Kendimiz Olabilmek

Kendimiz Olabilmek

Şubat 2007 - 98.sayı

Halil AKGÜN kaleme aldı, KAPAKTAKİLER bölümünde yayınlandı.

İslâm, insana kendi aslına dönmesi için yapılmış bir çağrıdır. İlâhi emir ve yasaklar, bize sahte kimlik ve maskeleri bir kenara bırakmamızı söyler. Amaç, “Ben kimim?” sorusuna doğru cevap vermek ve bu cevaba göre yaşamaktır.

Uzun bir süredir kendi benliğimizden uzakta yaşıyoruz. Kendimiz olma vasfını yitirdiğimiz için kendimize ait bir hayat alanından yoksunuz. Etrafımızdaki çizgiler, renkler, sınırlar, tonlamalar başkalarına ait. Bunun yol açtığı yabancılaşma duygusu hepimizde bir rahatsızlığa, bir oturmamışlığa neden oluyor. Adını koymaktan kaçıyoruz ama Türkiye ve İslâm dünyası “kendisi olamama” hastalığının pençesinde yaşıyor.

Oysa İslâm’ın tarih sahnesine çıkışı, Allah’ın yeryüzündeki halifesi ve adaletin muhafızı olan insanın kendi aslını, özünü bulması hareketidir. Tevhid inancının insana bakan yüzü budur: Eşref-i mahlukat olarak insan, her tür puttan, sahte otoriteden, kendi nefsinden uzak duracak, onlara başkaldıracak ve asıl mabuduna yönelecek...

Cenab-ı Hak insanın bu asıl vasfını vurgulamak için, bizim ibadet ediş şeklimizi bile farklı kılmış. İnsan, yaratanına bilinçsiz bir şekilde ve herhangi bir biçimde değil, belli bir şuur ile ve sünnet-i seniyyeyi takip ederek ibadet edebilir. Çünkü insanın özü, yaratıcısına olan borcunu ödemektir. Nitekim din kelimesi, d-y-n kökünden türetilmiştir ve “borcunu ödemek” manasına gelir. Rabbine borcunu ödemeyen, insan olma vasfının en önemli rüknünü yitirmiş demektir. Bu manada insanın Allah’a inanması ve O’nun rızasına uygun bir hayat yaşaması, “kendini bulma” mücadelesinin nihai amacıdır.

İslâm, insana kendi aslına dönmesi için yapılmış bir çağrıdır. İlâhi emir ve yasaklar, bize sahte kimlik ve maskeleri bir kenara bırakmamızı söyler. Amaç, “Ben kimim?” sorusuna doğru cevap vermek ve bu cevaba göre yaşamaktır. Sanılanın aksine bu sorunun cevabı soyut felsefi bir önerme değildir. Metafizik, psikolojik ve sosyal manada doğru cevaplandığında bu soru, hayatımıza yön verir. Aldığımız kararları, tercihlerimizi, ilişkilerimizi belirler. “Kendini bil!” demek, “nasıl yaşayacağını bil” demektir. Bu yüzden İslâm düşüncesi kendini bilmekle Rabbini bilmek arasında yakın bir ilişki kurmuştur. Kendini bilen Rabbini bilir, çünkü Rab olmadan insanın tanımı eksik kalır. İnsanı yoktan yaratan Rabbimiz olduğu gibi, hepimizin döneceği nihai son da O’dur. Hadis olarak da nakledilen “Kendini bilen şüphesiz Rabbini bilmiştir.” sözü, bu hakikati işaret eder.

Orta ümmet olabilmek

Kendini bilmekle sahih ve sahici bir yaşam biçimi arasında doğrudan bir irtibat vardır. Modern yaşam düzeninin bize ihanet ettiği yer tam da burasıdır. Modern tüketim kültürü, bizi sürekli başka, dışımızda, sahte ve gölge kimliklere sahip olmaya zorlar. Okulda, devlet dairesinde, televizyonda, resmi törenlerde gerçek duygu ve düşüncelerimizi değil, kalıp haline gelmiş ezber cümleleri söylememiz beklenir. Alışveriş, tüketim ve eğlence sarmalındaki hayatımız “daha fazlası daha iyidir” sloganına bağlı olarak ilerliyor. Oysa her şeyin ortası, itidali doğru olanıdır. İnsanın fıtratına, psikolojisine, madde ve ruh dünyasına uygun olan da budur. O yüzden Kur’an insanları her işlerinde itidal sahibi olmaya davet eder ve müslümanlara “orta ümmet” ismini verir.

Sosyal norm adı altında hayatımıza sokulan kurallar da bizi kendimiz olmaktan alıkoyuyor. Özellikle son yıllarda öne çıkan davranış biçimleri, bizi kendimize, tarihimize ve kültürümüze her gün biraz daha yabancılaştırıyor. Artık nerede ‘merhaba’, nerede ‘iyi günler’ nerede ‘Selamün aleyküm’ diyeceğimiz bizim için kararlaştırılmış durumda. Nerede ‘teşekkür ederim’ nerede ‘Allah razı olsun’ diyeceğimiz de belirlenmiş. Hangi semtlerde ezan okunup okunmayacağına da ‘toplumsal mutabakat’ ile karar veriyoruz artık. Fakat aynı şeyi mesela TV programlarının denetlenmesi yahut gazete manşetleri için yapmıyoruz, yapamıyoruz.

Bu yüzden kendi kültür ögelerimize karşı ya yüzeysel bir hamaset tavrı içindeyiz ya da samimiyetsiz bir ilgi edasına sahibiz. Sıra geceleri, eski Ramazanlar, geniş aile modeli, vs. hakkında popüler kültür alanında karşımıza çıkan şeyler, bu değerlerin içlerinin nasıl boşaltıldığını çarpıcı bir şekilde gözler önüne seriyor. Son dönemde yaygınlaşan ve artık gına getiren sözümona ‘yerli diziler’in aşıladığı değerler, özendirdiği insan ilişkileri nasıl bir köksüzleşmeye doğru gittiğimizi gösteriyor. Tıpkı modern tüketim ürünleri gibi, yüzeyselleştikçe, sığlaştıkça başarılı ve mutlu olacağımızı zannediyoruz.

Modern düşüncedeki insan tabiatına ilişkin tartışmalar bu eğilimleri destekliyor. Çağdaş sosyal bilimlere göre en yaygın insan tabiatı tanımı, ‘beyaz sayfa’ denen yaklaşımdır. Filozofların “tabula rasa” yani “temiz, boş sayfa” dediği bu teoriye göre insanlar bembeyaz bir sayfa ile doğarlar. Onların “tabiatı” diyebileceğimiz bir özelliği yoktur. Sayfanın üzerine yazılacak şeyleri, yani insanların karakterini, alışkanlıklarını, iyi-kötü kavramlarını dışarıdan gelen etkiler, kültür ve toplum belirler. Buna göre insanların tabiatını belirleyen, çevre şartlarıdır.

Bu manada insanlar hem özgürdür, hem de bağımlı. Özgürdürler, çünkü onların nasıl bir yaşam sürmesi gerektiğini belirleyen birtakım ön-koşullar, kalıplar yoktur. Bağımlıdırlar, çünkü tabiatlarını belirleyecek olan, çevre şartları, içinde büyüdükleri kültür, anne-babaları ve en geniş manada toplumdur. Bu yaklaşımda kısmi doğruluk payı olmakla beraber, en temel hatası insanın doğuştan birtakım asli özelliklerinin var olduğunu reddetmesidir. Tıpkı modern tüketim ve eğlence kültürünün istediği gibi, insan her tür dış etkiye, reklam stratejisine, görsel etkilere göre şekillendirilen, eğilip-bükülen bir varlık haline gelir. “Bu, insanın Allah vergisi tabiatına aykırıdır” diye bir şeye itiraz ettiğinizde beklenen cevap aynıdır: Alışırsın.

Bugün bu görüşü savunanlar işi daha da ileri götürüyor ve “trans-humanizm” denen bir akımın öncülüğünü yapıyorlar. Buna göre insanın biyolojik evrimi, modern teknolojinin sunduğu imkanlarla birleştirilmeli ve yeni bir insan tipi geliştirilmelidir. Genetik mühendisliğin bu ürperti verici senaryolarının bizi nasıl bir çöküşe mahkûm edeceğini görmek için kâhin olmaya gerek yok.

Kendini bulamayan Türkiye

Türkiye’de demokrasi, laiklik, kalkınma, ilerleme, vs. adına bize dayatılan düşünce ve davranış biçimleri, içine yuvarlandığımız toplumsal yabancılaşmayı derinleştiriyor. Çok partili siyasi hayata geçtiğimiz 1946 yılından bu yana demokrasi ile daha fazla tüketim kültürünü ve lumpen bir yaşam biçimini anlıyoruz. Batıdan devşirdiğimiz demokratik değerler bizi kendimize yakınlaştırmıyor, Avrupa’nın değerler tarihine mahkûm ediyor. Batı her seferinde kendi koyduğu ilkeleri ihlal ettiğinde, bizdeki en rafine Batıcılar bile hayretler içinde “Efendim, nasıl olur!” diye haykırıyor. Sanki Batı demokrasileri gökten zembille inmiş, şu andaki düzenlerin kurulması için onlarca ülke işgal edilmemiş, milyonlarca insan öldürülmemiş, nice milyonlar kendi öz kimliklerinden, ben duygularından kopartılmamış gibi.

Hepimizin bildiği bir hadis-i şerifte Peygamber Efendimiz s.a.v. şöyle buyuruyor: “Bir kavme benzeyen ondandır.” Batı toplumları ve modern kültürle olan ilişkimiz uzun bir süredir bu hadisin tasvir ettiği “öteki olmaya çalışma” paranoyasına dayanıyor. Batı kültür ve medeniyetiyle eleştirel, mesafeli ve onurlu bir ilişki geliştirmek yerine, oradaki her şeyi aynıyla taklit etmeye çalışıyoruz.

Bunun ne kadar derinlere gittiğini görmek için etrafınıza şöyle bir bakın. Okullarımız, alışveriş merkezlerimiz, sokak ve caddelerimiz, mesire ve tatil yerlerimiz, televizyonlarımız, reklam panolarımız ve bize günlük hayatımızda çarpması gereken bunun gibi onlarca gösterge, giderek Amerikanvâri bir kimliğe bürünüyor. Çağdaşlık adına Türkiye’de yaptığımız, gerçekten çağın ihtiyaçlarına cevap veren bir sosyal-siyasi yapı inşa etmek değil, denenmiş modelleri alıp uygulamaktan ibaret. Bu modeller bazen tutuyor, bazen ıskalıyor. Süreç içinde Türkiye toplumu farklı sosyal mühendislik projelerinde bir kobay olarak kullanılıyor. İşin acısı, çoğu zaman bunun farkında bile değiliz. Çünkü etrafımızdaki günlük şeyleri kanıksıyoruz; artık onların “detay” olduğunu düşünüyoruz.

Küresel ekonomik sistem ekonomik kalkınmanın ve sosyal dayanışmanın taklitle mümkün olmadığını gösteriyor. Gelişmiş Batılı ülkelerle gelişmekte olan fakir ülkeler arasındaki uçurum, zaman olarak elli yılı aşmış durumda. Yani dünyada küresel bir adaletin tesis edilebilmesi için gelişmiş ülkelerin elli yıl boyunca hiçbir ilerleme ve büyüme kaydetmemesi, buna karşın az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerin büyümesine izin vermesi gerekiyor. Mevcut ekonomik sistem içinde bunun mümkün olmadığını biliyoruz. Çünkü kapitalizm ucuz iş gücü üzerine kuruludur. Sermaye sahipleri de serbest piyasa değil, tekel peşindedirler. Bizim ekonomik liberallerimiz bu noktayı anlamamakta ısrar etseler de, Türkiye ve dünya gerçeği bunu dikte ediyor.

Kendimize giden yol

Taklit ile ittiba farklı şeylerdir. Taklit bir başkasının yaptığını manasına vakıf olmadan aynen yapmak, tekrar etmektir. Oysa ittiba etmek, yani tabi olmak bir bilinç gerektirir. Bu yüzden biz başta Hz. Peygamber s.a.v. olmak üzere bütün peygamberlere ittiba etmişizdir. Hz. Peygamber’in sünnetine uymak, yabancı bir kültür-medeniyet kalıbına girmek değil, İslâm’ın ortaya koyduğu asıl ve öz(-ü-)gür insan tanımına yakınlaşmaktır.

Şüphesiz taklit bireysel ve sosy...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın