Katî Nasslar Karşısında Kıyas

Kat'î nass'lar karşısında kıyas:

Fakîhlerin çoğuna göre illet, aynı durumda olan bütün hükümlere ta'diye edeceğinden, kıyas genel ve şümullü olup bazı nasslarla çatışabilir. Fakîhlerin bu konudaki görüşlerini üç gurupta toplamak mümkündür:

a) Hakkında nass bulunan bir konuda asla kıyasa yer yoktur. Bu görüş İmam Şafiî ve Ahmed b. Hanbel'e aittir

b) Kıyas, kat'î delillerle çatışmaz; ancak zannî delillerle çatışabilir. Bu da, Hanefî ve Mâlikîler'in görüşüdür,

c) Şer'î nass'a aykırı sahîh (doğru) bir kıyas bulunamaz. Şer'î nasslarla çatışan kıyaslar fâsid'tir. Bu görüş de, İbn-i Teymiyye ve öğrencisi İbn-i Kayyim el-Cevziyye'nindir. [507]

Kıyas ve nass'lardan âmm'in hüccet olduğunu kabul eden bilginler, kıyasın âinm'i tahsis edip etmeyeceği konusunda ihtilâfa düşmüşlerdir. Dört mezheb imamları ve el-Eş'arî (Ebu'l-Hasen, Ö. 330 H.) ile Mu'tezilîler'den Ebû Hâşim (Abdusselam b. Muhammed, Ö. 321 H.) ve Ebu'l-Huseyn el-Basrî (Ö. 436 veya 463 H.), kıyas ile âmm'in tahsisini kabul ederler. Mu'tezilîlerden el-Cübbâî (Ebû Ali Muhammed, Ö. 303 H.), âmm'in kıyas üzerine takdim edileceğini söyler. Şâfiîlerden İbn-i Süreye (Ebu'l-Abbas Ahmed, Ö. 306 H.) ve diğerleri, ancak celî kıyas ile âmm'in tahsîs edilebileceğini kabul ederler. el-Kerhî (Ebu'l-Hasen, Ö. 340 H.), yalnız ayrı bir delîl ile tahsîs edilmiş olan âmm'in kıyas ile de tahsîs edilebileceğini ileri sürer. İsâ b. Eban (Ö. 221 H.), âmm'in mutlak olarak kıyas'la tahsîs edileceğini söyler. Kadı Ebû Bekr ve Îmamu'1-Haremeyn (el-Cüveynî, Ö. 478 H.) bu konuda susmayı tercih ederler. Bu hususta tercihe lâyık olan (muhtar) görüş şudur:

Kıyas'ın illeti nass veya icmâ' ile sâbitse, âmm'in kıyas'la tahsisi caiz olur, değilse caiz olmaz. [508]

İmam Mâlik'e göre kıyas, kat'î bir nass'ın âmm (genel) lafzı ile çatışırsa bu âmm lafız, kıyas ile tahsîs edilir; çünkü ona göre âmm lafız da, kıyas gibi zannîdir. Hanefîler'e göre ise, kıyas zannî ve âmm kat'î olduğundan, kıyas ile nass'ın âmm'ı tahsîs edilmez; ancak âmm, şer'î bir delîl ile tahsîs edilmişse, artık delâlet bakımından zannî olduğundan, ikinci defa kıyas ile de tahsîs edilebilir. [509]

Muhammed Ebû Zehra, feri' oları kıyasın, asi olan nass'ı tahsîs edemiyeceğini söyleyen imam Şafiî'nin görüşünü doğru bulmaktadır. [510] Fakat, illeti nass ile sabit olan bir kıyas'ın hükmü de kat'îlik kazanmış olduğundan, tahsîs edilme ihtimali bulunan âmm bir nass'ın böyle bir kıyasla tahsîs edilebilmesinin caiz olduğunu savunan Mâlikîlerin [511] görüşü de akla yatkındır. [512]

[507] İbn-i Kayyim, İ'lâm, F. Zeki tabı, c. II, s. 19 vd.; M.E. Zehra, Usûl, s. 242 vd.

[508] el-Âmidî, el-İhkâm, c. IV, s. 491.

[509] M.E. Zehra, a.g.e., s. 244.

[510] M.E. Zehra,, a.g.e., s. 245.

[511] el-Karafî, Tenkîhu'I-Fusûl, s. 90'dan M.E. Zehra, a.g.e., s. 244.

[512] Dr. Abdulkadir Şener, İslam Hukukunun Kaynaklarından Kıyas, Istıhsan Ve Istıslah, Diyanet İsleri Başkanliği Yayınları: 110-111.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın