Konu Başlığı: Mushaflarda Yazım Hatası Gönderen: Vatan Var Olsun ! üzerinde 20 Mayıs 2011, 21:33:07 Mushaflarda Yazım Hatası (Lahn) İddiası Kur'ân'da yazim hataları (lahn) ve yanlış cümle yapıları (i'rabü'l-Kur'ân) olduğu konusu geçmişte tartışıldığı gibi günümüzde de zaman zaman gündeme getirilmekte ve Kur'ân metninin güvenilirliği konusunda, aleyhte delil olarak kullanılmaktadır, Bununla ilgili en önemli dayanak olarak da, Hz. Osman'dan ve bazı diğer sahâbilerden nakledilen sözler gösterilmektedir. İbn Abbâs'm azatlısı İkrime et-Tâî'den gelen rivayet şöyledir: "Mushaftar yazılınca Halife Osman'a takdim edilmiş o da mushafı inceledikten sonra "İyi hoş yapmışsınız da bunda lahnden bir şey görüyorum, ancak bunları olduğu gibi bırakınız! Çünkü Araplar bunları dilleriyle düzelteceklerdir (veya irab edeceklerdir). Eğer kâtib Sakîf kabilesinden[87], yazdıran (dikte eden) da Hüzeyl'den olsaydı bu yapılmamış olacaktı"[88] Rivayet birçok kaynakta geçmekle birlikte, özellikle ilk bölümü, bu kaynakların büyük bir kısmında eksiktir.[89] Dânî, İkrime ve Yahya b. Ya'mer, Hz. Osman'ı görmedikleri için bu haberi mürsel kabul etmekte ve rivayet zincirindeki bazı kimseler bakımından da eleştirmektedir. Ona göre böylesi zayıf bir rivayet, bu kadar önemli bir konu için delil olarak kullanılamaz.[90] Rivayetin, zayıf olmasına rağmen bu ve benzeri hadislerde geçen "lahn" kelimesinin ne anlama geldiği konusunda çok şey söylenmiştir. Lahn kelimesi ve bazı türevleri sözlüklerde ve Arap kullanımında "Birşeyi nağmeli söyleme (elhân); dili ustalıkla kullanma; birşeye veya kimseye meyletme dönme (ilâ harfi çeri ile); bir dilin lehçesi, farklı lügati; şifreli, remizli ve tarizli söz söyleme; irabda hata etmek, gramer hatasında bulunmak; dilin kullanımında yanlışlık yapmak" şekillerinde geçmektedir.[91] Yukarıdaki rivayette Hz. Osman'ın ne kastettiğini anlamak için dönemin şartlarını ve yapılan işin mahiyetini iyi bilmek gerekir. Burada, Hz. Osman'ın ümmet arasında ortaya çıkan tartışmaları ve ihtilafı sona erdirmek için bir çalışma yaptırdığı düşünüldüğünde onun ikinci bir tartışma konusuna maha! bırakmayacağı açıktır. Bu sözüyle onun, muhtemelen mushafta bazı farklı lehçelere ait yazımların olduğunu gördüğünü, fakat işin tabiatı gereği bu türden tercihlerin bulunabileceğini kabul ettiğini bu sebeple de değiştirmemelerini söylediğini, zaten kârilerin bunu okurken doğru telaffuz edeceklerini kastettiğini anlamaktayız. Yoksa onun, Mushafta olmaması gereken bir eksiklik veya fazlalığı görüp de buna ses çıkarmadığını düşünemeyiz. Bu yapılan çalışmanın ruhuna ters bir durumdur. Zaten yukarıda arz edildiği gibi "lahn" kelimesinin lehçe ve lügat anlamı da bulunmaktadır ve yaygındır. İbn Ebû Dâvûd es-Sİcistânî ilgili rivayetleri naklettiği başlığa "İhtilâfu Elhâni'1-Arab fi'1-Mesâhif (Mushaflardaki Arap Lehçeleri Farklılığı)" demekle ve başlığın, altında "elhân" kelimesini "el-lugât" diye göstermekle bunun bir lehçe meselesi olduğunu ortaya koymaktadır. Konuya açıklık getiren Ebû Amr ed-Dânî, bu rivayet sağlam kabul edilecek olursa, bahsedilen şeyin "resin" değil "tilâvet" olacağını söylemektedir. Yani okuyan kimseler dikkat etmediği taktirde yazılan bazı kelimelerde hata yapabilecekleri bildirmektedir. Mesela ", gibi kelimeler dikkat edilmediği taktirde yanlış okunabilir.[92] Kâtip ve dikte eden ile ilgili söylediği söz ise muhtemelen daha yaygın yazımı bulmak İçindir. Yazılan şey mutlak olarak yanlış olmuş olsa idi, Hz. Osman buna müsaade etmezdi. Mushaf ta yazım hatası olup olmadığı ile ilgili olarak nakledilen önemli rivayetlerden biri de, Hişâm b. Urve b. Zübeyr'in babasından naklettiği haberdir. Buna göre Hz, Âişe'ye mushaflarda farklı tarzda yazılan bazı âyetler (en-Nisâ 4/162; el-Mâide 5/69; Tâhâ 20/63) ile ilgili soru yöneltilmiş, Hz. Âişe (r.a.) de soruyu soran Urve b. Zübeyr'e şu cevabı vermiştir: "Ey kızkardeşimin oğlu! Bu kâtiplerin işidir. Kitapta/yazıda hata etmişler ."[93] Konu üzerine kafa yoran ilim adamlan, Hz. Âişe'nin bu sözünü çeşitli şekillerde yorumlayıp değerlendirmiş ve bunun Kur'ân'da gramer hataları anlamında kullanılamayacağını, olsa olsa bazı imla ve telaffuz farklılıkları olacağını bildirmişlerdir.[94] Lahn tartışmalarında ana soru Kur'ân'in kendisinde i'rab hatasının olup olmadığı değil, çoğaltılan Kur'ân nüshalarında (mesâhif) hataların bulunup bulunmadığıdır. Bu ikincisi teorik olarak mümkün gibi görünse de gerçekte olup olmadığı konusu ancak çok kuvvetli delillerin varlığıyla ortaya konabilir. Kur'ân'm kendisi mevcut şekliyle tevatüren bize kadar ulaştığına göre, onu yanlışlayan, onda hata olduğunu gösteren bilginin de en azından aynı kuvvet derecesinde olması gerekir.[95] Birçok müsteşrik kaynaklardaki bazı zayıf, hatta uydurma, rivayetleri delil olarak alıp konu üzerinde fikirler üretmiş ve rivayetlerde birkaç tane olduğu ileri sürülen yazım hatalarının sayısını bir hayli artırarak bunu Kur'ân'm korunmuşluğu konusunu zedeler boyuta taşımışlardır. Günümüzde de konu oryantalistler nezdinde güncelliğini korumaktadır.[96] [88] Rivayetin orijinal metni el-itkân'da.n, parantez içindeki kısım ise İbn Kuteybe'den alınmıştır. Başka kaynaklarda bazı değişiklikler, takdim-tehtrler bulunmaktadır. [89] Rivayetler için bk. İbn Kuteybe, Te'vîlü müşkilİ'l-Kur'ân (nşr. es-Seyyid Ahmed Sakr), Kahire 1973, s. 26, 50-51; İbn Ebû Dâvûd, Kiîâbul Mesâhil'A, 227-235; pânî, el-Muknİ\ s. U5:Sayrafî, Nüketü'l-İntisâr, s. 127-129; Süyûtî, el4tkân% I, 585. [90] es-Sayrafi, Nüketü'l-İntisâr, a.y.; Dânî, el-Muknl', s. 115. [91] İbn Fâris, Mü'cemü mekâyisü'1-luga (nşr. Abdüsselam Muhammed Harun), Kahire 1389/1969, "Ihn" md.j İbn Manzûr, Usânü'î-'Arab, "Iha" md.; Cevheri, es-Sihâh, "îhn" md.; Zebîdî, Tâcü'1-arûs, '<Ihn" md. [92] Dânî, el-Muknf, s. 116. [93] İbn Kuteybe, Te'vîlü müşMi'l-Kur'ân, s. 25-26, 50; İbn Ebû Dâvûd, Kitâbü'l-Mesâhif, 1, 238-240; Dânî, el-Mııkni', s. 117-119; Süyûtî, el-îtkân, 1, 584-585. Süyûtî bu isnadın Buhârî'nin ve Müslim'in şartlarına göre sahih olduğunu ifade etmektedir. [94] bk. Dânî, el-Mukui',s. 115-119; Süyûtî, e/-!tkân, I, 584-592, [95] Hz. Osman ve Hz. Âişe'den rivayet edilen haberler çerçevesinde Kur'ân'da yazım hataları olduğu konusundaki tartışmalar İçin bk. Maşalı, Resmü'l-Mushaf ve Tarihsel Değeri, s. 198-208. [96] Abdülhamit Birışık, Kıraat İlmi ve Tarihi, Emin Yayınları, Bursa 2004: 41-45. |