Kıraat

KIRAAT

A- Kıraetlerin Ortaya Çlkış Sebebleri Ve Tarihçesi:

Araplar çoğunlukla İslâm öncesi ve nisbeten sonrasında göçebe hayatına alışkın olup birçok kabileye bölünmüşlerdi.[322] Kabilelerin ayrı oluşundan dolayı birçok lehçe farkı meydana gelmişti. Tabiatıyla her bir kabileye sadece kendi lehçesini konuşmak kolay geliyordu. Onları başka lehçeleri konuşmaya zorlamak eşyanın tabiatını zorlamak gibi olurdu. Dolayısıyla dil gibi insanın en tabii istidadı olan bir olayda kendi dillerine, geleneklerine mutaassıp ve henüz dünyaya açılmamış olan Arap toplumunu zorlamak; ilk günden beri insanlığa hoşgörü, iyi muamele ve özgürlük mesajlarını veren İslâm'a hiç yakışmazdı. İşte İslamiyet ilk günlerinden itibaren bu engin hoşgörüsünü gösteriyordu. Bunun için Kur'ân'da farklı okuyuşa izin veriliyordu. Ebu Şame (ö. 655/1267) el-Murşidu'l-Veciz adlı kitabında farklı okuyuş izni ile ilgili yaklaşık 25 rivayet zikretmektedir. Bu rivayetlerin birçoğunda hoşgörüden ötürü farklı okuyuşa izin verildiği kaydedilmektedir.[323]

Buharî'nin rivayetine göre Hz. Ömer der ki: "Hz. Peygamber hayatta iken bir gün Hişam b. Hakim namazda el-Furkân sûresini okudu.

Ben onu dinledim. Bir gördüm ki Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bana okutmadığı birçok şekilde okuyor nerde ise namazda ona saldırıyordum. Leys namazını bitirinceye kadar sabrettim. Onun yakasına yapıştım,

"Okuduğun sureyi kim sana okuttu?" dedim.

"Hz. Peygamber (s.a.v.) bana okuttu" dedi.

"Yalan söylüyorsun; çünkü Hz. Peygamber (s.a.v.) senin okumadığın bir şekilde bana okuttu" dedim ve onu yakasından tutarak Rasulullah (s.a.v.)'ın yanına götürdüm. Dedim ki,

"Bana okutmadığın bir şekilde bunun el-Furkan sûresini okuduğunu duydum" dedim. Resulullah (s.a.v.):

"Onu bırak" ve Hisam'a

"Oku" dedi. Okuduğunu duyduğum şekliyle okudu. Hz. Peygamber (s.a.v.)

"Öyle nazil oldu" buyurdu. Sonra

"Ya Ömer sen oku" dedi. Ben de kendisinin bana okuttuğu şekliyle okudum. Hz. Peygamber (s.a.v.)

"Böyle nazil oldu; bu Kur'ân yedi harf üzere inmiş. Size kolay olanını okuyunuz" buyurdu.[324] Bu hadisi aynısıyla Müslim de rivayet etmiştir.[325] Ayrıca Müslim başka rivayetler de nakleder.[326]

Demek oluyor ki, Kur'ân'ın nazil olduğu ilk dönemde henüz Hz. Paygamber hayatta iken Kur'ân'ın sadece yedi değil aksine birçok çeşitle okunmasına izin veriliyordu. İmam Nevevi (ö. 676/1277), Kazi İyaz (ö.544/1149)'ın yukarıda aktardığımız hadiste geçen seb'a (yedi) kelimesinden belli yedi sayısının kast edilmediğini, bunun sembolik olduğunu söylediğini nakletmektedir.[327]

Hatta Kıraati Seb'a deyimi alimlerin kıraat konusunda kitap yazmaya başladığı dönemde bilinmiyordu. Çünkü İbnu Sellam (ö. 224/839), et-Taberî (ö. 311/923 ) ve Ebu Hatem es-Sicistanî (ö. 248/862) gibi alimler yedinin çok üstünde kıraetleri kitaplarında kaydetmiştir.[328] Bu deyim ancak H. ikiyüzlü yılların başında görülmeye başlandı.[329] Hatta Ebu Şame, kıraati yedi sayısıyla belirleyenin kiraette imam olan Ebu bekir b. Mucahid (ö.324/936) olduğunu, bunu H. III. asrın sonu ile H. IV asrın başlangıcında imam mushafların yedi olmasına ve hadiste geçen ahrufu seb'a ifadesine uyarak kıraetleri yedi imamdan topladığını, yoksa kıraetler yalnız yedi olduğu için bunu yapmadığını söyler.[330] Demek oluyor ki hoşgörü, kıraetlerin çıkışında en büyük faktördür.

Ancak sahabe, ihtilafların çokluğundan Kur'ân'ın tahrif edilme endişesine kapıldılar ve Kur'ân hafızlarının çokluğuyla artık bu hususa da gerek kalmadığını gördüler. Hem bunun için, hem de ihtilaf imkânını ortadan kaldırmak için Kur'ân'ı Hz. Peygamber (s.a.v.)'in son kez Cibril'e okuduğu tek şekille yazdırmaya karar verdiler.[331] O farklı okuyuşlardan ancak imam Mushaf'‘da yazılı olan kelimelere uygun olup sadece hareke, sükûn şedde, medde, kasr, tahfif gibi hususlarla ilgili ihtilaftan kaynaklanan kraetler rivayet edilip geriye kalan terkedildi.[332]

Arap edebiyatında tartışmasız otorite kabul edilen Mustafa Sadık er-Rafi'î (ö.1356/1937) insanlara kendi kıraetlerini okutma geleneğini sahabeye dayandırır. Kıraatte sahabeden Osman (r.a.), Ali (r.a.), Ubeyy (r.a.), Zeyd b. Sabit (r.a.), İbnu Mes’ud (r.a.), Ebu'd-Derda (r.a.) ve Ebu Musa el-Eş'arî (r.a.) sahibi olmuşlardı. Sahabe ve tabiinden birçok kimse bunlardan kıraat aldı.[333] Bütün kıraetleri Resulullah (s.a.v.) a dayanır. Sahabeden sonra tabiin ve etba-i tabiin arasında hadis ve tefsir ilminin tedvine başlandığı dönemde bazı alimler kıraati, ilmî bir disiplin olarak kurmaya yöneldiler. Bu tabaka alimler arasında kendilerine başvurulan, onlardan kıraat alman ve bu günkü kıraetlerin kendilerine nisbet edildiği kıraat imamları çıktı: Ebu Amr b. el-'Ula (ö.154/771), Abdullah b. Kesir (ö.120/738), Nafi' b. Nuaym (ö.169/785), Abdullah b. Amr el-Yahsubî (ö.118/736),[334] Asım b. Behdele el-Esedî (ö.128/746), Hamza b. Habib ez-Zeyyat el-lclî (ö.156/773) ve Nahivcilerin imamı Ali b. Hamza el-Kisaî (ö.189/805).[335]

Yedi kıraat bu imamlardan her birisine ait ayrı bir senetle gelmiştir. İslâm tarihi boyunca bu yedi kıraat şöhret buldu ve fazla yayıldı. Ancak bunların dışında da kıraat vardır, "kıraati aşre" (on kıraet) "kıraati erba'a aşere" (ondört kıraat) gibi.

Yedi kıraat imamı şu zatlarla on sayıyı bulmaktadırlar: Halef b. Hişam (ö.229/843), Yezid b. el-Ka'ka' Ebu Ca'fer (ö.130/747) ve Ya'kub b. İshak el-Hadremî (ö.205/820).

Bu on kıraat imamını on dörde tamamlayan zatlar ise şunlardır: el-Hasan el-Basrî (ö.110/728), Muhammed b. Abdurrahman b. Muhaysın (ö.123/741), Yahya b. el-Mubarek el-Yezidî (6.202/817) ve Ebu'l-Ferec Muhammed b. Ahmed eş-Şenebuzî (ö.388/998).[336]

Biz şimdi kıraetleri sened yönünden kısımlara ayıracağız. Bu şekilde her birisinin derecesi daha açık olarak ortaya çıkacaktır. [337]

[322] Bkz er-Rafîi, Tarîhu Âdâbi"l-Arap, Beyrut, 1973,1. 128-130.

[323] Bkz. Ebu Şame, Abdurrahman b. İsmail, el-Murşidu'l-Veciz, Ankara, 1986, s. 77-88; bkz. Yahya Ebu Zekerriya en-Nevevi, Şerhu Sahihi Müslim Kastalanî Hamişi Beyrut, trs. IV 99; ez-Zerkeşî, Muhammed b. Abdullah, el-Burhan fi Ulurni'l-Kur'ân, Beyrut, trs. I. 211-212; er-Rafi'î, Tarihu Adâb, II. 46-47; et-Taberî, Muhammed b. Cerir, Cami'u'l-Beyan an Te'vili Ayi'l-Kur'ân, Beyrut 1988, I, 13-20, 30.

[324] el-Buhan, III. 197-198; et-Taberî, I. 13.

[325] Bkz. Müslim b. el-Haccac el-Camiu's-Sahih, Kastalâni Hamişi Beyrut. Trs. IV. 97-98.

[326] Müslim b. el-Haccac el-Camiu's-Sahih, Kastalâni Hamişi Beyrut. Trs. IV. 98-104.

[327] en-Nevevî, Şerhu Sahihi Müslim, IV. 98.

[328] İbnu'l-Cezeri, Muhammed b. Muhammed en-Naşr fi'l-Kıraati'l-Aşr, Beyrut, trsz, I. 39-46; es-Salih, a.g.e., s. 248.

[329] es-Salih, a.g.e., s.248; İbnu'l-Cezerî en-Naşr'da Kıraati aşra'yı (on kıraati) 980 tarikle rivayet eder bkz. İbnu'l-Cezerf, 1,190. İbnu'l-Cezerî, Ebu'l- Kasım el Hüzelî ö.? nin elli (50) kıraeti imamlardan 459 rivayet ve tarikle topladığını ve kendisinin Ebu'l- Kasım kıraette üstaz olan 365 kişiyle görüştüğünü söylediğini kaydeder. Ebu Ma'şar et-Taberi (ö.?) ise, 1550 rivayet ve tariki Suku'l-Arus'ta kaydeder. Ebu'l-Kasim İsa b. Abdulaztz el-İskenderf (ö.629/1232)'nin el-Cami'u'l-Akbar ve'l-Bahru'l-Ezhar adlı eseri kıraatin 7000 rivayet ve tarikini içerir, (İbnu'l- Cezeri, I35; Mustafa Çelebi, Keşfu'z- Zunun, II, 1317).

[330] Ebu Şame, a.g.e., s.157,160.

[331] Ebu Şame, a.g.e.,s, 89, 148-149. Hz. Osman’ın yazdırdığı mushafa imam mushaf denir.

[332] A.g.e., s. 89-90; bkz. er-Rafi’î, Tarihu Âdab, II. 50.

[333] er-Rafi’î, II. 51.

[334] Ebu Şame, s. 156-157; er-Rafi'î, II. 51; es-Salih, a.g.e, s. 248; İtr, a.g.e., s.112; ez-Zerkani, 1.409.

[335] Ebu Şame,s.l56-157;er-Rafi, î, II. 51; ez-Zerkanî, I, 409; es-Salih, a.g.e., s, 248; İtr, a.g.e., s. 112.

[336] es-Salih, a.g.e., s 250.

[337] Doç. Dr. Halil Çiçek, 20. Asırda Kur’an İlimleri Çalışmaları, Timaş Yayınları: 152-155.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın