Hicaz da Kıyas

Hicaz'da Kıyas:

Re'y ile ictihâd'dan söz ederken belirttiğimiz gibi, Hicazh fakîhler kıyas'ı geri plânda görürler; hattâ onu kınayan bir çok rivayetler ileri sürerler. Bununla birlikte Rabîa b. Ebî Abdirrahman ve İmam Mâlik gibi re'y ve dolayısıyla kıyas'a önem verenlerin yanında Saîd b. el-Müseyyeb gibi kıyas'ı kınayanların bile, bazan ona göre fetva verdiklerini görüyoruz. Burada bazı somut misâller vererek, kıyas'ın Hicaz'daki değerini anlatmak istiyoruz.

a) İmam Mâlik, Rabîa b. Ebî Abdirrahman'ın şöyle anlattığını rivayet eder:

Saîd b. el-Müseyyeb'e sordum:

“Kadının bir parmağının diyeti kaçtır?

“On devedir, dedi.

“İki parmağının diyeti kaçtır? dedim.

“Yirmi devedir, dedi.

“Üç parmağının diyeti kaçtır? dedim.

“Otuz devedir, dedi.

“Dört parmağının diyeti kaçtır? dedim.

“Yirmi devedir, dedi.

“Demek ki yara büyüyüp acısı artınca diyeti azalıyor! dedim. Saîd b, el-Müseyyeb bunun üzerine.

“Sen Iraklı mısın? diye sordu.

“Hayır, araştırıcı bir bilgin veya öğrenmek isteyen bir câhilim, dedim.

Saîd b. el-Müseyyeb de,

“Ne yapalım, yeğenim. Sünnet böyledir! dedi. [356] Bu meselenin mahiyeti şudur:

İslâm hukukuna göre erkeğin tam diyeti yüz ve kadının tam diyeti elli devedir. Kadının diyeti 1/3'e ulaşıncaya kadar erkeğin diyetine eşittir. Bunu aşınca, erkeğin diyetinin yarısı kadar olur. Bu hususta hadîs vardır. O halde, Saîd b. el-Müseyyeb'in dayandığı hadîs'in zahirî anlamına göre, erkeğin dört parmağının diyeti kırk deve olunca kadın'ın dört parmağının diyeti de yirmi deve olur.

Burada, bilvesile diğer imamların da bu konudaki görüşlerine kısaca işaret edelim. İmam Mâlik'e göre erkeğin beş parmağının diyeti elli devedir. Diyet miktarı 1/3'e ulaşıncaya kadar erkek ve kadın arasında fark yoktur. Bundan sonra kadına, erkeğin diyetinin yarısı takdir edilir. Buna göre kadın'ın üç parmağı için otuz deve, dördüncü parmağı için beş deve, beşinci parmağı için de beş deve takdir edilirse: 30+5+5 = 40 deve eder. Yani imam Mâlik'in hesabı, Saîd b. el-Müseyyeb'inkine uymaz. [357]

İmam Şafiî'ye göre de 1/3'e kadar kadın ve erkeğin diyeti eşit olup bundan sonra kadının diyeti erkeğin diyetinin yarısı kadardır-Hanefîler ise, Hz. Ali'den gelen bir rivayete dayanarak, kadının diyetinin her hususta erkeğin diyetinin yarısı kadar olduğunu kabul öderler. [358]

b) İmam Mâlik'in, Yahya b. Saîd vasıtasıyla yine Saîd b. el-Müseyyeb'den yaptığı rivayete göre Hz. Ömer, azı dişler için diyet olarak birer deve, Muâviye ise beşer deve takdir etmiştir. Bu hususta Saîd b. el-Müseyyeb de şöyle demiştir: Hz. Ömer'in hükmüne göre bu diyet azalıyor, Muâviye'nin hükmüne göre ise artıyor. Onların yerinde ben olsaydım, azıdişler için ikişer deve diyetle hükmederdim; çünkü her müctehid için sevap vardır. [359]

Burada Zürkânî, 'onların “bir dişin diyeti beş devedir.” [360] hadîs'inden gâlibâ haberder olmadıklarını söyler. [361] Belki de, hadîs'de geçen “diş” tabiri öndişi ifade ettiği için onlar, azıdişin diyetini kendi ictihadlarıyla takdir etmişlerdir.

Hanefîler'e göre de, İmam Mâlik gibi, ağızın neresinde olursa olsun, her diş için beş deve diyet gerekir. Ancak Hanefîler'e göre bu hüküm, erkekler için olup kadınların dişlerinin diyeti, erkeklerin dişlerinin diyetinin yarısına eşittir. Burada bütür; dişlerin diyeti, bir insanın tam diyetini geçiyor; fakat hadîs bulunduğu için bu hüküm, kıyas'a aykırı olarak kabul edilmiştir. [362]

Mervan b. el-Hakem, Ebî Gatafan b. Tarif aracılığı ile Abdullah b. Abbas'tan azıdişin diyetini sormuş, o da, bunun beş deve olduğunu söylemiştir. Mervan, adı geçeni Abdullah b. Abbas'a tekrar göndererek, öndişlerle azıdişlerin diyet bakımından aynı olup olmadığını sordurunca, Abdullah b. Abbas, “dişleri, parmaklara kıyas etseydin hepsinin diyet bakımından aynı olduğunu anlardın.” Demiştir. [363]

[356] İmâm Mâlik, el-Muvatta', c. II, s. 186.

[357] el-Muvatta', e. II, s. 187; Mufiammed ez-Zurkanî, Şerhu'l-Muvatta\Kahire, 1310, c. IV, s. 39; Abdusselam Sahnun, el-Müdevvenet-ü'1-Kübrâ, Kahire, 1323-1324, c XVI, s. 118.

[358] Abdurrahman b. Şeyh Muhammed Mecma’ul-Enhur fî Şerhi Mülteka'l-Ebhur, İstanbul, 1310, c. n, s. 630.

[359] Muvatta', c. II, s. 187; el-Uramm. VII, s. 218,234,287.

[360] Muvatta’, c. II, s. 187.

[361] Zürkânî, Şerhu'l-Muvatta', c. IV, s. 40.

[362] Muvatta', c. II, s. 187; el-Meydani el-Lübab fî Şerhi'1-Kitab, 2 bası, Mısır, 1951, c. III, s. 48.

[363] Muvatta', c. II, s. 187; Zürkâni, Şerhu'l-Muvatta', c. IV, s. 40.

Dr. Abdulkadir Şener, İslam Hukukunun Kaynaklarından Kıyas, Istıhsan Ve Istıslah, Diyanet İsleri Başkanliği Yayınları: 77-79.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın