Kuran üslubu

KUR'AN ÜSLUBU

“Uslûp" kelimesi lüğatta; uzanan yol, çeşit, vecih, mezhep, burun kıvırmak, arslanın boynu ve konuşmacının kendi konuşmasında izlediği yol anlamlarına gelir.[167]

İstilahî mânâsına gelince üslûp yeni bir istilah olduğu[168] için, eski mustalahât kitapları ve eski ansiklopedik eserler ona yer vermemektedir. Yeni alimlerden ez-Zerkanî üslûbun istilahî mânâsını şöyle kaydeder: Konuşmacının konuşmasını oluştururken ve kelime ve cümlelerin diziliş biçimlerini seçerken izlediği yoldur.[169]

Hasan Tabl: "İnsanın, kullanışın belli bir anında dilin bazı yönlerini diğer bazı yönlerine tercih etmesidir"[170] şeklinde üslûbu tarif eder. Hasan Tabl bu tarifin yanısıra üç tarif daha kaydeder.[171]

Yukarıda terim mânâsını sunduğumuz üslûp bu günkü modern filolojik çalışmalar sonucunda ortaya çıkmış ve kendi başına bir ilmî disiplin haline gelmiştir. Özellikle Arap aleminde üslûp ilmi sahasında azımsanamayacak çalışmalar yapılmıştır.[172]

Konumuzun gereği olarak biz burada yeni üslûp ilminin amaç ve kurallarını ele almayacağız. Hemen Kur'ân üslûbunu izaha geçeceğiz. Yukarıda üslûp için kaydettiğimiz tariften de anlaşılabileceği gibi Kur'ân üslûbu; kelimelerin seçiminde ve cümlelerin tertibinde Kur'ân'ın kendisine mahsus yöntemiyle takip ettiği metottur.[173]

Kur'ân'ı Kerim kendisine mahsus eşsiz üslûbu sayesinde asırlardan beri gönüllerde taht kurmuş, düşmanını susturmuş, dostunu sevindirmiş ve davet ettiği mübâreze meydanında hep galip gelmiştir.

Dün dilciler, konuşmanın konuşulduğu ortama uygun olma noktasını ölçü alarak "Belagat" ilmini kurdular ve geliştirdiler. Onun kriterleriyle Kur'ân'a baktılar, eşsiz gördüler ve ona erişilemeyeceği kanaatına oybirliği ile vardılar.

Bugünkü modern dünyada çağdaş dil bilimcileri konuşmacının muhatabını daha fazla etkilemesi için konuştuğu kelime ve cümlenin seçimini[174] hareket noktası yaparak üslûp ilmi'ni kurdular. Bu yeni bilimin kıstaslarıyla da Kur'ân'a baktılar ve yine Kur'ân'ı eşsiz, erişilmeyecek bir zirvede buldular.

Her konuşmacının, konuşmasında ve yazarın, yazısında takib ettiği özel bir yöntemi vardır. O özel yöntem onun kendisine özgü üslûbunu oluşturur. Kur'ân gibi dünya ile âhireti, yaratanla yaratılanı, küfür ile imanı... v.b. birçok eş ve zıt konuyu kapsayan yüce bir kitabın meseleleri, konuları, emir ve yasakları, tavsiye ve öğütleri sunuşta takip ettiği özel bir yöntemi de vardır elbette. İşte bu özel yöntem Kur'ân'ın üslûbudur.

Gerek dünkü belagat ölçüleriyle gerekse modern üslûp kriterleriyle Kur'ân'ın dil yapısı incelendiğinde kendisine özgü yapısal birçok özelliğe sahip olduğu görülür. Ancak hemen şunu kaydedelim ki, daha evvel de değindiğimiz gibi bu ilim dalı yeni olduğu için Kur'ân üslûbu sahasında henüz fazla bir birikim mevcut değildir. Her ne kadar Kur'ân üslûbu sahasında atomcu bir anlayışla nefy, nehy gibi birçok küçük üslûp elemanı çalışması yapılmış ise de; genel bir bakış açısıyla bakıldığında bütün Kur'ân'ın üslûbu hakkında fazla bir şeyin yapıldığı görülmemektedir. Bu gün bile, birçok Ulumu'l-Kur'ân çalışmasında "Kur'ân üslûbu" konusuna hâlâ yer verilmiş değildir.

Yeni yazarlardan Kur'ân üslûbunu şunlar incelemiştir: Ez-Zerkanî Menahil’de (s.198-226), Draz, en-Nebeu'l-Azim'de (108-142), Halid el-Akk el-Furkan'da (164-173), Dr. Zerzur Ulumu'l-Kur'ân'da (255-298), Dr. Abdülğani Muhammed Said Burke, ed-Davetu'l-Kur'âniye'de (285-352) ve Seyyid Kutub et-Tasviru'l-Fenniyu fil-Kur'ân adlı eserinin "et-Tenasuku'l-Fennî" başlıklı kısımda (69-110). Özellikle Seyyid'in anılan eserinde Kur'ân üslûbunun birçok özellikleri tesbit edilmiştir.

Bu yazarlardan ez-Zerkanî Kur'ân üslûbu için yedi tane özellik saymış ve bunları uzun uzadıya anlatmıştır. Ancak biz ikinci, üçüncü özelliği pek yerinde bulmadık. Çünkü Kur'ân'ın avam ve havas herkesi memnun ve razı etmesini ve akıl ve duyguyu tatmin etmesini Kur'ân Üslûbunun ikinci ve üçüncü özelliği saymış.[175] Oysa iyi dikkat edildiğinde görülecektir ki, bunlar üslûb'un özelliği olmaktan daha ziyade üslûpla elde edilen sonuçlardır. Çünkü üslûp kendisini oluşturan mantıkî ve ilmî özellikler sayesinde avam ve havassı, memnun kılar; akıl ve duyguyu tatmin eder. Yoksa durup dururken hiç bir özelliği olmayan bir üslûp ne insanları memnun eder, ne de akıl ve duyguyu tatmin eder.[176]

[167] el-Firûz'abâdî, Muhammed Mecduddin, el-Kamusu'l-Muhit, bas. y.y. 1938, I. 83; Mutıammed b. Manzûr, Lisanu'l-Arab, Beyrut, 1988, VI, 319; Halil el-Cerr, Larûs el-Mu'cemu'l-Arabiyyu'l-Hadis, Paris, 1972, s. 96.

[168] Hasan Tabl, Üslûbu'l-İltifat, bas. y.y. trs. s. 33, 35.

[169] ez-Zerkânî, II. 199.

[170] Tabl, a.g.e., s. 35.

[171] A.y.

[172] A.g.e., s.33.

[173] ez-Zerkanî II. 199.

[174] Bkz. Hasan Tabe, s. 34-38.

[175] Bkz. ez-Zerkânî, II. 209

[176] Doç. Dr. Halil Çiçek, 20. Asırda Kur’an İlimleri Çalışmaları, Timaş Yayınları: 81-83.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın