Menahilul irfan fi Ulumil Kurân

2- Muhammed Abdulazîm Ez-Zerkânî (Ö. 1367/1948) Menahilu'l-İrfan fi Ulumi'l-Kur'ân:

İki cilt halinde telif edilen bu eser birçok defa basılmıştır.

Kitap Kur'ân ilimlerinin tüm konularını almazsa bile asrımızda Kur'ân ilimleri sahasında yazılan en geniş eserdir.

Yazar, kitabını onyedi mebhasa ayırmış. Birinci mebhasta farklı ilim zaviyelerinden Kur'ân'ın terim manasını verir. İkinci mebhasta Ulumu'l-Kur'ân'ın ta'rifine, tarihçesine ve son asırdaki durumuna değinir. Üçüncü mebhasta Kur'ân'ın nüzulünü ele alır. Burada Kur'ân nüzulünün terim manasını, Kur'an nüzulünün çeşitlerini, Cibril (a.s.)ın Kur'ân'ı kimden ve nasıl aldığını, getirdiğinin ne olduğu, nüzul süresini, Kur'ân'ın kist kist nazil olmasının dört hikmetini, vahyin hakikatini, hikmetini ve çeşitlerini, vahyin isbatı için beş tane delili, vahy hususundaki müsteşriklerin onbir tane eleştirisini getirir ve bunlara ikna edici cevaplar verir. Dördüncü mebhasta ilk ve son nazil olanla bazı konularda ilk nazil olan ayetleri kaydeder. Beşinci mebhasta nüzul sebebinin tarifini, onu tanımanın faydalarını ve yolunu, nüzul sebebi hususunda kullanılacak ifadeyi, sebebler sayılı olduğu halde nazil olanın bir veya nazil birden fazla olduğu halde sebebin bir olmasını, nazil olanla sebeb arasında umum-husus ilişkisini ve bu konuda ihtilaf edenlerin karşılıklı eleştiri ve cevaplarını anlatır. Altıncı mebhasta Kur'ân'ın yedi harf üzere nüzülünü inceler. Bu mebhasta ahrufu seb'a'nın delillerini, faydalarını, manasındaki kırk görüşü ve bunlardan racih olanı, bu husustaki karşılıklı görüş ve eleştirileri, ahrufu seb'a konusunda ileri sürülen dört şüphe ve cevaplarını anlatır. Yedinci mebhasta mekki ve medeniyi inceler. Burada mekki ve medeniyi bilmenin faydalarını, kaidelerini, mekki ve medeni sûrelerin türlerini, ikisinin arasındaki farkları ve oryantalistlerin bu hususta ileri sürdükleri altı eleştiriyi cevaplarıyla zikreder. Sekizinci mebhasta Kur'an cemini ve tarihini ele alır. Burada yazar, Kur'an ceminin merhalelerini, bu merhalelerin özelliklerini, islam düşmanlarının ileri sürdükleri yedi eleştiriyi, cevaplarını; sahabeyi Kur'an ve sünneti çok iyi korumaya sevk eden on tane faktörü akıcı bir şekilde anlatır. Dokuzuncu mebhasta şu konular incelenir: Ayet ve sürelerin tertibi, ayetleri tanımanın yolları, ayetlerin sayısı, ayetleri tanımanın faydaları ve tertib hakkındaki görüşleri. Onuncu mebhas Kur'an kitabeti ve resmine tahsis edilmiştir. Burada şu konulara yer verilir: Kur'an resminin kaideleri, resm-i osmanin özellikleri ve faydaları, resmi osmaniye uymanın gerekliliği hususunda alimlerin görüşleri, Kur'an yazılışı konusunda ileri sürülen on eleştiri ve cevapları; Hz. Osman'ın mushafları üzerinde genel bir değerlendirme ve mushafların noktalanması. Onbirinci mebhas kıraat, kurra ve bu konudaki eleştirilere tahsis edilmiştir. Sırasıyla şu konular incelenir: Kıraetler, kiraet sayısı, sened yönünden kıraetlerin çeşitleri, kıraat-ı aşerenin durumu, kıraat imamlarının kısa tarihçesi, kıraat-ı aşerenin üzerindeki kıraat ve kıraat hususunda ileri sürülen eleştiriler ve cevapları. Onikinci mebhas tefsir ve müfessirlere dairdir. Yazar burda tefsirin tarifini, kısımlarını, tabiin müfessirler ve tabakaları, me'sur tefsirin tedvini ve bu alanda telif edilen ana kaynakların özellikleri, mezmum ve memduh tefsirler; rey tefsiri, onun caiz olanla caiz olmayanı, müfessir için gerekli olan ilimler, rey tefsirini caiz görenlerle caiz görmeyenlerin delilleri, rey müfessirlerin metodu, sünnetin Kur'an'ı açıklama şekilileri, rey ve mesur tefsirin çatışması, en önemli rey tefsirinin kaynakları, işarı tefsir ve şartları, en önemli kaynakları, kelamcıların tefsirleri ve gerekli şartları. Onüçüncü mebhas Kur'an tercemesi ve hükmüne dairdir. Yazar bu mebhasta şu konuları inceler: Tercümenin sözlük ve terim manalarını, harfi ve tefsiri terceme, tercemenin şartları, tefsir ile terceme arasındaki farkları, tercemenin hükümleri, tercümenin çeşitleri, namazda tercümenin fıkhı hükmü ve dört mezhebin görüşleri. Ondördüncü mebhas neshe dairdir. Bu bahiste şu konular kaydedilmiştir: Neshin sözlük ve terim manası, nesh ile bida, nesh ile tahsis arasındaki farklar, neshin kabulü ile reddi, kabul edenlerin delilleri, reddedenlerin delilleri, bu konuda ileri sürülen eleştiriler ve cevapları, neshi tanımanın yolları, Kur'an'da neshin çeşitleri, neshin çeşitleri hususunda vaki olan bazı itirazlar ve cevapları ve mensuh olduğu meşhur olan yirmi iki ayetin değerlendirmesi. Onbeşinci mebhasta muhkem ve müteşabih konusunu kaydeder. Önce her iki kelimenin lügat ve terim manalarını kaleme alır. Daha sonra şu konuları inceler: Her iki terim hakkında alimlerin görüşleri, bu görüşlerin değerlendirmesi, müteşabihliğin kaynağı, çeşitleri ve örnekleri, müteşabih hikmetleri, müteşabih sıfatlar, müteşabih konusunda vaki olan eleştiriler ve cevapları. Onaltıncı mebhasta Kur'an'ın üslûbunu inceler. Bu mebhasta şu konulara yer verir: Üslûbun luğat ve terim manaları, Üslûbu'l-Kur'an'ın hangi manaya geldiğini, üslûb ile müfred ve terkibler arasındaki farklar, Kur'an üslûbunun yedi tane özelliğini ve bu konuda vaki olan itirazlar ve cevapları. Onyedinci ve son mebhas Kur'an i'cazına dairdir. Yazar i'cazı çok boyutlu bir şekilde ele almaktadır. Kur'an i'cazının on dört vechini inceler. Her birisinin de- varsa -alt vecihlerini detaylı bir şekilde irdelemeye çalışır. Konunun sonunda ileri sürülen yedi eleştiriyi cevaplarıyla kaydeder ve kitabını burada bitirir.[50]

[50] Doç. Dr. Halil Çiçek, 20. Asırda Kur’an İlimleri Çalışmaları, Timaş Yayınları: 31-33.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın