Hatib bağdadi ye göre hadis öğrencisi

HATİB BAĞDÂDÎ'YE göre HADİS ÖĞRENCİSİ

Hadis eğitim ve öğretiminin meselelerini ve usullerini el-Câmi adlı müstakil eserinde enine-boyuna tetkik eden el-Hatib el-Bağdâdî (v.463/1071), öncelikle hadis öğrencisi ("sami")’nin ne olması lâzım geldiği ve bunu hangi âdâb'a riâyetle gerçekleştirebileceği üzerinde durmaktadır. Bu makalede onun, konuya ait tesbitlerinin bir bölümünün kompozisyonunu bulacaksınız.

Her bilim dalının onu seçenlerce yerine getirilmesi gerekli bir usûlü bir yolu-yöntemi, elde edilip kullanılması zarûrî bir takım aletleri bulunur. Buna rağmen, kısa bir süre meşgul oldu diye yine her bilim dalının uzmanı ve hatta otoritesi olduğunu iddia eden, öyle görünmekten zevk alan bir hevesliler grubu da daima buluna gelmiştir. Üç gün hadis öğrenen sonra da hadisçi olduğunu söyleyenler görülmüştür. Kendini bir şey sananların ortak tavırları boş bir gurur ve kibirdir. Hocaya saygısızlık, usullere riayetsizlik, öğrencilere alabildiğine, güçlük çıkarmak, hâsılı olmaları ve yapmaları gerekenlerin tam tersini istemek onların tanıtıcı davranışlarıdır. Oysa hadis öğrencilerinin, edeb yönünden insanların en üstünü, tevazuu en yüksek, temizlik ve dindarlık açısından en olgun, kin ve gazabı en hafif olmaları gerekir. Zira onlar, Rasûlullah'ın ahlâki güzelliklerini ve yüce edebini, ehl-i beyt ve ashabından oluşan selefin yaşayışlarını, hadisçilerin usullerini, eskilerin hayat hikayelerini ihtiva eden haberleri sürekli okumaktadırlar. Böyle olunca, bu bahis konusu meziyetlerin en güzel ve üstünlerini almaları, düşük ve yakışıksızlarından uzak kalmaları gerekir. Zira Ebu Asım en-Nebil'in dediği gibi "Hadis öğrenmek isteyen, dünyanın en üstün işine tâlib olmuştur. Kendisinin de insanların en olgunu olması gerekir." Yine Süfyân b. Uyeyne (198/813)’nin isabetle belirttiği gibi, "en büyük ölçü Rasûlullahtır. Her şey ona ve onun ahlak ve yaşayışına arzolunur. Onlara uyum gösterenler hak, muhâlif kalan ise batıldır". Bu sebeple İbn Şîrîn'in dediği gibi, "eskiler ilmi öğrendikleri gibi, ilim ehlinin usûl ve yaşayışlarını da öğrenirlerdi."

Bütün bunlar, "biz çok hadis öğrenmekten daha fazla edeble olgunlaşmaya muhtacız" diyen Mahled b. el-Hüseyn'in haklılığını göstermektedir. Zira "edebsiz ilim odunsuz âteş; ilimsiz edeb de cesetsiz ruh gibidir". Süfyân b. Uyeyne, şu sözüyle Zekeriyya el-Anberînin yukarıdaki tesbitini desteklemektedir: "Ateş dışında ilme çok benzeyen bir şey bulamadım; ne içine girebiliriz ne de uzak kalabiliriz."

UYULACAK EDEPLER, UYGULANACAK USULLER

1. Hadis Öğreniminde Niyet

Hadis öğrencisinin ilk işi, hadis öğrenmekteki niyetini, "Allah rızası" temeline dayandırmasıdır. Çünkü "amellerin değeri niyetlere göredir, her kişinin eline geçecek olan ise niyet ettiğidir". Hadis ilmini Allah için öğrenmek isteyen yücelir, dünya ve âhirette mes'ud olur. Başka niyetlerle bu ilmi isteyen dünya ve âhirette me'yus ve perişan olur.

Hadis öğrencisi hadisi dünyalıklara kavuşmak ve servet kazanmaya vesile edinmekten kaçınmalıdır. Zira ilmiyle böyle şeylerin peşine düşenlere ağır tehdidler vardır. Nitekim Hz. Peygamber, "Kim, kendisiyle Allah'ın rızası taleb edilecek bir ilmi, dünyalıklara kavuşmak niyetiyle tahsil ederse, kıyamet günü cennetin kokusunu bile alamaz"(ı) buyurmuştur.

Hammad b. Seleme "Hadis ilmini Allah rızasından başka bir amaçla öğrenen kendi kendisini aldatır"(2) demiştir.
Hadis öğrencisi, övünme ve gösterişten sakınmalı, hadis öğrenmekten maksadı aslâ riyasete geçmek, bir takım tâbiler edinmek, meclisler akdetmek olmamalıdır. Zira âlimlerin uğradığı dahilî âfetler, hep bu bozuk düşüncelerden kaynaklanır. Nitekim Hz. Peygamber, "ulemâ ile yarışmak ya da cahillere gösteriş yapmak için ilim öğrenmeye kalkışanları belki insanlar istikbal eder, alkışlarlar fakat onların yeri cehennemdir"(3) buyurmuştur.

Hadis öğrencisi, hadisi rivâyet için değil, riâyet (yaşamak) için bellemeli. Çünkü ilimleri rivâyet için öğrenenler çoktur. Fakat gereğine riâyet edenler pek azdır. Çoğu var olanlar yok gibi, çoğu âlim câhil gibidir. Nice hadis râvileri vardır ki, o hadisten üzerinde hiç bir iz yoktur. Hadisin hükmiyle amel etmeyen, onu bilmeyenden farklı değildir. Zira mürsel bir hadiste Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur; "Ulemânın himmeti riâyet, sefihlerin gayreti rivayet içindir"(4)

Hadis öğrencisi, Allah’ın kendisine, ilmiyle neyin peşinde olduğunu soracağını ve ilmiyle amel edip etmemesine göre muamele edeceğini aklından çıkarmamalıdır. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: "Kıyâmet günü hiç kimse beş şeyin hesabını vermeden bir yere kıpırdayamaz. Ömrünü nerede tükettiği, gençliğini nerelerde geçirdiği, malını nereden kazanıp nerelere harcadığı, ilmiyle ne tür ameller işlediği..."(5)

Bir adam gelip Hz. Peygambere "cehâletin aleyhime delil olmasını ne giderir?" diye sordu. Hz. Peygamber "ilim" buyurdu. "Peki, ilmin aleyhime delil olmasını ne önler?" diye sordu. Bu kez Hz. Peygamber, "amel" buyurdu.(6)

Ali b. Ebî Talib de ulemaya şöyle hitap etmiştir:
"-Ey ilim erbâbı, öğrendiklerinizle amel ediniz. Zira gerçek âlim, bildiğiyle amel eden ve ameli ilmine uyan kişidir..."
Süfyân da şöyle der: "Eğer bildiğimle amel edersem, insanların en âlimi benim demektir. Eğer bildiğimle amel etmezsem, dünyada benden daha cahil kimse yok demektir."
Ebu'd-Derdâ ise konuya bir oran getirir ve şöyle der:
"Kim öğrendiklerinin onda biriyle amel ederse, Allah ona bilmediklerini öğrenme imkanı verir."

2. Üstün Ahlak

Hz. Peygamber "Allah teâla ahlakın üstünlüklerini sever, düşüklerinden hoşlanmaz" buyurmuş, kendisinin de "ahlâkın güzelliklerini tamamlamak için gönderildiğini" duyurmuştur. Süfyan es-Sevri, "Hadisi kendinizle süsleyiniz, kendinizi hadisle süslemeyin" demiştir. Hz. Ali ise şöyle der;

"-Ey ilim talibi, ilim bir takım faziletlere sahiptir. Bunların başı tevazu; gözü hasedden uzaklık; kulağı anlayış; dili doğruluk; hıfzı araştırma; kalbi iyi niyet; aklı eşyâyı ve vacip olan işleri bilmek; eli rahmet; ayağı ulemayı ziyâret; himmeti ayıplardan selâmet; hikmeti vera'; durağı necât; rehberi âfiyet; bineği vefâ; silahı yumuşak söz; kılıcı rıza; yayı idare (mudârâ); ordusu ulemâya komşuluk; malı edeb; zahiresi günahlardan uzak kalmak; azığı ma'ruf; suyu müvâdea; delili doğru yol; arkadaşı hayırlılarla sohbettir."

3. Meslek Sahibi Olmak

Hadis öğrencisinin çoluk-çocuğu varsa ve kendisinden başka onların geçimini temin edecek bir başkası da yoksa, onların geçimini ihmal etmesi ve hadis öğreneceğim diye onlar için bir meslek edinmekten geri durması asla hoş değildir. Bu konuda asıl olan Rasûllulah'ın "Geçimini üstlendiklerini ihmal etmesi kişiye günah olarak yeter"(7) hadisidir. Süfyan es-Sevri de "sana gönül erlerinin işi gerekir; helâlinden kazanmak, evlad ü iyâle harcamak" der. Yine Hz. Peygamber, "beğendiği kişilerin bir mesleğinin olup olmadığını sorardı. Eğer "mesleği yok" derlerse, "gözümden düştü" buyururdu. Bunun sebebi sorulunca da "Mü'min bir meslek sahibi olmadı mı geçimini diniyle temin eder" buyururdu. Ubeyd b. Cennâd da hadisçilere hitâben şöyle derdi: "Kişiye önce nerede yiyeceği-içeceği ve barınacağını bilmesi, sonra ilim öğrenmesi yakışır." Hadis ilmine dalmış kişi, fakirliğin çorabı sayılıyor, binaenaleyh ey hadisçiler, sizler gücünüz yettiği kadar hadis öğreniniz, ihtiyaçtan kurtulmak için bir meslek sahibi olmaya bakın."
Zubeyr b. Ebî Bekr diyor ki yeğenim benden söz ederek, "dayım çoluk-çocuğuna pek yararlı biridir, ne ikinci kez evlendi, ne de câriye edindi" dedi. (Bizim) hanım, "vallahi şu kitaplar var ya bana üç kumadan daha ağır geliyor" diye içini döküverdi.

4. Bekarlığı Tercih

Eşinin hukukuna riâyet ve geçimini temin gayretleri onu hadis öğrenmekten alıkoymaması için eğer mümkünse, hadis öğrencisinin bekar kalması müstehaptır (daha doğrudur).
İbrahim b. Edhem "kadın bacaklarını seven ilim tâlihleri iflah olmaz" der.
A'rabînin birine niçin evlenmiyorsun? dediler.
-İffeti korumayı, kadınların isteklerini karşılamak için çâre aramaktan daha kolay buldum da ondan, cevabını verdi.
Hadis öğrencisi bekarsa ve ilmi, meslek öğrenmeye tercih etmişse, bilmelidir ki ona ummadığı yerden rızık gönderir ve karşılığını verir.
İbrahim en-Nehaî, Allah'ın rızasını dileyerek ilim peşine düşene Allah Teâla o ilimden ona yetecek bir gelir verir, der.
Eğer hadis öğrencisi vaktinin az bir kısmını yazıcılık (sekreterlik, kitapçılık, daktiloculuk) gibi bir kazanç yoluna ayırabilirse, bu pek iyi olur.
İlmi her şeye tercih etmeyen ve ilmi ondan başka her şeye bedel görmeyen, karşılaşacağı zorlukları göğüsleyemez. Seriyyu's-Sakatî, "Ne istediğini bilen bu uğurda harcadığına önem vermez" der.
Hadis öğrencisine, işe Kur’ân’ı ezberlemekle başlamak yaraşır. Çünkü ilimlerin en yücesi, öncelik ve sıra itibariyle en önde geleni Kur'ân ilmidir. Hıfza muvaffak olduktan sonra da, onu unutturacak ölçüde ne hadis ne de bir başka ilimle meşgul olmamalıdır. Zira Hz. Peygamber, "öğrendiği Kur'ân’ı unutan herkes eli boş olarak Kıyamet günü Allah'ın huzuruna çıkar" buyurmuştur.
Harun b. Ma'ruf el-Mervezî şöyle der;
"Rüyamda, hadisi Kur'ân’a tercih edenlere azab edildiğini gördüm. Ben de hadisi Kur'ân’a tercih ettim, gözlerimi kaybettim."
Kur'ân’ı Rasulullah'ın hadis ve sünnetleri takip eder. Şeriatın esası olduğu için hadis ve sünnetin öğrenilmesi şarttır. Zira Allah Teâlâ, "Rasul size ne vermişse alın, neden de nehyetmişse kaçının" "o, hevâ ve hevesine uyarak konuşmaz" buyurmuştur. Hz. Peygamber de "Ben size iki şey bıraktım. Onlara sarıldığınız, onlarda olan ahkâmı yaşadığınız sürece aslâ sapıtmazsınız. Allah'ın kitabı ve Rasûlünün sünneti.." buyurmuştur.[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın