İstıslah Ve Arasındaki Fark

İstıslah ve Mesâlih-i Mürsele ile İstishan Arasındaki Fark:

İîstıslah'ı prensip olarak benimseyen Hanefîler'in “istihsân” metodları, tatbikatta aşağı yukarı, Mâlikîler'in mesâlih-i mürsele'sinin yerini de tutmaktadır. [640] Yukarıda belittiğinıiz gibi Mâlikîler'de istihsanın bir çeşidide, maslahata göre kıyası terketmek şeklinde yapılan istihsân idi. [641] Gerçekten Mâlikîler'in küllî kıyas karşılığında cüz'î maslahatı alma şeklindeki istihsânlarıyla mesâlih-i mürsele anlayışlarını birbirinden ayırd etmek güç ise det onlara göre istihsân bir istisna işidir. Mesâlih-i mürsele ise, müstakil ve genel fıkhı bir kaynaktır. [642]

Hanbelîler de, hakkında nass (text) bulunmayan maslahatı delil olarak kabul ederler. Onların da, maslahat sebebiyle istihsânı, aşağı yukarı Mâlikîler gibi kabul ettiklerini düşünmek mümkündür. Dolayısıyla, Hanbelîler'in bu çeşit istihsânlarıyla mesâlih-i mürsele anlayışları içice gitmektedir. [643]

Zeydîler, istihsân ve mesâlih-i mürseîleyi kıyasa dâhil sayarlar. Onlara göre kıyasın esasını illet teşkil eder. İlleti tesbit yollarından birisi de, asi ile fer'in hükmü arasındaki münâsebettir. Bu münâsebeti meydana getiren şey maslahat ise, ona “mürsel münâsib” denilebileceği gibi, “kıyas sebebiyle istihsan”adı da verilebilir. [644]

En çok istihsân Hanefîler'ce, istıslah Mâlikîler'ce, istishab da Şafiî, Zahirî ve Ca'ferîler'ce kullanılmıştır. Esasen bu kaynakların hepsi de, uygulamada birbirine paralel şeylerdir. [645]

Burada biz, mesâlih-i mürselenin hüccet olup olamıyacağına dair tartışmalara geçmeden önce, İslâm Hukuku'ndaki maslahat ve mefsedet telakkisi ile İslâm'ın gözetmiş olduğu maslahatlar ve şer'î hükümlerin amaçları üzerinde kısaca duracağız. [646]

[640] Mustafa Zeyd, el-MasIahatü fi't-Teşri'i'I-İslâmî 1. bası, (Kahire) 1054, s. 47.

[641] III. bölümümüzün “C” paragrafının 2 numaralı bendine bak.

[642] Mustafa Zeyd, a.g.e., s. 53

[643] M.E. Zehra, Târihu'I-Mezâhib, s. 342,

[644] M.K Zehra, a.g.e., s. 516; el-İmam Zeyd, s. 443,445.

[645] K.A. Farukî, Islamic Jurlsprudence, s. 244; J. Schacht. The Origins, s. 111 (1 numaralı dipnot); M.E. Zehra, Usûl s. 291.

[646] Dr. Abdulkadir Şener, İslam Hukukunun Kaynaklarından Kıyas, Istıhsan Ve Istıslah, Diyanet İsleri Başkanliği Yayınları: 138-139.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın