Sonuç 3

Sonuç

Şu halde işte, başka her çeşit spekülatif muhakemeden daha beliğ bir şekilde konuşan rakamlar.Genel olarak dinî ahlâka karşı ekseriya yapılan en ciddî itiraz onun, ferdî olduğu kadar kollektif vicdanı da nazarı itibara almadığını; bütün gücünü ve tüm otoritesini, eşyanın tabiatına yabancı olan, aşkın bir iradeden aldığını; onun münhasıren bu yüce irade tarafından tesis olunmuş bulunan, mükâfatların cazibesi ve cezaların korkusu suretiyle kendini empoze ettiğini söylemekten ibarettir[721]Biz şimdi biliyoruz ki, her halde bu itab islâmî ahlâka erişmemektedir. Gördüğümüz gibi, Kur'ân-ı Kerim, insan ruhunun, oraya yaratılıştan itibaren üflenmiş bulunan tabiî bir ahlâkî kanunun emanetçisi olduğunu ilân ediyor. Öte yandan Hz. Peygamber, herkese, yapmak veya sakınmak zorunda olduğu şey hakkında bizzat kendi kendisine danışmasını buyuruyor. Müslüman mezhepler, hattâ en muhafazakârları bile, iyi ve kötünün, ister meziyet veya kusur şeklinde, isterse tabiata uygun veya aykırı şekilde aklî olarak tanımlandığı yerde, insan aklı için özel bir takdir ve yasama alanı kabul etmekte uyuşmaktadırlar.Bu nokta hakkında, onların anlaşmazlığını tahrik eden sorun yalnızca şu idi: Akim emrini mutlak olarak mı addetmek gerekir, o her yerde ve daima eşyanın gerçeğine tekabül etmekte midir, bilhassa o, ilâhî hikmetle çatışmakta mıdır?Bizzat kendimize karşı sorumluluğumuzu tasdik etmek için vicdanın yeterince otorite ile donatılmış bulunduğuna hiç kimse itiraz etmiyor. Ancak o, Tanrıya karşı sorumluluğumuzu tesis etmek için buna kâfi miktarda sahip midir? Münazaa işte bu vazih mesele üzerinde olmaktadır. İmdi bizim, ekseriya alışkanlıklar tarafından karartılmış veya peşin hükümler tarafından boşa çıkarılmış, yahut menfaat tarafından sürüklenmiş bir vicdana sahip olmamızın vakî olduğu; ihtirasın bize bazan aklın perdesi altında gizlenmiş olarak ve onun dilini taklit ederek konuştuğu aşikâr değil inidir? Hattâ diyebiliriz ki, bu durumlarda bize konuşan bizzat akıldır, ancak bu düşük, kendini hayvanı içgüdünün hizmetine vere vere bozulmuş ve o derecede doğru yoldan ayrılmış bir akıldır ki, o kendine başlıca rol olarak, bizim halihazır menfaatlerimizin tatmin çarelerini keşf etmeyi ve başarıya eriştirmeyi veriyor. Fakat nasıl! En normal durumda akıl ve duygular, maskesiz olarak karşı karşıya geldikleri zaman, sistematik olarak birine diğerlerine kumanda etmek hakkını bahşetmek, tarafsız davranmak mıdır? Ve kendini beğenmiş şekilde, anlaşmazlığı çözümlemek yetkisini kendine vermek suretiyle akıl aynı zamanda hem hakim ve hem de taraf olmaz mı?Bu muhakemeyi sonuna kadar yürüterek, bu muhtelif tabiatın failinin gerçekten, eserinin en büyük ve en eski bölümünü en son gelene feda etmeye razı olup olmayacağı kendi kendine sorulabilir. Hakikaten, Allah'ın bu fedakârlığı emretmiş olduğunu ispat eden nedir? Onun mucibince yaratılışın bir tek bölümünün Yaratan adına konuşacağı vekâlet nerededir? Bu iddiada bizi yöneten gerçeğin içgüdüsü müdür, yoksa zekânın gururu ve kendini beğenmişliği midir?Kuşkusuz, aklî irade bizim varlığımızın en mükemmel kısmıdır, geri kalan hepsi bizimle aşağı cinsler arasmda müşterek olduğu halde o bizzat kendi malımız olarak bize ait olan şeydir; duyular ve içgüdüler bizi dışarıya dağıtırlarken, o bizi bizzat kendimize temerküz ettirmeye muktedir yegâne hassedir. Şu halde, yaratanın ona hakimiyet hakkını, düzenleyici prensip rolünü vermesi için o, tamamen uygundur. Fakat, bir amirin onlara danışmaksızın emri altındakilere kumanda etmesi doğru mudur? Hattâ onun onlara muktedir oldukları gelişmeyi garanti etmeye çabalaması gerekmez mi? Bu teşkilat içerisinde demokratik iş nerede bitmekte ve istipdat ve despotizm nerede başlamaktadır? Bu sınır çizgisini tarafsız olarak kim çizebilir?Belli bir sayıdaki Mutezilîler ve onlara imtisal edenler müstesna, müs-lüman alimler bunu anlamışlardır. Allah'a karşı sorumluluğumuzu başlatmak için onlar, bizim tabiatımızın içersine ilk başlangıçta konmuş bulunan bu zımnî kanuna paralel olarak, Allah tarafından, ancak müsbet ve vazıh bir şekilde gelen, bir başka kanunu mecbur tutuyorlar. Bu yeni ka-. nunun rolü, elbette ki birincisini ilga etmek değildir; zira onlar birbirlerini nakzedemiyecek olan iki gerçektirler; fakat, bütün safiyeti içersinde ortaya çıktıktan sonra, onu teyit etmek ve ona güçlü bir destek sağlamaktır. Açıkçası bu ilk tasfiye teşebbüsünün, sözde aklın inhiraflarının önünü almak ve peşin yargıların enkazı altında uyuyan vicdanı uyandırmak suretiyle işe başlaması gerekir. "Peygamberlerin görevi, diyor İbn Teymiye, tabiatı değiştirmek değil, onu ikmâl ve itmam etmektir"[722]. Bu görüş noktasından, denilebilir ki, ferdî vicdanın hür ve meşru icrası için bu müsbet kanunun tesbit edeceği kadrolar (çerçeveler), sadece helâl ve haram olanı değil, fakat aynı zamanda gerçekten aklî olanla olmayanı da ayırdedecektir. Sünnete aykırı olan, aynı zamanda akla mugayir olacaktır. "Her inhiraf, diyor keza ibn Teymiye, aynı zamanda hem akla ve hem de şeriata muhaliftir"[723].Böylece, ahlâklılığın yerini almak veya ona karşı çıkmak için gelmiş olmak şöyle dursun, bu dinî meşruluk onu farz etmekte ve daima ona atıfta bulunmaktadır. Hakikaten, biz, emirlerini formüle ederken Kur'an-ı Ke-rim'in onların, bizzat ahlâkî vicdanın yapısını oluşturan öteki değerler arasından, akla, hikmete, gerçeğe, adalete ve doğruluğa uygunluğunu hangi itina ile talep ve iddia ettiğini görmüş bulunuyoruz. Onun, fazilete bağlılığı sebebiyle ruhta hasıl olan neticeleri, eylemin kalp ve zihin üzerinde icra ettiği tesiri, vicdan ve tövbenin önemini nasıl takdim ettiğini gördük.îşte ferdî vicdan için olanlar. Fakat insan, aklî varlık, aynı zamanda toplumsal bir varlıktır. O, hem-zaman olarak veya mütemadiyen tenbihlerini aldığı, dahilî veya haricî, iki gücün kavşak yerinde bulunmaktadır. Hattâ şunu söylemek dahi caizdir ki, toplum içersinde yaşayan her insan için, onun manevî gıdasının başlıca kısmı ve ideallerinin ekserisi, onları yeniden iyice mütalaa ettikten sonra, az veya çok noksansız olarak kendine mal etmeye veya reddetmeye ve onların yerine başka daha mükemmellerini ikame etmeye hazır olduğu bir halde, ona ilk önce dışarıdan gelmektedirler.Ahlâkî otorite içersinde müslüman camiaya düşen hisse nedir?Sınırları tabiî adaletin ve vahyolunmuş adaletin genel kurallarının empoze ettiklerinden başka bir şey olmamak üzere, sınırlı olmasına rağmen o, en hatırı sayılır olanlardandır. Sadece yetkili yasayıcı bünyenin istisnasız karan olan icma, yalnızca kendisine dürüstlükle hürmet ve itaate mecbur olduğumuz, müşterek düzen ve huzuru emniyet altında tutan icraî iktidardan sadır olan her formül değil; fakat haddizatında ehemmiyetsiz ancak meşru bir emre konu olan her idarî teferruat, bu yolla ahlâkî kanun gücüne erişmektedir., îslâmda kamu vicdanının bir uydurma veya hattâ ferdî vicdanın bir kopyası olmadığını kanıtlamak için, daha önce işaret edilen olayı, yani başkanlar için, müstehak olan şahıslara tövbelerinden ve kökten ihtidalarından sonra bile meşru müeyyideleri tatbik etmek mecburiyetini hatırlatmaktan daha alâsını bulamıyoruz. Zira, madem ki suçlu tutum değiştirmiş ve kusursuz bir davranış yolunu ittihaz etmiştir, ahlâklılık tamamen tatmin edilmiş olmamakta mıdır? Ve, iman açısından, günahların affı samimiyet ve kesin kararlılıkla onlardan dönenlere garanti edilmemiş midir? Bununla birlikte geriye, suçun ifsad ettiği bir atmosferin sıhhîleştirilmesi, daha önce, rencide olmuş bulunan umumî vicdanının teselli edilmesi, verilmiş olan kötü örneğin taklit edilmesinin önlenmesi kalmaktadır. Ve işte, ıslah olmuş ve temizlenmiş bir insanı, bu gayet açık bir şekilde ağır olan ceza ile cezalandırmayı belirleyenler, bu sırf içtimaî türden olan mülâhazalardır.Bir başka toplumsal olayı, fertlerarası türden olanı hatırlayalım. Hakikaten biz, İslâmiyetin başkasının hakkına atfettiği hususiyle kutsal özelliği gördük. Hemcinslerimize sebebiyet verdiğimiz bir zarar, hattâ onların habersiz oldukları durumda bile, zarar veren mağdurlarına kendini ihbar edinceye ve onlardan açık ve şuurlu bir beraet elde edinceye kadar, ona sebebiyet verenin mükellefiyetinde kalmakta devam eder. Böylece, kamu hukukunun çiğnenmesi, ahlâkî bakımdan, bir vicdan azabı, bir tevbe, şahsî bir ıstılahtan başka ve daha ziyade telâfileri, hattâ ilahî rızanın ötesine uzanan tazminleri gerektirir.Ferdî vicdanın ve amme vicdanının mecburiyetlerinin arkasında ve onlardan daha bükülmez olarak, amansız illiyet kanunu ile birlikte, evrensel tabiatın düzeni yükselmektedir. Filân hareket tarzı hayırlı akibe-te götürüyor; falan başkası failinin aleyhine geri dönüyor. Basiretli ihtiyat, bir fiile girişmeden önce, bize onun neticelerini hesaba katmamızı tavsiye ediyor. Ancak, ahlâkî görüş açısından, bu gayeci düşünceler sadece, onların ödevi saptırmaları, bilâkis daha ziyade onunla ahenk içinde olmaları ve oraya daha çok teşvik etmeleri ölçüsünde meşru sayılabilirler. Bu şartlarda, iyi bir pedagogun, öğretimini kuvvetlendirmek için bazan oraya başvurma hakkı yok mudur? Her halükârda Kur'ân-ı Kerim, sınırlı bir sayıdaki örnekler üzerinde, davranışlarımızın, esasen en genel, en gerçek ve en sürekli olanları arasından seçilmiş bulunan, tabiî sonuçlarını bize hatırlatırken, işte bu şekilde hareket etmiştir.Sırf ahlâkî zaruret, temelinde sosyal olan ihtiyaç, pratik sağduyu, işte ahlâkî ödevi tesis etmek için, çoğu zaman oradan ahlâkçıların, herbirinin kendi usûlüne göre, bir delil aldığı bütün aklî kaynaklar toplanmış bu-lunmaktadır.Laik ahlâklar burada duruyorlar, fakat Kur'ânî ahlâk bu mülâhazalarla iktifa etmiyor. Onların hepsini ihtiva ederek, o onları aşmakta ve onları başkaca yüksek bir prensiple, yüce otoritesi başka cihetten alman her kararın tasdik ve teyidi için kaçınılmaz olan, egemen bir kanun ko...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın