Pratik Kolaylık

B. Pratik Kolaylık

işte şu halde, ne doğrudan doğruya ne de dolaylı olarak bizim iktidarımıza tâbi olmayacak olan herşey yükümlülük alanından bertaraf edilmiş bulunmaktadır. Bu eleme zaten İslâmî ahlâkın bir hususiyeti de olamaz; onun, bu adil ve makul ahlâkın ve zıddı açıkça ilâhî adalet ve hikmetle uyuşmaz olduğundan daha da özel olarak vahyolunmuş her ahlâkın ortak Özelliğini meydana getirmesi gerekir. Yukarıda zikredilen nas-ların muhteviyatı, bu işaretleri tasdikten başka birşey yapmamaktadır. Gerçekten de onlar bize bu şartı Öylesine kategorik ve o derece evrensel bir şekil altında sunmaktadırlar ki, onları, bütün zamanların tüm insanları için geçerli olan, Allah'ın bizzat kendisi için koyduğu bir kanunun beyanı olarak yorumlamaya hakkımız bulunmaktadır.İşte şimdi de, İslâm ahlâkından, sadece kesinlikle imkânsız olan her şeyi değil, fakat üstelik genellikle taşınılmaz olan her yükü, insanın güçlerini aşmasa bile onları tüketmeye elverişli olan her güçlüğü de hariç bırakan başka âyetler:"Allah sizin için kolaylık dilemektedir" diye beyan etmektedir. Kurlân-ı Kerim, "O, sizin İçin hiçbir şekilde güçlük dilemez[112]O, dininizde sizin üzerinize hiçbir güçlük yüklemedi[113].Allah sizin yükünüzü hafifletmeyi" veya "size hafif bir yük yüklemeyi ister[114].Biz Seni (Ey Peygamber) ancak âlemlere rahmet olmak üzere gönderdik"[115] Bu sözlerde gayet yeni olan bir ton işitilmektedir. İlk şart: imkân, zaman ve mekândan bağımsız, ebedî bir gerçek olarak sunulduğu halde, burada sadece bu ikinci özelliği: kolaylığı, kelâmın kendisine hitap ettiği cemaata yani İslâm'ın müntesiplerine bağlı tarihî bir olay olarak sunan sınırlı formüllere rastlanmaktadır. Eğer bu, zorunlu olarak, münhasıran îslâmî bir özellik bahis konusudur demek değilse de, hiç olmazsa bu konuda genel bir formülün sistematik yokluğu, bu veçhenin vahyolunmuş bütün kanunlarda müşterek olmadığı düşüncesini bize telkin edebilir. Oysa ki, burada sadece üslubun kontrastından muhakeme yoluyla çıka-rılabilen bu düşünce, başka yerde açıkça ifade edilmiş bulunmaktadır: "Rabbİmiz, bizden evvelkilere yüklediğin gibi bize de ağır bir yük yükleme[116]. Şu halde daha önceki bir vahye empoze olunmuş bulunan ağır bir yük mevcuttu. Hangi dinde? Ve bu yük nedir?ikinci nokta üzerinde müfessirler birçok misaller veriyorlar ki onların tarihî değerini tahkik etmenin burada yeri yoktur. Birinci nokta üzerine, onlardan bazılarının kullandıkları ifadeler bize, Müslümanlığın kendilerinden bir çeşit esrarengiz imtiyaz gibi bir şeyle ayrıldığı önceki bütün dinlerin bahis konusu olduğunu İma etmektedirler. Fakat, bu hususta Kur'ân-ı Kerim bilgilerine dayanarak bu iki soruya daha emin ve oldukça açık bir cevap verebileceğimizi sanıyoruz.Sina Dağı'nda yetmiş İsrailliye isabet eden anî ölümü takiben, Allah'la Musa arasında cereyan etmiş olarak, Kur'ân tarafından naklolunan bir konuşma boyunca bir cümle dikkatimizi çekmektedir, ki onun bizi meşgul eden şeye olan yakınlığı ona bizimkinin aynı olan terimi kullanacak kadar açıklayıcı bir değer vermektedir."Benim rahmetim", diye devam etmektedir Allah, herşeyi kucaklar. Rahmetimi... Ümmî nebî olan Peygambere tabî olanlara ayıracağım... ki O, onların sırtlarındaki ağır yükü kaldırır, onları takattan kesen zincirleri kırar[117]. O halde, İsrail halkı ve Yahudi Dini, meseleye konu olan metni aydınlatmak için bize örnek vazifesi görebilir. Fakat bu aydınlatmanın vüs'ati nedir? İki metni koektansif olarak mı almak gerekir? Veya tersine, tarihin içerisinde daha da yukarıya çıkılabilir ve Örneği daha eski dinlere teşmil ederek, bu noktada îslâmiyetin imtiyazı intaç edilebilir mi?Müteakip nedenlerle, bizim pozisyonumuz, sonuncu hipotezin aleyhinedir:ilkin, İslârrAyetin sürekli olarak kendini bağlama talebinde bulunduğu ve Kur'ân-ı Kerim'in aynı rahmet karekterini ona atfettiği İbrahim Dini gibi bir din, ağır olarak vasıflandırılamaz[118].Sonra, bizzat Kur'ânî metinlere göre, İsrail halkına tahmil olunan güçlükler (Sebt günü ve bazı yiyecek maddesinin yasaklanması), başlangıçta onun dininde yer almamaktaydılar. Bunlar, kötü gidişatından dolayı onu cezalandırmak amacıyla sonradan alınmış tedbirlerdir. "Sebt günü, ancak bugün üzerinde ihtilaf edenlerin üzerine farz kılındı[119]"Zulümlerinden dolayı, Yahudilere, önceden helâl kılınmış temiz ve güzel (nefis) yiyecekleri haram kıldık[120]. Bu âyetin imada bulunduğu yasak yiyeceklerin tabiatı, şu sonuçla nihayete eren, altıncı sûrenin bir başka âyetinde ayrıntılı olarak açıklanmış bulunmaktadır: "Bu, yolsuzluklarından dolayı Bizim onları cezalandırmamız içindir"[121]Şu halde İslâm eşyayı normal düzeni içinde tesis etmekten başka birşey yapmamaktadır; ve zaten bu, yine Kur'ân-ı Kerim'e göre Hz. İsa'nın kısmen yerine getirmekle yükümlü olduğu görevdir[122].Nihayet, üçüncü olarak, ilâhî inayetin, başlangıçtan itibaren insanın, şu zayıf yaratığın üzerine oldukça ağır bir şekilde çöken ve Arapça kelimesinin ifade ettiği gibi, boyunduruğunun ağırlığı altında onu inletecek derecede yorucu olan bir müesseseyi nasıl yerleştirmek istediği rahatça anlaşılmaktadır. Hiç değilse, inançlara göre, yerine getirilmesi gereken bazı ödevlerin nisbî bir güçlüğünden veya teşebbüs hürriyeti ya da seçim özgürlüğü konusunda az çok geniş bir kolaylıktan bahsedilebilir.Her halükârda, daha teferruatlı, karşılaştırmalı bir incelemeyi gerektiren bu konu üzerinde ziyadesiyle yayılmayalım ve birkaç Örnek vasıtasıyla, Kur'ân'm emirlerine atfettiği bu amelî kolaylığın bazı yönlerini göstermek için hareket noktamıza dönelim.Bir ilk veçhe, Kur'ân-ı Kerim'in geceyi ibadetle geçirmek gibi takva amellerinde bizim aşırı uygulamalarımızı emretmek şöyle dursun, onun aksini tavsiye ve birçok mahzurlarına işaret ettiği bu vak'aya bağlanmaktadır. Görevinin başlangıcında Hz. Peygamberin gecenin büyük bir bölümünü ibadet ederek ve Kur'ân okuyarak geçirmeye davet edildiği[123] ve O'nun örneğini takiben, ashabından bazılarının aynı şeyi yapmak alışkanlığını edindikleri bilinmektedir. Oysa ki, aynı sûrenin devamında biz, bu gece ibadet yapan gruba hitaben hastalık, seyahat, savaş gibi durumlarda bu uygulamaya devam edemiyeceklerine işaret eden ve onlara hayat şartlarının izin verdiği süre kadar gece ibadeti yapmayı öğütleyen bir dersi okuyoruz[124] Daha sonra Medine'de, bazı uygulayıcılarda aynı aşın sofuluk zihniyeti tezahür etti ve İslâm'ın ruhuna aykırı bir aşırılık olarak mahkum edildi. Konuyla ilgili Kur'ânî ve Peygamberi metinlerin tamamından, İslâmiyetin, sofunun gözden uzak tutmaması gereken bazı mülahazalara büyük bir önem atfettiği ve onların ihmalinin bu ifratın doğal sonucu olacağı.anlaşılmaktadır. Az önce görüldüğü üzere insanın sadece Öteki ödevleri (ticaret, savaş...) bir engellemeye meydan verebilecek uzun bir uygulamaya karşı dikkatli olması gerekmektedir. Fakat, bizzat takva amelinin, orada artık yapılan veya söylenen şeyin açık bir şuuruna sahip olunmadığı, bir çeşit otomatizm şeklinde dejenere olmaması da gerekmektedir[125]. Hatta Hz. Peygamber, gece ibadetini uzata uzata duyu sisteminin bozulmasının, ibadet içerisinde müessif hatalara sebebiyet verebileceğini müşahede etmektedir: Allah'ın bağışlamasını niyaz etmek isterken küfür telaffuz edilebilir veya bizzat kendi üzerine lanet okunabilir[126]. Bu sınıra erişmeyi beklemeksizin, basit bir bedenî bitkinlik veya fizikî bıkkınlık, kendine bu takva amelinde bir dinlenme izni vermek için yeterli olacaktır[127]. O halde, bir ibadet eyleminin tatbikatı tam kalbin sevinç ve neşesini muhafaza ettiği zaman ölçüsünde sürmelidir; zira bizim, Allah'a ibadeti bizzat kendimize nefret edilir şekle sokmamamız gerekir[128]. Sonuncu ve en az makul olmayan bir işarette, bir işte aşırılık sebebiyle günah işleyen insanın ekseriya aynı iş içerisindeki kusur yüzünden veya hatta onu tamamen kesmek nedeniyle günah işlemeye sürüklenmiş olmasıdır. Hz. Peygamber onu, hedefine erişilmeksizin, bineğine öldüresiye eziyet etmeye devam eden dik kafalı bir binici ile mukayese etmektedir[129].Bütün bu örneklerde, mevcut bir güçlüğü kaldırmak değil fakat, aşağı yukarı belli olmakla birlikte, bazı muhtemel güçlükleri önceden haber vermek söz konusudur. Çözüm, fiilin yapısı içerisinde değil fakat, süresi içerisinde herhangi bir şeyi değiştirmek için müdahale etmektedir. Oraya, uygun zamanda iradî bir duraklamayı empoze ediyor.Şimdi de bir ikinci veçheyi mülâhaza edelim. Burada biz, normal şartlar içerisinde veya uygun özel şartlarda tesis olunan bir ödevle meşgul olacağız. Fakat işte değişen şartlar bizi öylesine bir duruma sokmaktadırlar ki, başlangıçta belirlenen şekli altında ödevin tam manasıyla ifası, gerçek bir işkence halini almaktadır. Her şeye rağmen onu o şekliyle yerine getirmek zorunda mıyız? Allah, yeni durumu hesaba katmamak için bizim sıkıntımıza gayet ilgisiz mi kalacaktır? Şüphesiz değil; ve Kur'ânî kanunun merhamet edici özelliği işte burada açık bir şekilde gözükmektedir. Gerçekten de çözüm, ödevin hayatın yeni şartlarına bir adaptasyondan ibaret olacaktır; fiil az çok derin bir değişikliğe uğrayacaktır. Bu, durumun gereklerine uygun olarak bir değiştirme, bir hafifletme, bir te'cil veya hatta bir ilga olacaktır. Durum değişikliği kesin ve sürekli mi veya falan ya da filan vak'ayla, falan yahud filan insan ya da eşya kategorisi ile ilgili mi olacaktır: fiile aynı mülahazalar tatbik olunacaktır.Orada ödevin kesin bir şekilde hafifletüdiğİ bir Örnek alalım. İstilaya uğramış müslüman bir halkm, düşmana silahlı bir mukavemetle karşı çıkmak zorunda olduğu adedî nisbet nedir?Ona karşı bir.[130] Birkaç yüz kişiden ibaret olduğu esnada ilk müslüman orduya Kur'ân-ı Kerim tarafından sağlanan ilk çözüm böyledir. Fakat, işin tuhafı, asla başlangıçtaki duruma geri dönmeksizin, zamanla gittikçe kalabalıklaşan bu genç ve çeviklik dolu halk, artık önc...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın