İcaz,İtnab ve Müsavat

İcaz,İtnab ve Müsavat

Bu bölüm; icaz (sözü kısaltma), itnâb (sözü uzatma) ve müsavat (eşitlik) hakkındadır. Akla gelen (zihinde bulunan) bütün mânaları, şu üç şekilde ifâde etmek mümkündür:

A- MÜSAVAT

Müsavat (eşitlik): sözlükte, fiilinin masdarı olup eşitlik ve denklik mânasına gelir.[1]" Bir meânî terimi olarak; kasdedilen herhangi bir mânayı, kendisine eşit miktarda kelimelerle ifâde etmeye "müsavat" denilir. Yâni ibare ile mânânın hiçbiri birbirinden fazla olmayacak.[2]

Başka bir ifâde ile; ibarenin, orta seviyedeki halkın günlük hayatta kullandıkları ölçüde olması gerekir. Halk; orta derecede belagat ilmini bilme derecesine yükselmemiş ve meramını ifâde etmekten aciz bir duruma da düşmemiş olan kimselerdir.[3]

Konu ile ilgili bazı misaller:

«önceden kendiniz için yaptığınız her iyiliği, Allah´ın katında bulacaksınız.»[4]

« Halbuki kötü tuzağın zararı, ancak

« kurana dokunur.»[5]

«Ne zaman bir kişide bir ahlak bulunursa, o bu ahlakının insanlara gizli kalacağını zannetse bile, o ahlakı (insanlarca) bilinir.»[6]

Nâbiğa ez-Zübyânî (Ö1.M.604), bir şiirinde şöyle der:

« kavuşan (beni yakalayan) gece gibisin. Her ne kadar bulunduğum yerin, senden uzakta olduğunu zannetsem bile.»[7]

Tarafa b. el-´Abd (öl.M.563), bir şiirinde şöyle der:

«Daha Önce bilmediğin şeyleri, günler (zaman) sana öğretir. Kendisine herhangi bir azık vermediğin kimse de sana çeşitli haberleri getirir.»[8]

a) Müsavatla ilgili bazı âyetler:

«Ayetlerimiz aleyhinde ileri geri konuşmaya dalanları gördüğün zaman, onlar başka bir söze geçinceye kadar onlardan yüz çevir.»[9]

«Dedi ki: Şüphesiz sen benimle beraberliğe s abr e demez sin.»[10]

«S/z nankörden başkasını cezalandırır mıyız?» Bu ayette, müsavat vardır.[11]

Kim kafir olursa, küfrü kendi aleyhine olur. İyi işler yapanlara gelince, onlar da kendileri için (cennettteki yerlerini) hazırlamış olurlar.» Bu ayette, müsavat vardır.[12]

«Herkes kazandıklarına karşı bir rehindir.[13]

«iyiliğin, iyilikten başka karşılığı var mı? [14]

«Kim Allah´a ve peygamberine itaat ederse A//öft onu, zemininde ırmaklar akan cennetlere koyacaktır; orada devamlı kalıcıdırlar; işte büyük kurtuluş budur.>>[15]

b) Müsavatla ilgili bazı hadisler:

« Helâl, apaçıkbelharam da apaçık bellidir. Bu ikisi arasında şüpheli bazı şeyler vardır...»[16]

«Ameller, ancak niyet-/e; göredir. Herkese, ancak niyet ettiği şey vardır.»[17]

«Ümmetim, emâneti ganimet olarak, zekâtı da (para) cezası olarak görmedikçe hayır üzerine kalmaya devam edecektir.[18]

«Cibril dediki: ihsan nedir? O (Hz. Muhammed) şöyle cevap verdi: (ihsan), Allah´a: Onu görüyormussun gibi ibâdet etmendir. Çünkü her ne kadar sen onu görmüyorsan da O seni muhakkak görür. >>[19] Ali b. Ebu Tâlib bir sözünde şöyle der:

«Kardeşine, iyilik yapmak suretiyle onu azarla, yine ona iyilik yaparak kötülüğünü sav.»[20]

Not: Edebiyatçılar, belagat âlimleri, zeki insanlar ve diğer bilim adamları aşağıda zikredilecek bazı konularda "müsavatı" uygun görmüşler. Bu konuiar, şunlardır:

- İlmî kitaplardaki metinler.

- Kanun ve yasa maddelerinin metinleri.

- Ülkeler arasında yapılan antlaşma metinleri.

- Kararlar, tüzükler ve yönetmelikler.

- Dinî hükümlerle ilgili açıklamalar ve seri´âtın istek ve emirleri.

- Haklar ve vazifelerle ilgili açıklama yapan metinler.

- Ve bu konulara benzeyen diğer metinler.[21]

B-ÎCÂZ:

İcaz (sözü kısaltma): Sözlükte; fiilinin masdan olup, işi çabuk yapmak, sözü kısa kesmek, özetlemek gibi mânalara gelir.[22] bir me´ânî terimi olarak; maksadı açık ve net bir şekilde ifâde etmek suretiyle, az kelimelerle çok mânaları anlatmaya "icaz" denir.

Veya herhangi bir mefhumu, kendinden az lafızlarla ifâde etmeye icaz denilir.[23]

1- İcazın (sözü kısaltmanın) kısımları:

İcaz iki kısma ayrılır

a) İcâz-ı kısar: Bu icaz, hazıf yapılmadan, geniş ve engin mânaları kapsayan az sayıda kelime kullanmak suretiyle yapılır.

b) Hazıf icazı: (düşürme yoluyla yapılan kısaltma); İcâz´m bu kısmında; hazfedilen şeye delâlet eden bir ipucunun bulunması şartıyla ibarede bulunan kelimelerden bir veya birkaç kelimeyi; bir cümle veya birkaç cümleyi hazfetmek suretiyle yapılır.[24]

îcâzla ilgili bazı misâller:

Yüce Allah şöyle buyurmuş: «Bilesiniz ki; yaratmak da emretmek de O´na aittir.»[25]

Peygamber (s.a.) şöyle buyurmuş: «Güçsüz, kafilenin başkanıdır,»[26]

Çok miktarda malı (davarları) süren bir bedeviye şöyle denildi:

«Bu mal kime aittir? O: "Allah´a . Elimdedir." (Yâni emânet olarak elimdedir.) dedi.»[27] ´Bu üç misalde "icâzü´l-hsar" vardır.

«Rabbin(in emri) geldiği ve melekler saf saf dizildiği zaman (her şey ortaya çıkacak).»[28] Bu ayette, kelimesi hazfedilmiştir. Yüce Allah, her yerde hazır olduğu için, ona gelme fiilini nisbet etmek caiz değildir.

«Kâf, Şünll Ve şerefli Kur´âna andolsun ki; kâfirler aralarından bir uyarıcının gelmesine şaştılar....»[29] Bu âyette, kasemin cevabı olan baresi hazfedilmiştir. Yâni; Kâf ve Şanlı Kur´ân´a yemin olsun ki siz ölümden sonra dirileceksiniz.

Yüce Allah, Hz. Musa´ mn, Hz. Şu´ayb´ın iki kızı ile meydana gelen hikâyesinde şöyle buyurmuş:

üzerine Musa, onların yerine (davarlarını) sulayıverdi. Sonra gölgeye çekildi ve: Rabbim! Doğrusu bana indireceğin her hayra (lütfuna) muhtacım dedi. Derken, o iki kadından biri utana utana yürüyerek ona geldi: Babam, dedi, bizim yerimize (hayvanları) sulamanın karşılığını Ödemek için seni çağırıyor.»[30] Bu ayette, en az üç cümle hazfedilmiştir.

a) Kısar icazı ) ile ilgili bazı âyetler ve diğer misaller:

Yüce Allah, bir ayette şöyle buyurmuş:

Kısasta sizin için hayat vardır.»[31]

«İnanıp da imanlarına zulüm karıştırmayanlar, işte emniyet içinde olma onların hakkıdır. Ve onlar doğru yolu bulanlardır»[32]Bu misâlde, kısar icazı vardır.

«Yeryüzünden sular çıkardı, orada otlaklar yarattı. »[33]

«Ey Muhammedi Sen affı ´(kolaylık yolunu) tut, iyiliği emret ve cahillerden yüz çevir.»[34] Bu misâlde, kısar icazı vardır.

ö emrolunanları açıkça söyle ve ortak koşanlardan yüz çevir.»[35]

Muhakkak ki Allah, adaleti,

iyiliği, akrabaya yardım etmeyi emreder, çirkin işleri, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp uttasınız diye size öğüt verir.[36] »

«Şüphesiz, açık-seçik konuşmanın bir kısmı büyü gibidir. »[37] Bu´cümle, her türlü fasîh sözü kapsıyor.

b) Hazıf icazı ile ilgili misaller:

Kelimeyi hazfetmek yoluyla sözü kısaltmaya, İmrü´ül-Kays´m şu :

«Zten (sevgilime) dedim ki; Allaha yemin ederim. Başımı ve mafsallarımı kesseler bile, senin yanında oturmaya devam edeceğim. »[38]

«(Oğulları), "Allah´a andolsun ki sen hâlâ Yûsuf u anıyorsun. Sonunda ya hasta olacaksın, ya da büsbütün helak olacaksın!"´dediler,»[39] Bu ayette; kelimesi hazfedilmiştir.

Cümlenin düşürülmesiyle yapılan icaz, Kur´ân-i Kerîm´deki şu âyette olduğu gibi: «Eğer seni yalanlıyorlarsa (üzülme) senden Önceki Peygamberler de yalanlandı.»[40] Yâni; Sen de o Peygamberleri örnek edinip üzülme, acıya dayan ve sabret. Birden fazla cümlenin hazfıyla (düşürülmesiyle) sözün kısaltılmasına örnek: Şu âyette olduğu gibi:

« Beni hemen (zindana) gönderin. .. .Ey Yusuf! Ey doğru sözlü kişi!. »[41] Yâni kendisinden rüya yorumunu sormam için beni Hz. Yusufun yanma gönderin! Dediğini yaptılar. Yu-sufun yanma gitti ve ona dedi ki; « Ey Yusuf! Ey doğru sözlü kişi!......»

Ebû´t-Tayyib el-Mütenebbî (Öİ.354/965), bir şiirinde şöyle demiş:

«Geçmiş ümmetler, zamanın gençliğinde geldiler. Ve zaman onları sevindirdi. Biz ise zaman (dünya) yaşlandığında geldik.»[42] Yâni artık bizi sevindirecek bir şeyi kalmadığı için o bize kötülük yaptı.

«Meyve yedim ve su (içtim).»[43]

Yüzleri kararanlara şöyle denecektir; imân ettikten sonra kâfir mi oldunuz?»[44] Müfessirler, bu âyeti tefsir ederken; "Yâni onlara denilir ki; İmân ettikten sonra inkâr mı ettiniz?" derler.

«Eğer bir Kur´ân´la dağlar yürütülseydi, veya onunla yer parçalansaydı, yahut onunla ölüler konuşturulsaydı. (O Kur´ân, yine bu kitap olacaktı). Fakat bütün işler Allah´a aittir.»[45] «Anneleriniz ... size haram kılındı.»[46] Yâni onlarla evlenmek size haram kılındı.

Ö«ce de sonra da emir Allah´a aittir.»[47] Yâni herşeyden önce ve her şeyden sonra , demektir.

c) İcazla ilgili bazı Hadisler :

«Müslüman, müslümanlann

elinden ve dilinden zarar görmediği kimsedir.»[48]

«Bir şeyi sevmen, seni hem kör hem de sağır eder.»[49]

«.sevdiği ile beraberdir.[50]

»«Mü´minin niyeti, âmelinden daha hayırlıdır.[51]

Mide, hastalık evidir; perhiz ise ilâcın başı sayılır...»[52]

Kişi, kardeşi ile çok ve kalabalık sayılır,»[53]

Not: Edebiyatçılar, belagat âlimleri, zeki insanlar ve diğer bilim adamları bazı konularda sözü kısa kesmeyi"îcâz" uygun görmüşler. İcazı gerektiren başlıca durumlar şunlardır:

- Padişah ve kıralların valilere ve memurlara gönderdikleri genelgeler. Özellikle savaş, afet ve kriz zamanlarında.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın