Nereden başlamak gerek

Nereden başlamak gerek?

Mostar Dergisi • 59. Sayı / KİTAP

Nereden başlamak gerek?
Başlangıçlar, Türkçede daha çok Şarkiyatçılık ve Filistin sorunu hakkındaki eleştirel çalışmalarıyla tanınan Edward W. Said'in edebiyat eleştirisi alanındaki en önemli çalışmasıdır. Yazar bu kitabında Milton, Hopkins, Wordsworth gibi büyük şairler ile, Dickens, Hardy, Conrad, Mann, Proust gibi romancıların eserlerini, özellikle Vico, Auerbach ve Foucault'dan hareketle geliştirdiği kendine özgü kuramsal perspektiften okuyarak, bir eser yazmaya “başlama”nın filolojik, felsefi, psikolojik ve tarihsel boyutlarını analiz ediyor.

Seküler, insan ürünü ve sürekli yeniden geliştirilen bir kavram olarak gördüğü “başlangıç”ı, ilahi, mitik ve ayrıcalıklı bir kavram olan “köken”den ayırt ederek işe başlıyor Said: Batı kültüründe romanın 18. ve 19. yüzyıllarda kazandığı önemin, sanat, deneyim ve bilgi alanlarında “başlangıçlar”a özel, otorite kazandırıcı, kurumsal bir rol yüklemiş olmasında yattığını öne sürüyor. Bu fikrin Freud'un bulguları ve modernist yazarların romanlarında oynadığı rolü ele aldıktan sonra da başlama sorununun eleştiri söylemindeki ve Foucault'daki yerini analiz ediyor.

Said, bütün eserlerinde olduğu gibi, bu kitabında da edebiyatı tarihten, felsefeden ve toplumsal söylemden koparmayı reddederek, edebiyat eleştirisinin bu ret sayesinde neler kazanabileceğinin çok parlak bir örneğini sunmuş oluyor.

Kitaptan
“Nedir başlangıç? Başlamak için ne yapmak gerekir? Bir faaliyet ya da bir an ya da bir mekân olarak başlangıcı özel kılan nedir? Öyle kafamızın estiği zaman başlayabilir miyiz? Başlangıç için nasıl bir tutum ya da ruh hali gerekir? Tarihsel açıdan bakıldığında, başlangıç için en elverişli denebilecek bir an, başlangıcın en önemli faaliyet olduğu bir birey var mıdır? Edebiyat eseri açısından başlangıç ne kadar önemlidir? Başlangıç hakkında bu tür sorular sormaya değer mi? Eğer öyleyse, bunları somut, anlaşılır ve bilgilendirici şekilde ele almak ya da cevaplamak mümkün müdür?

Bunlar bu kitabın başlangıç soruları. Fakat bu soruları ele aldığımızda neyse ki bir sınırlandırma işlemi gerçekleşiyor – neyse ki diyorum zira öbür türlü, tartışılması neredeyse olanaksız derecede karmaşık sorulardır. Başlangıçları hem yapılan hem de üzerine düşünülen bir şey olarak ele aldım. Bu ikisi kimi zaman kol kola gider, ama dil kullanıldığında bunlar her zaman zorunlu olarak birbirine bağlanır. Dolayısıyla bir başlangıcı tarif etmek ya da buna dikkat çekmek istediğimizde belli bir lügat kullanırız – başlangıç ve yola çıkış kökenler ve özgünlük, iptida, açılış, devrim, otorite, kalkış noktası, radikalizm vs. Aynı şekilde kişi gerçekten yazmaya başladığında başlangıç girişimini niteleyen bir dizi karmaşık koşul oluşur. Dolayısıyla dil yoluyla başlangıç hakkında yazmak ya da düşünmek, bir başlangıcı yazmakla ya da düşünmekle bağlantılıdır. Nitekim sözel bir başlangıç hem yaratıcı hem de eleştirel bir faaliyettir, tıpkı dili disiplinli bir tarzda kullanmaya başladığımızda, eleştirel düşünce ile yaratıcı düşünce arasındaki ortodoks ayrımın çözülmeye başlaması gibi.
Başlangıç yalnızca bir eylem türü değil, aynı zamanda bir ruh hali, bir çalışma şekli, bir tavır, bir bilinçtir. Başlangıç pragmatiktir – mesela zor bir metni okuyup anlamak için nereden başlamamız gerektiğini ya da yazarın esere nerede ve neden başladığını düşündüğümüzde olduğu gibi. Başlangıç aynı zamanda teoriktir – mesela genel olarak başlangıca özgü bir epistemolojik vasıf ya da icra/performans olup olmadığını sorduğumuzda olduğu gibi. Her yazar için başlamak saptanmış bir kalkış noktasına bağlı bir şey için yola çıkmaktır. Başlangıç engellendiği durumda bile, (ender durumlar hariç) her zaman peşinden başka şeylerin geldiği bir ilk adımdır. Bu nedenle başlangıçlar, her zaman çok açık bir şekilde anlaşılmasa da, bir role sahiptir. Kuşkusuz başlangıçlar biçimsel olarak yararlıdır: Ortalar ve sonlar, süreklilik, gelişim – tüm bunlar kendilerinden önce bir başlangıcın olduğunu ima eder. Fakat karmaşık bir biçimin kendine ait bir mantığı vardır. Peki ya başlangıçların?”

Edward W. Said
Başlangıçlar – Niyet ve Yöntem
Çeviri: Ferit Burak Aydar
Metis, 2009, 408 s.

Öne çıkanlar

Derleyen: Handan İnci, Elif Türker
Oğuz Atay İçin: Bir Sempozyum
İletişim, 2009, 296 s.

Türkçe edebiyatın en önemli yazarlarından biri olan Oğuz Atay, ölümünün 30. yılında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi'nde yapılan bir sempozyumla anıldı. Atay'ın, aynı zamanda Türk edebiyatının en sevilen, en geniş okur kesimine sahip yazarlarından biri oluşunu hareket noktası alan sempozyum, Oğuz Atay okurlarını bir araya getirdi, onları Atay'ın arkadaşlarıyla, Atay'ın eserleri üzerine yazılar yazmış eleştirmenlerle ve akademisyenlerle buluşturdu. Bu kitap, bu sempozyumda bir araya gelen eleştirmenlerin, akademisyenlerin, yazar ve sanatçıların Atay'la ve eserleriyle ilgili önemli saptama ve değerlendirmelerinden oluşuyor. Aynı zamanda Atay'ın, Korkuyu Beklerken yayımlandığı yıl verdiği bir radyo röportajının çözümlemesini de bu derlemede ilk kez okuma fırsatı buluyoruz.

Soner Çağaptay
Türkiye'de İslam, Laiklik ve Milliyetçilik
İstanbul Bilgi Üniversitesi yay., 2009, 312 s.

Türk kimliği ve Türklük meselesi son yılların temel tartışma konularından biri iken Kürt kimliğinin gündemdeki yeriyle birlikte ve gayri müslimlerin durumu ve haklarının da bu çerçevesinde tartışılmazıyla konu daha bir önem kazanmış durumda. Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana, sadece etnik köken olarak Türk olanların değil, Kürtler, Ermeniler, Çerkezler, Boşnaklar gibi pek çok etnik grubun Türk olarak tanımlanması ve Türkiye Cumhuriyeti’ne vatandaşlık bağıyla bağlı herkesin Türk olarak kabul edilmesi bugün yaşanan pek çok sorunun tartışma odağını oluşturuyor. En yoğun olarak Kürt kimliği konusunda kendini göstermektedir. Soner Çağaptay, kitabında Türk milliyetçiliğinin bir analizini yaparak, 20. yüzyılın başından günümüze kadar geçen süreçte Türk kimliğinin içeriğini oluşturan olguları değerlendiriyor. Yazara göre Türkiye’nin karşı karşıya bulunduğu kimlik sorununun aşılabilmesi, Türklük kavramının muhtevasının açıklanabilmesiyle gerçekleşecek ve bu da Türk kimliğinin nasıl şekillendirildiğinin incelenmesiyle mümkün olacak.

Svetlana Boym
Nostaljinin Geleceği
Çeviri: Ferit Burak Aydar
Metis, 2009, 512 s.

Halen Harvard Üniversitesi Slav Dilleri ve Edebiyatları bölümünde sürdürdüğü öğretim üyeliğinin yanı sıra, çeşitli sergilere imza atarak sanat kariyerine de devam eden Svetlana Boym, nostaljiyi, son yüzyılda çeşitli badireler atlatmış St. Petersburg, Moskova ve Berlin kentlerinin tarihsel coğrafyasında ve Nabokov, Brodski ve Kabakov gibi modern sanatçıların eserlerinde gezinerek keşfe çıkıyor; sıradan göçmenlerin hatıra-eşya koleksiyonlarını inceleyerek, onulmaz nostaljikliğimizin köklerine inmeye çalışıyor. Hatırat, felsefi deneme, tarihsel analiz ve edebiyat eleştirisi gibi yazı türlerini özgün bir biçimde harmanlayan kitap, ulusal kimliği kişinin kendi kendini yaratma çabasına bağlayan kolektif nostalji mekânlarında dolaşıyor. Kısacası, Boym "nostalji incelemeleri" diyebileceğimiz yepyeni bir araştırma alanı, yeni bir sınıflandırma ve yeni bir estetik ortaya çıkarmayı deniyor.

Vitrin

Hasan Basri Efendi
Bir Gemi Kâtibinin Esaret Hatıraları
Yapı Kredi, 2009, 424 s.

Ayşe Şasa
Bir Ruh Macerası
Timaş, 2009, 160 s.

Derleyen Nuran Tezcan
Çağının Sıradışı Yazarı Evliya Çelebi
Yapı Kredi, 2009, 412 s.

Gaston Bachelard
Uygulamalı Akılcılık
Çeviri: Emine Sarıkartal
İthaki, 2009, 315 s.

Ekrem Demirli
İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan
Kabalcı, 2009, 344 s.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın