๑۩۞۩๑ Kitap Dünyası - İlim Dünyası Kütüphanesi ๑۩۞۩๑ => Kıraat İlmi ve Tarihi => Konuyu başlatan: Vatan Var Olsun ! üzerinde 20 Mayıs 2011, 20:48:22



Konu Başlığı: Yedi Kıraat
Gönderen: Vatan Var Olsun ! üzerinde 20 Mayıs 2011, 20:48:22
Yedi Kıraat (Seb'a)

Yedili kıraat tasnifini her ne kadar İbn Mücâhid ortaya koy­muş ise de onu yüz yıllar boyunca eğitimin bir parçası haline ge­tirerek tüm dünyaya yayan Endülüslü âlimlerdir. Kıraat ilmini Mağrib ve Endülüs'e ilk defa er-Ravda adlı eserin müellifi Ahmed b. Muhammed et-Talemenkî Meâfırî (ö. 429/1038) h. III. yüzyıİm sonlarında sokmuştur.[229] İlme büyük değer verilen Endülüs bölgesi zamanla kıraat ilminin en büyük merkezi haline gelmiş­tir. Endülüs kıraat âlimleri arasında Mekki b. Ebû Talib Kaysî (ö. 437/1045), Ebû Amr ed-Dânî (ö. 444/1053) ve Ebû Muham­med el-Kâsim b. Firrûh b. Halef er-Ruaynî eş-Şâtıbî (ö. 590/1194) adını özellikle anmamız gerekmektedir. Çünkü bun­lardan birincisi özellikle işin teorisyenliğini yaparken diğer ikisi yedi kıraati dini ilimler tahsilinin bir parçası haline getirmiştir.

Ebû Amr Osman b. Saîd b, Ömer ed-Dânî el-Emevî 371 (981) yılında muhtemelen Kurtuba'da doğdu ve ilim tahsiline 386 yılında başladı. Eğitimini 397 yılında Kayrevân'a yaptığı yolculuk ve Mısır seyahati ile sürdürdü. 398 yiîında Mısır'dan Hicaz'a geçerek haccetti ve 399 yılında Endülüse döndü. Bu se­yahatinde Mısır, Mekke ve Medine'deki ilim adamlarından istifâ­de etti ve birçok ilme dair eserler okudu rivayetler topladı.[230] İbn Mücâhid'in Kitâbü's-Seb'a'sini bu seyahatinde Ebû Müslim el-Kâtib'den dinledi. Dönüşünden sonra Kurtuba (399-403) ve Sarakusta'da (403-409) bulunup ilmî faaliyetlerini sürdürdü. 409 (1012) yılında Dâniye'ye yerleşti 417 yılına kadar burada bulunduktan sonra bazı şartlar gereği Mayurka'ya gitti ve sekiz yıl burada yaşadı. 417 yılında yeniden Dâniye'ye döndü ve 444 (1053) yılındaki vefatına kadar burada kaldı. Buradaki uzun ikâmeti sebebiyle ed-Dânî nisbesiyîe anılsa da kendi devrinde İbnü's-Sayrafî diye tanınmıştır. Eş'arî ve Mâliki mezheplerine bağlı olan Dânî güçlü bir hafızaya ve kıraat kabiliyetine sahipti. [Erken bir dönemde yaşamış olması sebebiyle kıraat âlimlerine kadar ulaşan kıraat senetleri muteberdir. et-Teysifin giriş kıs­mında yedi kıraat imamına ulaşan tariklerini ayrıntılı olarak vermiştir. Arap dili ve edebiyatında da mahir olan Dânî'nin bir kısmı konusunda bilgi sahibi olamadığımız eserleri İslâm dünya­sında çok şöhret bulmuştur. Kendisinden sonraki âlimlerden bü­yük bir kısmı onun görüşlerine eserlerinde yer vermiş ve düşün­celerine değer atfetmiştir.

Dânî toplam sayısı 120'ye ulaşan ve bir kısmı günümüze in­tikal eden eserlerinde Kur'ân tarihi, kıraatler, kıraatlerin eğitimi ve kıraatlerdeki tartışmalı konular üzerinde durmuştur. Onun ye­di kıraati eğitim sistemi içerisine sokan en meşhur kitabı et-Teysîr fi'l-kuââti's-seb' adlı tek ciltlik orta boy çalışmasıdır, Bu eserin tahkik ve tahriri oryantalist Otto Pretzl tarafından yapıla­rak ilmî usûllere göre neşredilmiştir. Aslında kırk rivayet ile alt­mış tarîkin bir araya getirildiği Câmi'u'l-beyân fi'I-kirââti's-se[231] adlı çalışması daha geniş olmakla birlikte Teysîr kadar tanınma­mış ve yaygınlaşmamıştır.[232] Aynca onun et-Ta'rif'fi IhülaR'r-ruvât an Nafı'[233] Ahmfü's-seb'ati'l-Kur'ân,[234] el-îdgâmül-kebîr fi'I-Kur'ân,[235] el-Müktefa fı'1-vakfı ve'1-ibtidâ' fi kitabillahi azze ve ceUe[236] el-Muhkem ve el-Muknf adlarıyla Kur'ân tarihi, kıra­at ve tecvide dair çalışmaları vardır. Bize ulaşıp ulaşmadığı bi­linmeyen ancak İbnü'l-Cezerî ile Zehebî'nin kıraat âlimlerine dair eserlerinin  temel kaynaklarından  olan   Tabakâtü'l-kurrâ  ve'I-mukriîn adlı hacimli çalışması da önemli olmalıdır.[237]

Yine Endülüslü olan ve Şâtıbî diye bilinen Ebû Muhammed el-Kâsım b. Firrûh b. Halef er-Ruaynî eş-Şâtıbî (Ö. 590/1194), Dânî'nin meşhur eseri et~Teysîf\ kolay ezberlenmesi için özet bir biçimde Hırzü'l-emani ve vachü't-tehani adıyla şiir dilinde ifâde etmiştir. eş-Şâtıbiyye diye bilinen manzum eser kıraat-i seb'a eğitiminde en temel kitap derecesine yükselmiştir. Ebû Muham­med eş-Şâtıbî 538 (1144) yılının sonlarına doğru Şâtıba'da dün­yaya geldi. Buradaki hocalardan kıraat ve hadis okudu, ardından yakın bir şehir olan Beiensiya'ya gitti. Burada kıraatleri ve et-Teysîfı hafızasından Ebü'l-Hasan b. Hüzeyle arz etti. Ebû Amr ed-Dânî'nin günümüze intikal etmeyen Tabakâtü'l-kurrâ'sim da Ebû Hüzeyl'den dinledi. Şâtıbî daha sonra hacca gitti ve bu se­yahatinde bulunduğu yerlerde dönemin önde gelen muhaddis, kurra ve âlimlerinden dersler okudu, rivayetler aidi. Hac sonrası Mısır'a gelen Şâtıbî burasını kendisine vatan edindi ve vefatına kadar burada kaldı. Döneminde Mısır bölgesinde kıraat ilminin başı idi. Çok sayıda talebe yetiştirdi ve yedi kıraatla ilgili kaside­leri çok sayıda insan tarafından ezberlendi. Bu yolla yedi kıraat Bütün İslam dünyasına yayıldı.[238]

 
 
[229] İbnü'l-Cezerî, en-Neşı\ I, 34.

[230] Kendilerinden kıraat aldığı hocalan ve ders verdiği talebeleri için bk. Ebû Amr ed-Dânî, et-Teysk fi'1-kırââti's-seb' (nşr. Otto Pretzl), İstanbul 1930, :   s. 10-16, naşirin girişi, s. he-vav.

[231] Kemal Atik tarafından doktora çalışmasına konu olan eser İlmî bir çalış­ma ile birlikte tabedilmiştir (bk. Abdülmüheymin Tahhan, el-İmam Ebû Amr ed-Dânî ve kitabühû Camİü'I-beyân fi'1-kırââti's-seb', Mektebetü'l-Menare, Mekke 1988).

[232] Bu eserin tanıtımı için bk. Kemal Atik, "", DİA, İstanbul 1995, VII, 104-105. (104-105)

[233] nşr. Tehamİ Raci Haşlmi, thyaü't-Türasi'l-îslami, Muhammedİyye 1982.

[234] nşr. Abdülmüheymin Tahhân, Darü'l-Menar, Mekke 1988.

[235] nşr. Züheyr Gazi Zahid, Alemü'l-Kütüb, Beyrut 1993.

[236] nşr.   Cayid   Zeydan   Muhlif,   Vezaretü'l-Evkâf  ve'ş-Şuûni'd-Dîniyye. Bağdad 1403/1983; nşr. Yusuf Abdurrahman Mar'aşlî, Müessesem'r-Risâle, Beyrut 1984.

[237] Hayatı, ilmî kişiliği ve eserleri için bk. Dânî, et-Teysîr, naşirin girişi, s. dâl-ha; Zehebî, Ma'rifetü'I-kurrâ', II, 773-781; İbnü'l-Cezerî, Gayeni'n-Nihâye fftabakâü'1-kunâ (nşı. G. Bergstraesser), I-II, Beyrut 1402/1982, I, 503-505; Abdurrahman Çetin, "Dânî", DİA, İstanbul 1993, VHI, 459-461.

[238] Hayatı ve kıraat iîmindeki yeri için bk. Zehebî, Ma'rifctü'l-kurrâ', III, 1110-1115; İbnü'l-Cezerî, Gayetü'n-NMye, II, 20-23. Abdülhamit Birışık, Kıraat İlmi ve Tarihi, Emin Yayınları, Bursa 2004: 88-91.
[/b]