Evvela şunu  söyleyelim ki   “akıl” Kur'an'da isim olarak hiç geçmemektedir. Ancak fiiller şeklinde geçmektedir. “Şaibelerden ve noksanlıklar­dan uzak, gafil olmayan, hâlis ve sahih akıl[866]” manasına “lübb” kelimesi geçmektedir.

“Akıl”in iki manası vardır: Birincisi, kalbin, eşyanın sıfatlarını bildiği, ilim sıfatıdır. İkincisi, bizzat anlayan manasına, kalbtir. Kur'an'da ve ha­diste kalbten bahsedildiği zaman kasdedilen, insa­nı eşyanın hakikatlerine sahib kılan kuvve-i müd­rikedir.[867] Akıl manasına kalb kelimesinin kul­lanılması Arablarda adettir[868] Ferra: “Şüphe­siz bunda kalbi olan kimseler için öğüt vardır.” [869] ayetindeki kalbi, Arab dilinde caiz oldu­ğunu söyleyerek, akıl diye tefsir etmiştir. Çünkü dilde “akıl sahibi”, “aklı üzerinde”  yerine “kalb sahibi”, “kalbi üzerinde” tabirleri kullanılmakta­dır.[870] Bu Türkçe için de aynıdır. “Seni gönlüm­den geçirdim”, “Gönlüne danış”, “Gönlü kalmak” gibi sözler, akıldan geçirmek, akla danışmak, bir-şeyde aklı kalmak yerlerine kullanılırlar. Bu hu­susta en açık deliller, kalbin aklettiğini, mühürlen­diği için fehmedemediğini beyan eden ayetler­dir.[871] İslâm ne aklı alıp kalbi atmıştır, ne kal­bi alıp aklı atmıştır.[872]

Kalbin, insanın şerefini temin eden hususiyeti ikidir: îlim ve irade.[873] Kalbteki bu ilim sıfatı­na biz akıl diyoruz. Akıl dediğimiz bu cevherin ehemmiyetini anlamak için, “akl” masdarının müş­taklarının Kur'andaki kullanılışlarına ve kullanıl­dıkları muhtevalara bakmak kifayet eder.[874] Onun için Kadı Abdulcebbâr, mükellefe, teklifin adil olarak yapılmış sayılması için akıl ve ilmin gerektiğini söylemiştir.[875] Râzî de, insanın ha­life olması hasebiyle idrâk ve ihtiyar ile mevsuf olması gerektiğini hatırlatmıştır.[876] Bu husus­ta ayetler çoktur: Allah insanlara ayetlerini gön­derir ki akletsinler, akıllarını kullansınlar [877] Allah'ın  ayetlerindeki  akletmekten murat insanın, temiz fıtratıyla beraber devam eden idrâktir.[878] Kuran'da, iman esasları hak­kında akılları muhatab tutarak varid olan ayetle­rin sayısını yediyüze vardıranlar olmuştur.[879]

İbret almak akim vazifesidir. Ancak akıl sa­hihleri ibret alabilirler [880] Düşünüp unutmayan, uyanıp da gaf­lete dalmayan, hadiselerden ibret alıp bir daha yanlış yol saapmayanlar aklını kullananlardır, ak­lın vazifesi budur.[881]

Kur'an'da, isim şeklinde akl kullanılmayıp “akletmek” şeklinde fiillerinin kullanılması, mü­him olanı, akıldan ziyade, onu kullanmak olduğu­nu beyan için olsa gerektir. Herkesin aklı vardır ama onu kullananlar azdır. Hak dinin mahalli akıl sahibleridir. Bundan dolayı, cansızlar, hayvanlar, nebatlar, mecnunlar, deliler, çocuklar ve bunamışlar dinin tecellîlerine mahal değillerdir. Dinin şar­tı akıl ve ihtiyardır. İnsanın muttaki olması için de aklı gereklidir [882]

[866] R. Isfahani, 673; Kuşeyri, Letâif, 1/316; Şevkâni, 1/410.

[867] Gazli, 3/6; M. Kutub, 110.

[868] R. Rıza, 1/153, 352.

[869] Kâf: 50/37.

[870] Şevkâni, 5/81.

[871] A'raf,  7179; En'am: 6/25; İsrâ: 17/46 Hacc: 22/46 v.b. M. Sabri, Mevkıfu'I -'Alk, 1/439 - 440.

[872] krş, M. Sabri, a. g. e., 1/439.

[873] Gazali, 3/10

[874] bkn. Mu'cemu'l - Müfehres, 'Akl maddesi

[875] Kadı Abdulcebbâr, Mugni, 11/371.

[876] Râzi, en - Nefs ve'r-Ruh, 49.

[877] Baka­ra: 2/73,242; Âl-i İmran: 3/118; En'am: 6/151; Yusuf: 12/2; Nur: 24/61 v.b.

[878] Tabatabâi, 2/250.

[879] Naim, İslam Ahlakının Esasları, 55.

[880] Bakara: 2/269; Âl-î İmran: 3/7; Ra'd: 13/19 v.b.

[881] S. Kutub, 3/57.

[882] Bakara: 2/197; Maide: 5/103

akıl kuranda nasıl geçtiğini öğrendiğim! allah razı olsun

#Esselamu aleykum..Akıl Kur-an'da bizim kullandığımız anlamda kullanılmamaktadır..Daha çok kalp ve gönül vb. anlamlarda kullanılır..Vesilenizle yeni bir şey daha öğrendim..Rabbim razı olsun..