Zimmi

ZİMMÎ

Mal, can, ırz ve dini için İslâm devleti tarafından güvence verilmiş olan ehl-i kitap. Zimmet ehlinden bir kişi. Zimmet; söz, güvence, kefâlet, hak, saygı, kendileriyle anlaşma yapılan topluluk anlamlarına gelir. Ehl-i zimmet ise; hristiyan, yahudi ve başkaları gibi ehl-i kitaptan İslâm yurdunda oturanlardan kendileriyle anlaşma yapılanlar demektir. Zimmetin çoğulu "zimem"dir. Bir fıkıh terimi olarak zimmet; gayri müslimlerin cizye verip itaat etmelerine karşılık İslâm topraklarında yerleşmelerine izin verilmesi; mal, can, ırz ve inançlarının korunması ve dış saldırılara karşı İslâm Devleti tarafından savunulmaları demektir. Gayr-i müslimlerle zimmet anlaşmasını ancak İslâm devlet başkanı veya yetki verdiği kimse yapabilir. Çünkü ehl-i kitapla zimmet anlaşması yapılması görüş ve takdir hakkı kullanılması gerektiren önemli bir konudur. Diğer yandan Mâlikîlere göre, zimmet akdini İslâm devlet başkanından başkası yaparsa yine onlara emân verilir, öldürülmez ve esir edilmezler. Ancak bu durumda devlet başkanı bu akdi geçerli sayma ya da onları güvencede olacakları bir yere kadar geri çevirme yetkisine sahiptir (İbnü´l-Hümâm, Fethu´l-Kadîr, 1. baskı, Mısır 1316/1898, IV, 368; eş-Şirbinî, Muğnî´l-Muhtâr, Mısır t.y., IV, 243; ez-Zühaylî, el-Fıkhu´l-İslâmî ve Edilletüh, 2. baskı, Dimaşk, 1405/1985, VI, 442).

Zimmet anlaşmasının yapılma şekli:

Ehl-i Kitapla zimmet anlaşması, ya ahid, akid gibi açık sözcüklerle belirli şekilde yapılır, yahut da cizye ödemeyi kabulü kapsayan bir fiil ile olur. Meselâ; harbi olan bir kimsenin dâru´l-İslâm´a girmesi ve orada bir yıl kaldıktan sonra kendisine ülkeyi terketmesi veya zimmî olması bildirilince, dâru´l-İslâm´da kalmayı tercih ederse "zimmet ehli"nden olmuş bulunur.

Kendisi ile Zimmet Akdi Yapılanda Aranan Şartlar

1- Kendisi ile zimmet akdi yapılacak kişinin ehl-i kitaptan olması gerekir. Kur´ân-ı Kerîm´de şöyle buyurulur: "Kendilerine kitap verilenlerden Allah´a ve âhiret gününe inanmayan, Allah´ın ve Peygamberinin haram kıldığı şeyleri haram tanımayan ve hak dini din olarak kabul etmeyen kimselerle küçülmüş olarak kendi elleriyle cizyelerini verinceye kadar savaşınız" (et-Tevbe, 9/29). Mecûsîler de kitap ehlinden sayılmıştır. Çünkü Abdurrahmân b. Avf (r.a): "Ben, Rasûlüllah´ın; "Onlara kitap ehli uygulaması yapınız" dediğini duydum, demiştir" (Mâlik, Muvatta´, Zekât, 42; ez-Zeylaî, Nasbu´r-Râye, III, 448; eş-Şevkânî, Neylü´l-Evlâr, VIII, 56). Diğer yandan Hz. Ömer´in, Abdurrahman b. Avf, Rasûlüllah (s.a.s)´ın Hecer mecûsilerinden cizye aldığına dair tanıklık edinceye kadar onlardan cizye almadığı da rivayet edilmiştir (bk. Zeylaî, a.g.e., III, 448; eş-Şevkânî, a.g.e.). Mecûsîlerin Arap ırkından olup olmaması sonucu değiştirmez. Hanefi, Hanbelî ve Zâhirîler bu görüşü benimsemiştir.

Diğer yandan kendileriyle zimmet anlaşması yapılacak kimselerin Arap müşriklerinden olmaması gerekir. Çünkü Arap müşriklerinden ya İslâm´a girmeleri istenir veya onlarla savaşılır. Âyette şöyle buyurulur: "Onlarla ya savaşacaksınız veya İslâm´a gireceklerdir" (el-Feth, 48/16).

Mâlikîlerin meşhur görüşüne, İmam Evzaî ve Sevrî´ye göre cizye bütün küfür ehlinden alınır. Kitap ehli olup olmaması veya Arap ırkından bulunup bulunmaması hükmü değiştirmez (İbn Âbidîn, Reddü´l-Muhtâr, III, 293; Ez-Zühaylî, a.g.e., VI, 443). Delil Süleyman b. Büreyde (r.anh)´ın babasından naklettiği şu hadistir:

"Hz. Peygamber ordunun başına bir komutan tayin ettiği vakit; kendisi hakkında Allah´tan sakınmasını ve beraberindeki müslümanlar için de hayrı tavsiye eder, sonra şöyle buyururdu: "Müşriklerden olan düşmanlarınla karşılaştığın vakit onları üç şeyden birisini kabul etmeye çağır. Bunlardan hangisini kabul ederlerse, sen de bu kabullerini benimse ve onlara dokunma. Onları İslâm´a davet et. Eğer yüz çevirirlerse cizye ödemelerini iste..." (Müslim, Cihad, 3; İbn Mâce, Cihâd 38; Dârimî, Siyer, 5/8). Bu hadisteki "senin düşmanın" ifadesi bütün kâfirleri kapsamına almaktadır. eş-Şevkânî; "Bu hadis, cizyenin yalnız ehl-i kitaba ait bir vergi olmadığının delilidir" der (ez-Zühaylî, a.g.e., VI, 443).

2- Zimmet sözleşmesinin süresiz olarak yapılması gerekir. Eğer sözleşmeye bir süre konulursa akit geçerliliğini kaybeder. Çünkü zimmet akdi insanın malının ve canının korunmasında İslâm´ın yerini tutar. İslâm süresiz olduğuna göre, onun yerini tutan zimmet akdi de süresiz olmalıdır. Bu şart üzerinde görüş birliği vardır (el-Kâsânî, el-Bedâyi´, Beyrut 1394/1974, VII, 110; İbnü´l-Hümâm, Ömer Nasuhi Bilmen, Hukukî İslâmiyye ve Istilâhâtı Fıkhıyye Kamusu, İstanbul 1968, III, 423)

3- Zimmet sözleşmesi yapılacak kimsenin irtidat (dinden dönme) ehlinden olmaması gerekir. Çünkü mürtede tevbe etmediği zaman ölüm cezası uygulanır. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: "Kim dinini değiştirirse, onu öldürünüz" (Buhârî, Cihâd, 149, İ´tisâm, 28, İstitâbe, 2; Ebû Dâvud, Hudûd, 1; Tirmizî, Hudûd, 25; Nesaî, Tahrîm, 14; İbn Mâce, Hudûd, 2).

Bu şart üzerinde de görüş birliği vardır. Çünkü irtidat eden kimse İslâm´ın güzelliklerini gördükten sonra dinden çıktığı için, bunlarla zimmet sözleşmesi yapmanın bir yararı bulunmaz. Bu, onların İslâm´a yeniden dönmelerine de yardımcı olmaz. Onlar, İslâm´a dönüşte savaş arasında tercih yapma hakkına sahiptir (bk. Bilmen, a.g.e., III, 423).

4- Zimmet sözleşmesinin dâru´l-İslâm´da yapılması caiz görülmeyen bir şartı taşımaması gerekir. Meselâ; kitap ehlinin azınlık liderleri kendi mensuplarına öldürme, idam gibi dilediği muâmelelerde bulunmak şartıyla zimmet anlaşması yapmak isteseler buna muvafakat edilmez. Çünkü, zimmet akdi İslâm Devletine azınlığın mal, can ve ırz güvenliğini sağlama görevini vermiştir. Akdin niteliği ile çelişen bu gibi maddeler çıkarıldıktan sonra yeni bir anlaşma yapılabilir.

Cizye Yükümlüsünde Bulunması Gereken Şartlar

Zimmî´nin cizye yükümlüsü olabilmesi için aşağıdaki şartların bulunması gerekir:

1- Ehliyet: Cizye yükümlüsünün akıllı ve ergin olması gerekir. Çocuklar ve akıl hastaları cizye vergisi ile yükümlü tutulamazlar. Çünkü bunlar savaş ehlinden değildirler.

2- Erkek olmak: Kadınlara da cizye yoktur. Çünkü kadınlar da savaş ehli değildir. Allah Teâlâ cizyeyi savaşa katılabilen kimselere gerekli kılmıştır, çünkü âyette; ...Allah´a ve âhiret gününe inanmayanlarla savaşınız" (et-Tevbe, 9/29) buyurulur. Bu âyetteki "Mukâtele ediniz" emri her iki tarafın da savaşçı olmasın gerektirir.

3- Sağlık ve mâlî güç: Bir yıl veya yılın yarıdan fazlasında hasta olan kimseye cizye gerekmez. Çünkü çoğun hükmü bütünün hükmü gibidir. Yine çalışamayan yoksula ve insanların arasına karışmayan rahiplere de cizye gerekmez.

4- Müzmin hastalık, körlük ve yaşlılık gibi iptilâlardan uzak olmak

5- Hür olmak: Köleden cizye alınmaz. Çünkü o, bir mala mâlik değildir.

Sonuç olarak İslâm fakihleri cizye yükümlülüğü için akıllı, ergin, hür ve erkek olma şartlarında görüş birliği içindedir. Buna göre, kadınların, çocuğun, akıl hastasının, bunağın, müzmin bir hastalığa yakalananların, kölelerin, felçlilerin ve ileri yaşta olanların cizye yükümlülüğü bulunmaz. Çünkü bunlar savaşçı sayılmazlar. Yine çalışmayan yoksullar ve insanların arasına karışmayan kitap ehli din bilginleri de cizye yükümlüsü değildir.

Şâfiîler ve tercih edilen görüşlerinde Hanbelîler ise yukarıda üç ve dördüncü maddelerde zikredilen özürlülere karşı çıkarak bunların cizyeyi düşüremeyeceğini söylerler (el-Kâsânî, el-Bedâyi´, VII, 111 vd.; Zeylaî, Tebyînü´l-Hakâik, el-Emiriyye tab´ı, IV, 278; İbnü´l-Hümâm, Fethu´l-Kadîr, IV, 372; el-Meydânî, el-Lübab, IV, 145).

Cizye Akdinin Hükmü

Gayri müslimlerle yapılacak ümmet akdi, onlarla müslümanlar arasındaki savaşı sona erdirir, zımmîlerin mal, can, ülke ve ırzlarını koruma altına alır. Akit yapıldıktan sonra bunların mübah kılınması caiz olmaz. Delil yukarıda zikrettiğimiz Büreyde hadisidir. Bu hadisin sonunda; "Onları cizye vermeye çağır. Eğer bunu kabul ederlerse, sen de kabul et ve onlara dokunma" (Müslim, Cihâd, 3; İbn Mâce, Cihâd, 38; Dârimî, Siyer, 5, 8 buyurulur.

Diğer yandan cizyeden söz eden âyette de şöyle buyurulur: Kendilerine kitap verilenlerden Allah´a ve âhiret gününe iman etmeyenlerle, küçülmüşler olarak kendi elleriyle cizyelerini verinceye kadar savaşınız" (et-Tevbe, 9/29). Bu âyette kitap ehlinin İslâm´ı kabul etmesi veya cizye vermeye razı olması halinde onlarla savaşın sona erdirilmesi gerektiği bildiriliyor. Buna göre kitap ehlinin müslüman olması, mal, can ve ırz güvenliğini sağladığı gibi, kitap ehli kalarak ve zimmî statüsüne geçerek cizye vermesi de ayni hakları ve korumayı sağlar. Nitekim Hz. Ali´nin şu sözü de cizyenin gayri müslim toplumla ilgili fonksiyonunu açıklıkla belirtir: "Onlar, cizyeyi ancak malları bizim mallarımız, kanları da bizim kanlarının gibi olsun diye ödemişlerdir" (el-Kâsânî, a.g.e., VIII, III; Zeylaî, Nasbü´r-Râye, III, 281). Usâme (r.a)´ten Rasûlüllah (s.a.s)´ın şöyle dediği rivayet edilmiştir: "Dikkat ediniz! Kim bir anlaşmalıya haksızlık eder veya ondan haklarını eksiltir, yahut ona gücünün üstünde yük yükler veya ondan rızası dışında bir şey alırsa, kıyamet gününde onun karşısında hasmı ben olurum" (Ebu Dâvud, İmâre, 33)

Düşman eline esir düşen zimmîler ve bunların mallarını kurtarmaya çalışmak tebaası bulundukları İslâm devletinin görevidir.

Dâru´l-İslâm´da bir zimmîyi haksız yere öldüren kimseye katlin niteliğine göre kısas veya diğer cezalar uygulanır. Öldüren kimse müslüman, zimmî veya müste´men (pasaportlu yabancı) olsun hüküm değişmez.

Zimmet ehlinin bulunduğu yerlerde eksiden beri var olan kilise, havra gibi ibadet yerlerine dokunulamaz. Bunlar harap olmuş bulunursa onarılmalarına engel olunmaz. Ancak zım...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın