Yaratıcı Gayret

B . Yaratıcı Gayret

Şimdi kötü eğilimlerimizin birinin veya çoğunun yahut hepsinin elenmiş olduğunu farz edelim. Böylece bir ilerleme gerçekleştirdik. Yabanî otlardan kurtuldukça amel alanımız işlenmeye daha elverişli hale gelir. Bununla birlikte, onun hemen hazır olduğuna inanmamak gerekir. Çünkü kötü bir eğilimi bertaraf etmek, zarurî olarak faydayı yaratmak demek değildir. Keza, kendi yetiştirmemiz karşısında bir tarafsızlık ve ilgisizlik durumunda kalmamız gerekir. Yabanî otları söküp attıktan sonra, bizim yeni tohumlar aramamız icâb eder. Bu hususta bitaraf bir tutumu benimsemek, bu da ahlâka cephe almaktır.Hatta, şimdi bizde çok belirgin bazı iyi temayüllerimizin birinci mevkii işgal ettiğini farzedelim. Hiç şüphesiz bu, bizi ahlâkîliğe daha yetenekli kılan yeni bir adımdır. Fakat biz, henüz onun kendi öz sahası üzerinde değiliz. Bu merhalede iyilik bize, arzu edilen veya tercih edilen olarak kendini göstermektedir. Eğilimler sahasmı terk etmedik. Oysa yönelmek ve istemek iki ayrı şeydir. Birinci ahlâkî amel, esas manasiyle istemektir. Yalnız genel düşüncelerin ihtiva ettiği bütün karışıklıklar ve belirsizliklerle kuşatılmış genel kavram olarak hayrı istemek değil, aynı zamanda keyfiyeti, kemiyeti, gayesi, vasıtaları, yeri ve zamanı konusunda belirlenmiş ve tayin edilmiş şu veya bu hayrı istemektir.

Fakat burada hangi anlamda enerjik amelden söz edilebilir? Pekâlâ, üç anlamda:îlkin enerjik amel, her şeyi oluruna bırakmayı reddederek benimsenmesi söz konusu olan bu müşahhas çözümün ciddî bir araştırılmasından ibarettir. Biz, kendimiz için irademizin mevzuunu tayin etme görevini, ne haricî tabiatm tasarruflarına, ne de dahilî yaratılışımızın hareketlerine bırakmak zorundayız. Bizim ahlâkî rolümüz, önümüzde veya bizde cereyan eden şeye seyirci olmak değildir. O, heyecanlarla veya en kuvvetli duygularla düşüncesiz olarak kendimizi sevketmeye terketmek de değildir. Tersine biz, kendimizi bâtını ve zahirî bütün verilerin üstünde tutmak ve mümkün bütün çözümlere yukarıdan bakarak açık ve ileriyi gören tercihimizi yapmak zorundayız. Gerçekten bu, nisbeten serbest ve bağımsız fail olarak beşerî şahsiyete düşen paydır. Hatta ona hiçbir değişiklik getirmeksizin öne sürülen şu veya bu çözümü seçmek suretiyle, onu doğrulayarak, şahsiyetimizin damgasını ona vurarak, kısacası onukendimize inal ederek, ahlaken amellerimizin faili denmeye lâyık oluyoruz. Bize özel ödevlerimizi hatırlatan nasların dışında, Kur'an-ı Kerim, diğer bütün ödevleri zımnen söyleyen bu genel ödevin önemini işaret etmekten geri kalmamıştır. O, amel etmek fiilini geçişsiz kullanarak doğrudan doğruya bizim gücümüze seslenmekte ve bu amaçla tekrar edilen nasihatları dile getirmektedir. O, bu konuda şöyle buyuruyor "Çalışın, yapın. Allah yaptığınızı görecek"[56]Hayırlı iş yapanlar için bu ne güzel bir nimet, ne mükemmel bir mükâfattır[57].

Tembel kadercilik, İslâmî ahlâkın bir numaralı düşmanıdır. Bu konuda iki büyük muhaddis tarafından rivayedilen aşağıdaki olayı örnek olarak vereceğiz. Bir cenaze defni esnasında Hz. Peygamber, kadere iman konusunda ashabına şöyle buyurur: "Sizden hiç biriniz yoktur ki, cennet ve cehennemde oturacağı yer yazılmamış olsun". "Ashab: "Ey Allah'ın Resulü! O halde niçin çalışıyoruz? Tevekkül etmeyelim mi?" dediler. "Hayır! Çalışın, zira herkese, ne maksatla yaratıldıysa, onun için ifâsı kolaylaştırıhr[58] buyurdu. Sonra Resûlullah, cevabını desteklemek için, Kur'ân'dan şu mealdeki âyetleri okudu: "Her kim (malım verir, (fenalıktan) sakınır ve en iyiye inanırsa ona en kolay akıbeti kolaylaştırırız. Cimri olan, kendisini (Allah'tan) müstağni sayan ve en iyiyi yalan sayana da, güçlüğe giden yolu kolaylaştırırız[59].Gayretin bu mukaddimat kabilinden olan derecesi, ahlâkîlik için mutlak olarak zorunludur, o onun ruhunu ve cevherini teşkil eder. Doğrudan doğruya bundan daha aşağı derecede yer alan ise, insanın haysiyetinden vazgeçirir ve el çektirir. Peygamberin eşsiz bir tabirini kullanmamız gerekirse, biz bu pek basit derecenin yokluğunun yalnız bir zayıflık vasfı değil, aynı zamanda gerçek bir "acizlik" vasfını taşıdığını söyleriz[60].Fakat yaratıcı gayretin ikinci bir anlamı daha vardır. Bu, yalnız iradî herhangi bir seçimden ibaret değil, aynı zamanda iyi bir seçimden ibarettir. Hiç şüphesiz, eğer faraza araştırmamız, daha önceden hayra doğru yöneltilmişse, elde edilen bütün çözümler, bize iyi görünecektir. Bununla birlikte bir hayrı hedef alan her şey, zorunlu olarak bizatihi iyi değildir. Gayenin meşruluğu, vasıtalarmmkini muaf ve müstesna tutmaz. Gözönünde bulundurulan çözümün kabul edilmesi için, onun hayh hedef alması yetmez, bununla birlikte bizzat kendi yapısında, dinden ilham alması ve onun kurallarına uygun düşmesi gerekir. Gerçekten, iyi diye vasıflanmış olması için falan hal tarzı ziyadesiyle tatmin edici, filan başkası da daha az tatmin edici olabilir.Sadaka misâlini ele alalım: Kelime genel anlamı üzere bırakıldığı sürece, bütün vicdanlar için hiç bir şey ondan ne daha açık, ne de daha umûmîdir. Fakat bu yükümlülüğü müşahhas olarak yerine getirmek için, herkesin yapmak istediğini açıklamak durumuna gelmesi anmdan itibaren, en çelişkili tarifler içine düşüyoruz. Tasadduk edenlerin cömertliğine göre, fakirlere vermek isteyecekleri malî yardım, basit bir sadakadan bütün bir servetin bağışlanmasına kadar sonsuz derecede değişebilir. Oysa, en azından İslâmî bakımdan söylenirse ahlâkî kanun, olayları düzensizlik içinde cereyan ettiği gibi bırakmamıştır. O bir ölçü kurmuş ve sınırlar koymuştur. O, bir taraftan asgari olarak kabule değer, nakdî servetin % 2 Y2' ini, mahsûlün (sulama tarzına göre) % 5 veya % 10'unu senelik bir yardım olarak tesbit etmiştir. Diğer taraftan o, kişinin son vasiyeti sırasında meşru mirasçılarının dışında istediği kimseye toplam servetinin azamî üçte birini vermeye hakkı olduğuna hudud tayin etmiştir. Mü'minin ödevi şöyle belirtilmiştir: Haram kılman iki aşın uçtan sakınmak. Ne icâb eden asgarînin altında bir miktarla yetinmek, ne de mubah kılman azamîyi aşmaktır.Burada kemmiyete müteallik mülâhazalar; başka yerde keyfiyetle, gaye ile, zamanla, mekânla, v.s. ile ilgili mülâhazalar. îslâm ahlâkının iyi bir seçim olarak mülâhaza edebildiği şeyi meydana getirmek için, böyle bir çok yapısal veya ahvâle müteallik şartları yerine getirmek gerekmektedir. İçinde bu aslî unsurlardan birinin eksik olduğu amel, derhal düzensizlik alanına düşer.Belki bu düzenler içinde ferdî vicdanlar üzerinde, onların irade-i cüz'iyyelerine hiç bir şey bırakmayan bazı tecavüzler bulunacaktır. Arkasından biz, bu seçime bırakılmış olan serbestliği göreceğiz. Fakat, kabul edilebilir asgarî sınırlı çerçevesini aşmaksızm, kuralın her problemi çözmediğini ve hiç bir zaman her şeyi çözemeyeceğini fark etmek zor değildir. Böylece aynı misâli tekrar ele alacak olursak, bilhassa mal olarak bir bağış söz konusu olduğu zaman, bize, gerçekten bizim yardımımıza hakkı olan şahısları, onlara verme tarzını (meselâ alenî veya gizli) seçmekten ve bağışımızın keyfiyetine riâyet etmekten başka şey kalmamaktadır. Kisacası, müşahhas tecrübe içine inildikçe, sıkı ödevin dışına çıkmaksızın, daima seçimimizle ilgili bir alternatif karşımıza çıkmaktadır.Nihayet gayretin üçüncü derecesini inceleyelim. Ahlâkî bir problemi çözmek için, olduğu gibi hepsi iyi ve kendini kabul ettirmiş birçok çözümler, bize kendini gösterdiği zaman, çoğu kez hepsinin eşit derecede iyi olmadığı vâkidir. Onların içlerinde mukaddimat kabilinden olan ödevin şartlarını tam olarak yerine getirenler vardır; yine onların içinde az çok övgüye değer olan başkaları vardır. îşte, üçüncü derecesinde yaratıcı gayret, daha iyinin aranışmdan ibarettir. Kur'ân ahlâkı tarafından bu daha iyinin aranışı, kısaca iyinin aranışı kadar mecbur tutulmuş mudur? Bu soruya olumsuz cevap vermemiz imkânsızdır. Gerçekten Kur'ân-ı Kerim, mü'minleri bu çeşit gayrete devamlı teşvik ve davet etmektedir. O şöyle buyurur: "O kullarımı müjdele ki sözü dinlerler ve onun en güzeline uyarlar. Allah'ın hidâyet ettikleri bunlardır, tam akıllı insanlar da bunlardır[61]"Rabbiniz tarafından indirilen en güzel söze, bu Kur'ân'a, siz farkında olmadan azabın birden bire gelmesinden evvel tabî olun.[62]Fakat sizi, verdiği kanunla denemek diledi. O halde hayır yolunda koşuşun.[63]ileri gelenlerse, herkesi geçenlerdir. Allah'a yakın olanlar onlardır[64]Bu âyetler şöyle demek istiyor gibi görünüyor: yeryüzünde ahlâkı üstünlüğe sahip olanlar, Cennete ilk kabul edilenler olacaklardır. Nihayet Peygamberin sahih hadisleri içinde şu güzel formülü okumaktayız: "Allah... ahlâk üstünlüklerini sever, ahlaken aşağılığı sevmez.[65]

Bu fikirler dizisinde pek meşhur târihî bir vakıa ile bize verilmiş müşahhas bir misal vardır. Yalnız müslümanları memleketlerini terk etmeye mecbur bırakmış, mallarına ve terk edilen evlerine elkoymuş olanlardan değil, aynı zamanda Hicrete gücü yetmemiş zayıflara zulme devam etmiş Mekke'li müşriklerden Hz. Peygamber ve Ashabının ilk olarak öçlerini alma kararını hangi şartlarda aldıkları bilinmektedir. Medine'ye hicret etmiş müslümanlara, Mekke'de engellenmiş kardeşlerini kurtarmak ve mütecavizlerin gururunu kırmak için iki yol kendini göstermişti: Ya Suriye'den dönüşünde bu mütecavizlerin ticaret kervanına taarruz etmek veya ansızın sayıca üç misli üstün ve çok daha iyi silahlı ve daha önceden üzerlerine ilerlemekte olan askerî birliklerini karşılamaya gitmek. Ashabıyla istişarede bulunan Hz. Peygamber şöyle buyurdu: "Allah, bana sizin seçeceğiniz iki gruptan birine muzaffer olacağınızı va'det-ti." Genel temayül, ilkin en az tehlikeli ve en çok yararlı çözümün lehine belirdi. Oysaki Allah, hak ile batıl arasındaki ihtilâfı çabuk ve kesin bir çözüme bağlamak için en tesirli ve en şerefli olanı istedi v...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın