İnsan'la ilgili olarak, Beşer ve Adem kelimeleri Kur'an'da sık sık kullanılan iki kavramdır. Kur'an-ı Kerim'de, İblis'in Adem'e secde etmeği reddetmesi üze­rine, Allanın ona şöyle dediği anlatılır:

“İki elimle yarattığım şeye seni secde etmekten alıkoyan nedir?(Sa'd: 75).”

Bu ayet-i kerime, insanın yapısındaki iki temel öğeyi açıklamaktadır; Kur'an'da yalnızca insanla il­gili olarak böyle bir ifade kullanılır ki, bu ifade, insa­nın Ademiyet ve beşeriyet yanlarını ortaya kor.

Beşer'in 'beşera' kelimesinden geldiği belirtilir. 'Beşera' derinin dış kısmıdır.[213] Hayvanlarda derinin üze­rinde post bulunurken, insanda ise deri kıllara rağmen görünür. Yani, insan için beşer kelimesi, insanın dış görünümünü, zahirini ifade için kullanılmaktadır. Kur'­an'da, beşer kelimesinin geçtiği her yerde, insanın var­lıklar içinde dış yapısı ve genel dışsal özellikleri ne­deniyle vurgulanan zahirî yanını görürüz. Sözgelimi, hayvanı dıştan hayvan yapan, bitkiyi bitki yapan bir takını özellikler olduğu gibi, insanı da dış görünümü itibariyle insan yapan nitelikleri vardır ki, işte bu ni­telikleriyle insan beşerdir.

“Rabbin meleklere, “muhakkak ben çamurdan bir beşer yaratacağım” (Sa'd: 71) ayetinde, insanın çamur­la özdeşleşen bedensel yanının beşerî yanı olduğu açık­lanırken, “O'nun ayetlerindendir sizi .topraktan yarat­ması, sonra beşer olup yayıldınız” ayeti de aynı gerçe­ği bir başka yanını dile getirmektedir (Rum: 20). Dik­kat edilirse, verdiğimiz ikinci ayette, insanların yayıl­ması da onun beşerî yönü olarak açıklanmaktadır; ya­ni insanın beşerî yönü dünyevî yönüdür. Nitekim, “O'dur sudan bir beşer yaratıp da, onu nesep ve sıhr kılan (Furkan: 54)” ayeti bu gerçeği biraz açık biçim­de ortaya kor. Bilindiği gibi, her canlının sudan yara­tılmış olmasının yanısıra, insan da iki şekilde sudan yaratılmıştır; biri, suyun yeryüzündeki, hattâ tüm gö­rünür alemdeki varlıkların temel kaynağını oluşturma­sı ve özellikle topraktan meydana gelen tüm yaratık­ların ancak suyla hayat bulmaları açısından, diğeri de içinde insanın tohumunu barındıran meninin de su kabul edilmesi açısından. İnsanın beşer olarak nesep ve sıhr kılınması, karşıt cinsiyle birleşip üremesi, ço­cuklar ve kan yakınları sahibi olması demektir; işte, bu da insanın beşerî yönüdür. Bu gerçek, beşer kelime­sinin taşıdığı bir diğer anlamda da ifadesini bulmaktadır. Kelimenin fiil şeklinin 'müfaale' babı, 'iki beşer arasındaki yakınlık' demektir ki, Kur'an-ı Kerim'de 'cinsel ilişki' anlamında kullanılır. Kur'an'da, 'İtikaftayken onlarla mübaşerette bulunmayın (Bakara: 187)” buyrulur. Mübaşeret de beşerin özelliklerindendir.

Müşrikler insanı yalnızca bir beşer olarak kabul ederler ve onu sadece zahirî nitelikleriyle ele alırlar. Bugün de her çeşit fraksiyonuyla Batı kültür ve mede­niyetinin  temsil ettiği  bu  anlayış, insanı hayvanlardan bir hayvan ve yeme, içme, uyuma ve cinsel ilişkiden ibaret bir varlık olarak değerlendirir. Ne zaman müşrik kavimlere bir peygamber gönderilse, onlar be­şerin peygamber olamayacağını söyleyip, peygamber­lere karşı, hep cephe almışlardır. “Sen de bizim gibi bir beşersin” diyorlardı peygamberlere (İbrahim; 10, Mü'minûn: 24, Hud: 27, Yasin: 15, Şuara: 154 vs). Yine müşrikler insanı yalnızca, fizikî görünümüyle, yani be­şerî yanıyla değerlendirdiklerinden, kendilerine fizikî açıdan normalin dışında gelen bir insan karşısında hay­rete kapılıp, “Allah için böyle beşer olmaz, bu ancak kerim bir melektir (Yusuf: 31)” şeklinde tepki göste­rirler. Ama, insan yalnız beşerî yönüyle değil, kendisi­ni vahy alan ve melekleştiren bir beşer yapan yönüy­le de insandır.

İşte, insanın melekî yönü, Âdemiyyet kelimesiyle ifade olunur. Âdemiyyet, Allah'ın ruhundan alıp gerçe­ği gören ve duyan bir kalbe sahip olan yanıdır insanın. İnsan, çamurdan şekil verilen bir beşer olduğu zaman,. Allah kendisine ruhundan üflemiş ve gören, duyan (sem'a, besar) bir kalp sahibi olan insanın önünde me­lekler secdeye kapanmıştır.

“Bir zaman Rabbin meleklere, “muhakkak ben kupkuru çamurdan, düzen verilmiş bir balçıktan bir beşer yaratacağım; onu tesviye edip, içine ruhumdan üflediğimde, hemen ona secdeye kapanın” demişti”(Hıcr: 28-9).

“Sonra onu tesviye etti, ona Kendi ruhundan üf­ledi ve sizin için sem'a, besarlar ve fuadlar kıldı (Secde: 9).”

Genelde bütün insanların beşer olup, çamurdan yaratıldığı, fakat meleklerin ancak Adem'in önünde secde ettiği şu ayette daha açık olarak belirtilir:

“Sizi yarattık, sonra size şekil’verdik, sonra da meleklere “Adem'e secde edin” dedik (A'raf: İl).”

Ayete dikkat olunursa, 'yaratma ve şekil verme, fiillerinin nesnesi olarak 'siz' zamiri kullanılırken, 'sec­de edilecek varlık' olaraksa Adem kelimesi kullanılmak­tadır. Demek ki, meleklerin secde ettiği beşer değil, Adem'dir.

Burada şu noktayı belirtmeliyiz. Adem bu nokta­da bütün insanlığın temsilcisidir ve yalnızca birey ola­rak Hz. Adem değildir. Adem, insandaki ademiyet ya­nının temsilcisidir burada. Ne demektir ademiyet yanı?

Adem kelimesi için daha başka kökler ve anlamlar belirtilmişse de, Kur'an'ın anlatımına uyan en güzel görüş, Adem'in, 'iç, iç yüzey, iç katman' anlamında 'edim' kelimesinden geldiğidir. [214] İnsandaki iç yüzeyin, iç katmanın ne olduğunu daha önce açıkladık. Nitekim, meleklerin Adem'in önünde secde etmelerinin nedeni, ona isimlerin öğretilmesidir. İsimlerin de ruhun öğe­leri, bilginin nuranî güçleri olduğunu daha önce birkaç kez belirttik. İşte, insanın Ademiyet yanı, onun ısıl ışıl bir ruha, dolayısıyle gözleri iyi gören ve kulağı iyi du­yan apaydınlık bir kalbe sahip olup, şeytanın aldatma­larından uzak durması yanıdır. Bu hal, insanın yetkin, Sufîliğin deyimiyle 'kâmil' halidir; yani, Adem 'însan-ı Kâmil'dir. İnsanın bu hali yitirişinden sonra yeryüzün­deki hayatı ve mücadelesi bu halini yeniden kazanma­ya yöneliktir.

Fakat, insan hem Ademî, hem de beşerî yönden olu­şan bir varlıktır. İşte, onun Allah'ın iki eliyle yaratıl­mış olması bu gerçeğin ifadesidir. Bu durumu, insan kelimesinin anlamında da görürüz. İnsan kelimesinin kendinden türediği etimolojik kök olarak da iki söz­cükten bahsedilir; bunlardan biri 'üns' sözcüğüdür. 'Üns', 'ünsiyet' 'yakınlık’ demektir. Bu 'yakınlık, yak­laşma duygusu', bir yandan hemcinsleriyle bir arada yaşama durumunda olan insanın başka insanlara kar­şı yakınlığını, bir yandan da Allah'a bütün varlıkların üstünde olan yakınlığını ifade eder.-Bu her iki yakın­lığı da uzaklığa çevirmiş olan insan ademiyet halini yi­tirmiş ve beşerîyetiyle hayvanlaşmış insandır. İnsan ke­limesinin, bir de 'nesy- unutmak' fiilinden 'ıfılân' ba­bında 'insiyan'dan bozularak geldiğini söylerler ki,[215] bu da yanlış sayılmamalıdır. Çünkü, Kur'an'da birey olarak Adem'den söz ederken, “Andolsun, önceden Adem'e ahd verdik de unuttu ve onu azim sahibi bulmadık (Taha:  115)” buyrulur.

İşte, topraktan yaratılan insanın beşeriyet yanı, Kur'an'ın ifadeleriyle 'unutkanlığının, nankörlüğünün, aceleciliğinin, haklı-haksız tartışmayı pek sevmesinin, bilgisizliğinin, zalimliğinin ve zayıflığının, sembolüdür. Bu olumsuz nitelikleri bastıracak olan da, insanın Ade­miyet yanıdır, batını duyularıdır, kalbidir. İnsan beşer olarak kalmamalı, beşeriyetini ademiyetinin emrine ve­rerek, ilk yetkin halini kazanmaya çalışmalıdır. Kur'­an'da, yetkin hale 'ahsen-i takvim - en güzel kıvam, en güzel yaratılış' denirken, insanın bu yetkinlikten bütünüyle uzaklaşmış ve hayvanlaşmış beşeriyete yu­varlanmış haline de 'esfel-i safilin - alçakların alçağı’ denir  (Tîn: 4-5).

Adem, bir yandan bütünüyle insanlığı ve bütün ni­telikleriyle insanı temsil ederken, bir yandan da birey olarak bir özelliğe sahipti. Beşerî yanının ağır basıp, Allah'ın ahdini unutarak Şeytan'ın iğvasına kapılmca yetkinliğini yitirdi ve oldukça rahat bir hayattan zor­luklarla dolu dünya hayatına atıldı. Adem, İblis gibi günahında ve isyanında diretmeyip, hemen işlediği suç­tan dolayı pişman oldu, tevbe etti; Allah da tevbesini kabul ederek, onu seçkin kullarından yaptı; yalnız in­sanların değil, bütün alemlerin üzerinde bir yer verdi kendine ve nebi Adem kıldı, onu ve Kendi'ni halifelik göreviyle onurlandırdı.

“Muhakkak Allah Adem'i, Nuh'u, İbrahim Ailesini ve İmran Ailesi'ni alemler üzerine seçti (A. İmran: 33).”

İşte, insanlar da, kendilerini yalnızca beşer olarak görmeden, beşeriyet ve ademiyetten oluşan bir varlık olduklarını unutmadan Şeytan'ın adımları ardınca git­mezler ve her sürçtüklerinde tevbe ederlerse, melekle­rin önlerinde secde ettiği Adem halini alır, unutkan İnsandan yakın insan olma durumuna ulaşabilir.[216]

[213] Müfredat, 47

[214] a.g.e. 14.

[215] a.g.e. 28.

[216] Ali Ünal, Kur’an’da Temel Kavramlar, Beyan Yayınları: 264-269.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın

  Aleyna Ve Aleykümüsselăm. Hatasız kul olmaz ama önemli olan hatanın farkına varıp hemen tövbe etmelidir. Mevlam bizleri tövbeleri kabul edilen kullarından eylesin inşaAllah. Amin
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın