|
Konu Başlığı: Ondört Kıraat Gönderen: Vatan Var Olsun ! üzerinde 19 Mayıs 2011, 22:04:28 Ondört Kıraat (Erbaate Aşer) Kıraatlan tasnif geleneğinin bir devamı olarak sıhhat şartlarını taşıyıp taşımadıklarına bakılmaksızın bazı ilk dönem kıraat âlimlerinin okuyuşları da kategorize edilmek istenmiştir. Aslında şâz kıraatleri toplayan kitapların tarihi çok eskilere gitmektedir. Ancak bu çalışmalar bir tasnif oluşturmak maksadıyla bunlara yer vermedikleri İçin şâz kıraatler kitaplar içerisinde dağınık bir şekilde kalmıştır. Meselâ İbn Hâleveyh (ö. 370/980) Muhtasara şevâzzi'l-Kur'ân min Kitabi l-l-Bedî', İbn Cİnnî (ö. 392/1002) el-Muhtesebfîtebyîni vücûhişevâzzi'l-kırââti ve'i-îzahi anhâ, Ebû İsmail Mûsâ b. Hüseyin el-Muaddel (ö. 500/1106) on beş kıraati topladığı Ravzatü'I-huffaz, Sıbtu'l-Hayyât (ö. 541/1146) on iki imamın kıraatini tanıttığı eseri eî-Mübhic fî'İ-kırââti's-semân, İbnü'l-Cündî (ö. 769/1368) Bustâmı'l-hüdât fi'h-tilâfi'î-eimmeti ve'r-ruvât, İbnü'l-Kabâkıbî Muhammed b. Halil el-Halebî (ö. 849/1445) îzâhu'r-rumûz ve miftâhu'l-künûz'&& kendilerine şâz kıraat nispet edilen kıraat âlimlerden birini veya daha fazlasını tanıtmışlardır. Şâz kıraatlerden bazılarını belli bir sistem dairesinde bir araya getirme konusunda ilk adımı atanlardan biri İbnü'l-Cezerî olup Nihâyetü'İ-berere fî'1-kırââti's-seiâs ez-zâide 'ale'i-'aşer[243] adlı eseriyle İbn Muhaysın, A'meş ve Hasan-ı Basrî'nin kıraatlerini on kıraate ekleyerek kıraat, eğitimi sistemi içerisine dahil etmiştir. Bunlardan İbn Muhaysın'ın kıraati daha önce Ebû Abdullah Ahmed b. Ebû Ömer el-Enderâbî (ö. 470/1077) tarafından Halef b. Hişâm'ın kıraati çıkarılarak Aşere içine sokulmuştu.[244] Ancak onun tasnifi kabul görmediği için İbn Muhaysın'ın kıraati sahih kıraatler kategorisine girememiştir. Kastallânî (ö. 923/1517) ve Bennâ (ö. 1117/1705) da Yezidî kıraatini meşhur on kıraate eklemiş ve böylece on dörtlü tasnif oluşmuştur. Bazı kimseler de A'meş yerine İbn Şenebûz Mu-hammed b. Ahmed el-Bağdâdî'nin (ö. 328/939)[245] kıraatini on dörtlü taksim içerisine katmıştır. Ancak bunların hiç biri Kastallânî'ki kadar yaygınlık kazanmamıştır. Kıraat tasnifleri sıralaması içerisinde yukarıda verilen on dörtlü tasnifi ilk defa ortaya koyanın Kastailânî olduğu anlaşılmaktadır. Onu takriben iki asır sonra Bennâ takip etmiş, böylece on dört kıraat denildiğinde Aşere'ye eklenen îbn Muhaysın, Hasan-ı Basrî, Yezidî ve A'meş isimleri anlaşılır olmuştur. İbn Hâleveyh, İbn Cinnî, İbnü'l-Cündî ve İbnü'l-Cezerî gibi meşhur kıraat ve dil âlimleri eserlerinde bunlardan birini veya daha fazlasını tanıtmış ve kıraat örneklerine yer vermişlerdir (bk. literatür bölümü). Ancak bu dört kıraat bazı durumlarda sıhhat şartlarından biri veya birkaçını taşımaması bazı durumlarda ise şöhret bulmaması sebebiyle terk edilmiştir. Gerçekte bu dört imamdan şaz kıraatler yanında bütünüyle sahih kıraatlere uyan okuyuşlar da gelmiştir ve bunlar kabul edilmiştir. Ancak yer yer sahih kıraatlere uygun okuyuşlar ortaya koysalar da rivayetlerinin senet zinciri problemli olduğu için zahiri uygunluk dikkate alınmamıştır. Özellikle Arap dili bakımından fevkalade önemli olan bu kıraatler gerekli şartlan taşımadıkları için hüccet olarak kabul edilmemiş, eğitim sistemi içerisinde de yer alamamıştır.[246] [243] Eserin yazması için bk. Süleymaniye Ktp., Turhan Valide Sultan, nr. 1, vr. 117-134, Yazma Bağışlar, nr. 1843, vr. 38-55, İzmirli İsmail Hakkı, nr. 42, vr. 1-16, [244] Ebû Abdullah Ahmed b. Ebû Ömer el-Enderâbî, Kirâ'âtü'l-kurrâ'İ'I- ma'rüSn (nşr. Ahmed Nasîf el-Cenâbî), Beyrut 1405/1985, s. 28. [245] Hayatı ve kıraati için bk. Tayyar Alükulaç, "İbn Şenebûz", DİA, İstanbul 1999, XX, 376-377. [246] Abdülhamit Birışık, Kıraat İlmi ve Tarihi, Emin Yayınları, Bursa 2004: 97-99. |