Berzah

Berzah

Berzah, iki şeyin arası, iki şeyin arasındaki engel, bir insanın ölümünden itibaren ba's vaktine kadar geçen zaman ve mekan anlamına gelir. Berzahta mühlet verme [1]manası da vardır. Kıyamette ise berzah, insanla ahiretteki yüksek mertebelere ulaşma arasındaki engel olarak açıklanmaktadır [2]. Buna göre kıyamet sonrası bir berzahtan bahsedilebilirse de, Mü'minûn sûresinin 100. ayetinde geçen berzah kelimesi, ölümden ba'sa kadarki süreyi anlatır. Berzah kelimesinin bağlamında geçen verâ', gelecek zaman yani kıyamettir. Yine aynı ayette geçen ilâ yevmin yub'asûn "yeniden dirilecekleri güne kadar" ifadesi bunu desteklemektedir. Bir çok tefsirin işaret ettiği gerçek, artık geriye yani dünyaya dönüşün olmayışıdır [3]. Berzah, insanın defnedildiği yer, kabir ('Abese,21,22)[4], misal âlemi olarak kıyamete kadar yaşanacak yerdir. Ölen insan, ne dünya ne de ahiret ehlindendir; o, artık berzah âlemine aittir [5]. Bedenin çözülmesiyle nûrânî ve latîf bir cevher olan insan, ya mutluluk (Al-i 'İmrân, 169-170) ya da azap içinde, berzah kelimesinin açıklamasında işaret edildiği gibi, kendisine verilen süreyi geçirir (Mü'min, 40, 46) [6],

Kabirde hayatın var oluşu ispat edilince, zamanın işlediği de anlaşılmış olur. Ancak, sabah, akşam, rızk gibi hususlar, zamanın ilintileridir [7]. Kabirde yatanların uzun sessizliği, güneşin doğuşundan habersiz geceleri, gündüzde son bulmaksızın hep aynı minval üzere gitmektedir [8]. Gerçekte kozmik zaman devam etmektedir.

Bu nedenle, sabah da, akşam da (Mü'min, 46) kabirdekine etki ederek, Yâsîn sûresinin 78. ayetinde işaret edildiği üzere, onu çürütmektedir. Mü'min sûresinin 46. ayetinde geçen sabah ve akşam gibi gündüzün iki ölçeği, kozmik zaman olarak yorumlanmıştır. Buna göre bir taraftan beden kozmik zamanın etkisi ile çürürken, bir taraftan da ruh sabah akşam azabı tatmaktadır. Demek ki ruh ve beden kozmik zamandan kendi yapılarına göre etkilenmektedir. Burada ruhun ebedi oluşu [9], beden gibi değişime uğramayışı şeklinde anlaşılabilir. Zira beden hızla değişirken, ruh kendine has bir mekân ve zamanda [10] yapısal özelliğine göre mükafat ve ceza ile yüzleşmektedir. Daha önce zamanın rölatif olduğuna, ara dünyaların kendine has zamanları bulunduğuna işaret edilmişti. Kabirdekilere uygulanan muamele ve sorgu sual, ilk gün, Cuma günü gibi ifadeler kozmik zamanın işlediğini göstermektedir [11].

Kabir hayatının kozmolojik zamanla benzerliği şu şekilde yorumlanabilir. Kışın da gecenin de berzahın da kendilerine has örtüleri vardır. Mağrip zamanı, berzahın başlangıcı, ölüm ve kıyametin başlangıcındaki yıkım anını temsil eder. Kıyametin başlamasıyla berzahta geçen süre, inanmayanlar tarafından bir saat, iman ehli tarafından ise berzah olarak değerlendirilecektir. Buna sebep olarak ise kıyametin dehşeti gösterilmektedir (İsrâ,52) [12]. Etimolojik olarak Şu'ârâ sûresinin 8. ayetindeki summe edatı da kabirdeki süreye, orada bir zaman diliminin geçeceğine işaret etmektedir. Ayrıca, ondan sonra kıyamet azabının varlığı, berzah ile birlikte yok olmak değil, yeni bir döneme geçileceğini ortaya koymaktadır [13]. Nitekim Yasin sûresinin 78, 79; Kaf sûresinin15. ayetleri, yeni bir yaratılıştan haber verirken, kabirle birlikte insanın varlık âleminden silinip gitmediğini, aksine başka bir sisteme geçişin ilk durağını, bir ara dönemi oluşturduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca, Beled sûresinin 11. ayeti, berzahın, ahiretteki yüksek derecelere ulaşmaya konulan bir engel olduğunu ifade etmektedir. Bu engeli ancak salih amel işleyenler aşabilir. Kur'ân'ın akabe dediği engelin aşılması için iktihâm"kahramanlıkla hücum etmek" gerekir. Böyle bir hücum, salih amel ile yapılır ve akabe denilen engel, onunla aşılabilir [14].

Bütün bu açıklamalardan, salih kimseler için böyle bir engelin olmadığı, yüksek derecelere ulaşmak için söz konusu engele takılmadıkları söylenebilir. Kozmik yapıda çıplak gözle fark edilemeyen bir takım hareketlerin, bilimsel yöntemler ve teknik ölçeklerle fark edilebildiğinin kabulü, nasların işareti ile birlikte, kabirde hareketin durmadığının anlaşılmasına yardımcı olmaktadır. Ölüm, doğum ve mezar taşları, berzahın rölatif oluşunun bir delilidir. Kozmik yapıdaki kış mevsimi, mağrip anı ve gece, nasıl ampirik olarak rölatif ise, berzahın rölatif olması da böyle ampirik bir realitedir. Yaşayanlara göre apriori deneye dayanmayan ve akıl yardımıyla bulunup ortaya konan, önsel olan berzah, nasıl olur da ampirik olabilir, şeklindeki bir sorunun, ateşin yakıcılığını tatmadan kabul eden insanın kabulü gibi, ampirik olduğunu söylemek yeterli olmalıdır. Nitekim Kur'ân'ın istişhadlarında, sürekli başkalarının başına gelenler, bir ibret olarak insanlara gösterilmektedir.

Farklı bir mekânda kıyamet gibi bir ilkbaharın birlikte yaşanması ve zamandaş olmaları ilâhî saltanatın bir lütfü olmalıdır. Ayrıca berzahtaki rölativite, sünnetullahın gereği olarak, huzura varmanın hazırlığı, kozmik yapı için belirlenen sürenin dolması, yaşayanlar açısından ibrete (Tekâsür, 2), kabirdekilerden azap üzere olanlardan azabın azaltılmasının umulabilirliği ve Allah'ı zikretmektir. Bir tarafı ahirete, bir tarafı da dünyaya bakan kabrin, tamamen kozmik yapıdan soyutlandığını söylemek oldukça zordur.[15]

[1] İbn Kuteybe, s. 300; ez-Zeccâc, IV, 22; İbn Kesîr, III, 256; İbn Manzûr, III, 8; Yazır, II, 819-821; et-Tabâtabâî, XV, 68; Ülkü, s. 209.

[2] er-Râgıb el-Isfahânî, s. 43.

[3] İbn Kesir, III, 256; et Tabâtabâî, XV, 68

[4] er-Râgıb el-Isfahânî, s. 390.

[5] el-Kurtubî, XII, 100.

[6] İbn Kuteybe, s. 192; er-Râzî, Tefsir, XXVII, 37, 64

[7] er-Râzî, İslâm İnancının Ana Konuları, S. 115.

[8] Kam, s. 105.

[9] el-Kurtubî, XV, 208; el-Beydâvî, II, 377; Erzurumlu İbrâhîm Hakkı, Ma'rifet Nâme, S- 542.

[10] Erzurumlu İbrâhîm Hakkı, a.g.e., s. 542.

[11] Ülkü, s. 213-215.

[12] İbn Kuteybe, s. 343; İbn Kesîr, III, 44-45.

[13] İbn Kesîr, III, 256.

[14] er-Râgıb el-Isfahânî, s. 43; Yazır, VIII, 5842.

[15] Dr. Faiz Kalın, Kur’an’da Zaman Kavramı, Rağbet Yayınları: 200-202.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın