Îcazın tarifi ve vecihleri

D- Î'cazın Tarifi ve Vecihleri:

Önce şunu kaydedelim ki, gördüğümüz kadarıyla Kur'ân i'cazı konusunu inceleyen eski ve yeni alimlerin büyük çoğunluğu mucize'yi tarif ederler.[402] Konuyla ilgili onlarca esere başvurduk. Ebu’l-Beka el-Kefevî (ö.1094/1683)nın dışında hiç kimsenin Kur'ân i'cazını ilmî bir terim olarak tarif ettiğini görmedik. Bize göre bu kadar kafa yorulmuş, kalem oynatılmış ve eser yazılmış bir konunun tarifsiz kalması büyük bir eksikliktir.

Ebu'l Beka i'cazı şöyle tarif eder: "Kur'ân'ın belağatte beşer gücünü aşıp ona karşı koymaktan aciz bırakmasıdır."[403]

Tariften i'cazın neyle olacağı anlaşılmadığından, kısmen de olsa kapalılık vardır. Bunun için biz bu tarifi biraz daha açarak şu şekilde olmasını tercih ediyoruz:

Kur'ân'ın lafzı, nazmı, üslubu ve muhtevasıyla insan ve cinleri kendisine benzer getirmekten güçsüz bırakmasıdır.

Kur'ân, beşeriyetin, kendi sûrelerinden bir sûreye benzer bir sûre getiremeyeceğini 14 asırdan beri aleme ilan etmektedir. Bütün İslâm alimleri de bu konuda hem fikirdirler.

Öyleyse i'caz Kur'ân'ın neresindedir? Kur'ân'ın nazmındaki belağatinde mi? İhtiva ettiği zengin muhtevasında mı? Gaybi haberlerinde mi?

Müfessirler, usulcüler, edebiyatçılar ve Kur'ân araştırmalarıyla ilgilenenler Kur'ân'ın bu yönlerden hangisiyle beşeriyete meydan okuduğu hususunda hayli ihtilaf etmişler.[404]

Biz ise şöyle düşünmekteyiz; Kur'ân i'cazını muhataplar açısından iki devreye ayırmak gerekir:

a- Nüzul zamanındaki muhataplar. Bunların açısından i'cazı ele aldığımızda i'cazın sadece Kur'ân nazmıyla yapıldığı gerçeği karşımıza çıkar. Zira i’caz âyetlerinden Hûd sûresinin onüçüncü âyetinde muftereyat ifadesi yer almaktadır. Yani Kur'ân sûrelerine benzer olması istenen sûrelerin mânâ yönünden doğru, düzgün ve dürüst olması istenmiyor. Müşriklerin getirecekleri şeylerin sadece kelime ve cümle dizimi yönünden Kur'ân'a benzemesi yeterli olup getirilecek o benzer kelamda mânâ düzgünlüğü aranmıyor. Çünkü uydurma bir şeyde dürüstlük ve düzgünlük aranmaz. Yukarıda geçen bu malumatı şöyle hülasa edebiliriz: Kur'ân'ın nazil olduğu zamandaki muhataplar açısından i'caz, sadece Kur'ân'ın nazmındadır; tahaddî (meydan okuma) de yalnız onunla yapılmıştır.[405]

b- Nüzul zamanından kıyamete kadar gelip geçen bütün beşeriyete karşı i'caz. i'cazın bu evresinde Kur'ân'ın hem nazmı hem muhtevası ile meydan okunmuştur. Çünkü Kur'ân'ın bütününü düşünecek olursak onun tüm beşeriyet için indiğini hemen anlarız. Aksi taktirde beşeriyetin tamamı Arap olmadığından, Arap olmayanlar bu tahaddiye muhatap olmaz ve dolayısıyla i'caz, sadece Arap toplumu için yapılmış olacağından eksik kalırdı.[406]

Yukarıda da işaret ettiğimiz gibi gerek eski ve gerekse yeni alimler i'cazın vecihleri hakkında çok ihtilaf etmişler.[407] Gördüğümüz şu ki, eski alimlerin çoğu Kur'ân ı'cazında filolojik ve edebiyat yönünü dikkate almıştır. Yeni alimler ise, bu edebî ve filolojik yönlere Kur'ân muhtevasını ilgilendiren bazı yönleri de katmışlar. Yeni alimlerin bazıları dağınık görülen i'caz vecihlerini teşri'î, ilmî, lügavî ve gaybî i'caz başlıkları altında toplamışlar.[408] Kur'ân i'cazının vecihlerini kategorize eden ve anlaşılır bir ahenkle şistemleştiren bu vecihlerin yanında beşinci bir vecih daha düşünüyoruz: Ahlakî ve islahı i’caz. Kur'ân'ın ahlak ve islah noktasında yapmış olduğu olağanüstü tüm icraatlar bu başlık altında değerlendirilebilir.[409]

[402] Mustafa Müslim, a.g.e., s. 14; Itr, a.g.e. s. 158.

[403] el-Kefevî, Eyyüb b. Musa Ebu'l-Bekâ, el-Kulliyat, Dimeşk, 1981,1. 238-239.

[404] Suyüti, Kur'ân i'cazının ne ile olduğu hususunda yaklaşık 25 görüş nakleder.Bkz. es-Suyüti, II, 151-156.

[405] Bu konuyu doktora tezimizde de daha detaylı bir şekilde ele almıştık. Bkz. Çiçek M.Halil, Ebu'l-Bekâ'nın külliyatında Tefsir ve Ulumu'l-Kur'ân, Doktora tezi, Selçuk Üni. s. 189-190.

[406] Bkz. Halıd el-Akk, el-Furkan ve'l-Kur'ân, Beyrut, 1994, s. 143.

[407] Bu ihtilaflar için bkz. Suyütî, el-İtkân, II. 151-156; i'cazın vecihleri için bkz. el-Bakıllanî, Muhammed Ebubekir, İ'cazu'l-Kur'ân, Beyrut, 1988, s.50-65; Muhammed b. Kayyım el-Cevziyye, el-Fevaidu'l-müşevvik İla Ulumi'l-Kur'ân, Beyrut, 1982, s. 379-391; Rahmetüllahi'l- Hindî, İzharu'l-Hakk, er-Riyad, 1989, III, 775-824; ez-Zerkanî, 11,229-310; Ebu Firah, Muhammed İbrahim, Hurufu'l-Mu'cami fi Fevatihu's- Süver, el-Kuveyt,1992, s.73-90; el-Akk, el-Furkan, 5,117-122; Yıldırım Suat, Kur'ân İlimlerine Giriş, İst. 1989, 174-225; Şimşek Sait, Kur'ân Kıssalarına Giriş, İst. 1993, s.35-48. İbnu Aşur tefsirine yazdığı mukaddimelerin onuncusunda i'cazı ele almış ve değişik bir bakış açısıyla incelemiştir. Bkz. İbnu Aşur, et-Tahrir, 1.101-130. Keza Mahmud Muhammed Şakir'in, Malik b. Nebi'nin ez- Zahiretü'l-Kur'âniyye adlı eserine yazmış olduğu takdim'de de i'caz yeni ve farklı bir boyutta incelenmiştir. Bkz. Mahmud Muhammed Şakır, ez- Zahiretü'l- Kur'âniyye mukaddimesi, Dimeşk, 1987,s, 17-50; Abdulkadir Ata da i'caz vecihlerini dikkat çekici bir üslûpla sunmuştur. Bkz. Abdulkadir Ata, Azamatu'l-Kur'ân, Beyrut. 1984, s. 84-101.

[408] İ'cazı bu ana başlıklar altında toplayanların başında Dr. Dıraz gelir. Bunu en-Nebe'u'l- Azim adlı eserinde akıcı bir üslûpla anlatmıştır. Bkz. Dıraz,a.g.e., s. 34-107; ayrıca bkz. Zerzûr, s. 231; Muhammed Hasan Heyto, el-Mu'cizetu'l-Kur'âniyye, Beyrut, 1989, s. 69-72; Itr, s. 178; el-Kattân, s. 264; Mustafa Müslim, Mebahis, s.

[409] Doç. Dr. Halil Çiçek, 20. Asırda Kur’an İlimleri Çalışmaları, Timaş Yayınları: 171-173.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın