๑۩۞۩๑ Kitap Dünyası - İlim Dünyası Kütüphanesi ๑۩۞۩๑ => Kıraat İlmi ve Tarihi => Konuyu başlatan: Vatan Var Olsun ! üzerinde 20 Mayıs 2011, 21:33:07



Konu Başlığı: Mushaflarda Yazım Hatası
Gönderen: Vatan Var Olsun ! üzerinde 20 Mayıs 2011, 21:33:07
Mushaflarda Yazım Hatası (Lahn) İddiası

Kur'ân'da yazim hataları (lahn) ve yanlış cümle yapıları (i'rabü'l-Kur'ân) olduğu konusu geçmişte tartışıldığı gibi günü­müzde de zaman zaman gündeme getirilmekte ve Kur'ân metni­nin güvenilirliği konusunda, aleyhte delil olarak kullanılmaktadır, Bununla ilgili en önemli dayanak olarak da, Hz. Osman'dan ve bazı diğer sahâbilerden nakledilen sözler gösterilmektedir. İbn Abbâs'm azatlısı İkrime et-Tâî'den gelen rivayet şöyledir: "Mushaftar yazılınca Halife Osman'a takdim edilmiş o da mushafı in­celedikten sonra "İyi hoş yapmışsınız da bunda lahnden bir şey gö­rüyorum, ancak bunları olduğu gibi bırakınız! Çünkü Araplar bunları dilleriyle düzelteceklerdir (veya irab edeceklerdir). Eğer kâtib Sakîf kabilesinden[87], yazdıran (dikte eden) da Hüzeyl'den olsaydı bu ya­pılmamış olacaktı"[88]

Rivayet birçok kaynakta geçmekle birlikte, özellikle ilk bölü­mü, bu kaynakların büyük bir kısmında eksiktir.[89] Dânî, İkrime ve Yahya b. Ya'mer, Hz. Osman'ı görmedikleri için bu haberi mürsel kabul etmekte ve rivayet zincirindeki bazı kimseler bakı­mından da eleştirmektedir. Ona göre böylesi zayıf bir rivayet, bu kadar önemli bir konu için delil olarak kullanılamaz.[90] Rivayetin, zayıf olmasına rağmen bu ve benzeri hadislerde geçen "lahn" ke­limesinin ne anlama geldiği konusunda çok şey söylenmiştir. Lahn kelimesi ve bazı türevleri sözlüklerde ve Arap kullanımında "Birşeyi nağmeli söyleme (elhân); dili ustalıkla kullanma; birşeye veya kimseye meyletme dönme (ilâ harfi çeri ile); bir dilin lehçe­si, farklı lügati; şifreli, remizli ve tarizli söz söyleme; irabda hata etmek, gramer hatasında bulunmak; dilin kullanımında yanlışlık yapmak" şekillerinde geçmektedir.[91] Yukarıdaki rivayette Hz. Osman'ın ne kastettiğini anlamak için dönemin şartlarını ve ya­pılan işin mahiyetini iyi bilmek gerekir. Burada, Hz. Osman'ın ümmet arasında ortaya çıkan tartışmaları ve ihtilafı sona erdir­mek için bir çalışma yaptırdığı düşünüldüğünde onun ikinci bir tartışma konusuna maha! bırakmayacağı açıktır. Bu sözüyle onun, muhtemelen mushafta bazı farklı lehçelere ait yazımların olduğunu gördüğünü, fakat işin tabiatı gereği bu türden tercihle­rin bulunabileceğini kabul ettiğini bu sebeple de değiştirmemele­rini söylediğini, zaten kârilerin bunu okurken doğru telaffuz ede­ceklerini kastettiğini anlamaktayız. Yoksa onun, Mushafta ol­maması gereken bir eksiklik veya fazlalığı görüp de buna ses çı­karmadığını düşünemeyiz. Bu yapılan çalışmanın ruhuna ters bir durumdur. Zaten yukarıda arz edildiği gibi "lahn" kelimesinin lehçe ve lügat anlamı da bulunmaktadır ve yaygındır. İbn Ebû Dâvûd es-Sİcistânî ilgili rivayetleri naklettiği başlığa "İhtilâfu Elhâni'1-Arab fi'1-Mesâhif (Mushaflardaki Arap Lehçeleri Farklılı­ğı)" demekle ve başlığın, altında "elhân" kelimesini "el-lugât" di­ye göstermekle bunun bir lehçe meselesi olduğunu ortaya koy­maktadır. Konuya açıklık getiren Ebû Amr ed-Dânî, bu rivayet sağlam kabul edilecek olursa, bahsedilen şeyin "resin" değil "ti­lâvet" olacağını söylemektedir. Yani okuyan kimseler dikkat et­mediği taktirde yazılan bazı kelimelerde hata yapabilecekleri bil­dirmektedir. Mesela ", gibi kelimeler dikkat edilmediği taktirde yanlış okunabilir.[92] Kâtip ve dikte eden ile ilgili söylediği söz ise muhtemelen daha yaygın yazımı bulmak İçindir. Yazılan şey mutlak olarak yanlış olmuş olsa idi, Hz. Osman buna müsaade etmezdi.

Mushaf ta yazım hatası olup olmadığı ile ilgili olarak nakledi­len önemli rivayetlerden biri de, Hişâm b. Urve b. Zübeyr'in ba­basından naklettiği haberdir. Buna göre Hz, Âişe'ye mushaflarda farklı tarzda yazılan bazı âyetler (en-Nisâ 4/162; el-Mâide 5/69; Tâhâ 20/63) ile ilgili soru yöneltilmiş, Hz. Âişe (r.a.) de soruyu soran Urve b. Zübeyr'e şu cevabı vermiştir: "Ey kızkardeşimin oğlu! Bu kâtiplerin işidir. Kitapta/yazıda hata etmişler ."[93] Konu üzerine kafa yoran ilim adamlan, Hz. Âişe'nin bu sözünü çeşitli şekillerde yorumlayıp değerlendirmiş ve bunun Kur'ân'da gramer hataları anlamında kullanılamayacağını, olsa olsa bazı imla ve telaffuz farklılıkları olacağını   bildirmişlerdir.[94]  Lahn   tartışmalarında   ana   soru Kur'ân'in kendisinde i'rab hatasının olup olmadığı değil, çoğaltı­lan Kur'ân nüshalarında (mesâhif) hataların bulunup bulunma­dığıdır. Bu ikincisi teorik olarak mümkün gibi görünse de gerçek­te olup olmadığı konusu ancak çok kuvvetli delillerin varlığıyla ortaya konabilir. Kur'ân'm kendisi mevcut şekliyle tevatüren bize kadar ulaştığına göre, onu yanlışlayan, onda hata olduğunu gös­teren bilginin de en azından aynı kuvvet derecesinde olması ge­rekir.[95] Birçok müsteşrik kaynaklardaki bazı zayıf, hatta uydur­ma, rivayetleri delil olarak alıp konu üzerinde fikirler üretmiş ve rivayetlerde birkaç tane olduğu ileri sürülen yazım hatalarının sayısını bir hayli artırarak bunu Kur'ân'm korunmuşluğu konu­sunu zedeler boyuta taşımışlardır. Günümüzde de konu oryanta­listler nezdinde güncelliğini korumaktadır.[96]
 
 
[88] Rivayetin orijinal metni el-itkân'da.n, parantez içindeki kısım ise İbn Kuteybe'den alınmıştır. Başka kaynaklarda bazı değişiklikler, takdim-tehtrler bulunmaktadır.

[89] Rivayetler için bk. İbn Kuteybe, Te'vîlü müşkilİ'l-Kur'ân (nşr. es-Seyyid Ahmed Sakr), Kahire 1973, s. 26, 50-51; İbn Ebû Dâvûd, Kiîâbul Mesâhil'A, 227-235; pânî, el-Muknİ\ s. U5:Sayrafî, Nüketü'l-İntisâr, s. 127-129; Süyûtî, el4tkân% I, 585.

[90] es-Sayrafi, Nüketü'l-İntisâr, a.y.; Dânî, el-Muknl', s. 115.

[91] İbn Fâris, Mü'cemü mekâyisü'1-luga (nşr. Abdüsselam Muhammed Ha­run), Kahire 1389/1969, "Ihn" md.j İbn Manzûr, Usânü'î-'Arab, "Iha" md.; Cevheri, es-Sihâh, "îhn" md.; Zebîdî, Tâcü'1-arûs, '<Ihn" md.

[92] Dânî, el-Muknf, s. 116.

[93] İbn Kuteybe, Te'vîlü müşMi'l-Kur'ân, s. 25-26, 50; İbn Ebû Dâvûd, Kitâbü'l-Mesâhif, 1, 238-240; Dânî, el-Mııkni', s. 117-119; Süyûtî, el-îtkân, 1, 584-585. Süyûtî bu isnadın Buhârî'nin ve Müslim'in şartlarına göre sahih olduğunu ifade etmektedir.

[94] bk. Dânî, el-Mukui',s. 115-119; Süyûtî, e/-!tkân, I, 584-592,

[95] Hz.  Osman ve Hz.  Âişe'den  rivayet edilen  haberler çerçevesinde Kur'ân'da yazım hataları olduğu konusundaki tartışmalar İçin bk. Maşalı, Resmü'l-Mushaf ve Tarihsel Değeri, s. 198-208.

[96] Abdülhamit Birışık, Kıraat İlmi ve Tarihi, Emin Yayınları, Bursa 2004: 41-45.