum bazında dengelenir. Toplumu oluşturan insanlar içinde öyle insanlar vardır ki entellektüelizmi temsil ederler. Bunlar fikir ve bilim adamlarıdır. Onların yanıbaşında kendi misyonlarını yerine getirmeye çalışan san'at adamlarını görürüz ki bunlar estetik dünyayı temsil ederler. Fert bazında, değilse toplum bazında bu dengeyi kurup geliştiremeyen milletler büyük medeniyetler kuramazlar. Gelişmiş toplumlar gelişmenin bütün unsurlarını dengelemiş toplumlardır. Onlar, bütün sanat dallarında, teknolojinin her kolunda, felsefede, bilimde, ilahiyatta büyük adamlar yetiştirmiş ileri toplumlardır.

Kur'ân'dan bir başka örnek bilgi-duygu dengesiyle ilgilidir. Yüce Allah peygamberin misyonundan bahisle şöyle buyuruyor:

"Ey peygamber, biz seni şâhid, müjdeci, uyarıcı; Allah'ın izniyle O'na çağıran, nurlandıran (aydınlatıcı) bir ışık olarak göndermişizdir.” [2004]

Rasûlullah burada bir müjdeci ve uyarıcı olarak insanların duygularına, aydınlatıcı bir ışık olarak da akıllarına hitabetmektedir. Işığın bilgiyi temsil ettiğini düşünürsek bir bilgi-duygu dengesinden söz edebiliriz.

Kur'ân incelendiği zaman görülecektir ki daima akılla his yanyana bulunmaktadır. İster bir kıssa, ister bir akıl yürütmesi, isterse ahlâkî bir kaideyle ilgili olsun Kur'ân'ın işlediği bütün konularda öğretici, ikna edici bir unsurla heyacanlandıncı bir unsuru bir arada görmek daima mümkündür. Yani Kur'ân hem akla, hem de kalbe seslenir. [2005]

Kur'ân'da her konuda olduğu gibi şekil ve muhtevada da bir denge mevcuttur. Onu okuyanlar hem lafız, hem mânâ bakımından büyük bir mucize ile karşı karşıya kalırlar. [2006]

S. Ramazan, akıl-vicdan dengesi içinde Kur'ân eğitiminden geçen bir kimsenin dünya nimetlerinden neyi, ne kadar tadarsa tatsın, dünya ona ne kadar büyük görünürse görünsün onun his ve düşüncelerinin, varlığından şüphe olmayan en büyük nimetlere yönelmiş olarak kalacağım, bunun, "İşte bugün size va'dedilen günümüz dür.", "O yüksek cennetlerde hoşnut bir hayat içindedir. Geçmiş günlerde yaptıklarınıza karşılık afiyetle yiyiniz ve içiniz" müjdesine kadar sabırla devam edeceğini söylemektedir. [2007]

[1998] M. Rahmi Balaban, İlim-Ahlâk-İman, s. 63.

[1999] M. Rahmi Balaban, İlim-Ahlâk-İman, Ankara 1950, s. 52.

[2000] Bakara: 2/201, 202.

[2001] Bakara: 2/200.

[2002] Ankebut: 29/64.

[2003] Kasas: 28/77.

[2004] Ahzâb: 33/45, 46.

[2005] Abdullah Draz, a.g.e, s. 117.

[2006] Abdullah Draz, a.g.e,, s. 115.

[2007] S. Ramazan el-Bûtî, Kur'ân'da İnsan ve Medeniyet, s. 117.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın