Tasarrufların Hükümlerinin Değişmesi

Maslahatlarının Değişmesine Bağlı Olarak Tasarrufların Hükümlerinin Değişmesi :

Tasarrufların her birinde maksatlarını gerçekleştirecek ve maslahatları temin edecek durumlar vardır. Herbir konuda genel ve özel maslahatları temin edecek durumlar vardır.; Eğer maslahat tüm tasarruflar ile ilgili genel bir maslahat ise bu tüm tasarruflarda konulmuştur, bazı tasarruflara mahsus bir maslahat ise yâlnızca söz konusu tasarruflarda konulmuştur.

Bazen kimi konularda şart koşulan bir şey bir başka konuda iptal edici kı-lınabilir. Bu her iki konudaki maslahata nazaran böyle olur. Örneğin lehine ve aleyhine hüküm verilen kişilerin niteliklerini, başkalarının ortak olmaya-cağr şekilde detaylı anlatmak şart koşulmuştur. Ta ki hüküm mübhem bir konuda gerçekleşmiş olmasın. Oysa aynı durum selemde olsa bu selemi bozar, çünkü bu selemin amacım gerçekleştirmeyi imkansız kılar.

Kira, müsakat ve müzaraa akillerinde akit süresinin sınırlandırılması şart koşulmuştur, oysa süre sınırlaması nikah akdinde olsa akdi bozar. Çünkü bu nikahın maksatları ile çelişir.

Yine menfaatler üzerinde yapılan bağlayıcı akitlerde sürenin belirlenmesi şart koşulmuştur, oysa nikah akdinin süresi eşlerden ömrü daha az olanın ömrü ile sınırlandırılmıştır.

Din garar içerdiği için ve ihtiyaç bulunmadığından mevcut olmayan şeyin satılmasını, kiraya verilmesini ve hibe edilmesini yasaklamıştır. Oysa menfaatler üzerine yapılan akitlerde menfaatler mevcut olmadığı halde caiz kılmıştır. Çünkü menfaatlerin akit sırasında var olması düşünülemez. Menfaatlerin maslahatları ancak bu şekilde tahsil edilebilir.

imam Şafiî her ikisi de mevcut olmadığı halde menfaatlerin menfaatler karşılığında kiraya verilmesini caiz kabul etmiştir. Nitekim din Kur'an Öğretimi karşılığında cinsel ilişki ile yararlanmayı caiz kılmıştır. Bu ise mehir olarak Kur'an Öğretimi takdir edilen nikah akdini caiz kılmıştır. Bu konu ile ilgili hadiste yer alan ifadeler şu şekilde anlaşılmalıdır: "Seni ezberinde olan Kur'an'ı öğretmen veya ezberinde olan Kur'an'ı telkin etmen karşılığında o kadınla evlendirdim". Nitekim Hz. Şuayb da Hz. Musa'nın on yıl boyunca çobanlık yapması karşılığında kızını onunla evlendirmiş, böylece hz. Peygamberin cinsel ilişki menfaatlerini Kur'an öğretme menfaatleri ile mukabele ettiği gibi, o da cinsel ilişki menfaatlerini çobanlık menfaatleri ile mukabele etmiştir.

Yine din, mevcut olmayan ve miktarı bilinmeyen bir kâr karşılığında mevcut olmayan ve bilinmeyen bir iş üzerinde mudarebe akdi yapılmasını caiz kılmıştır. Çünkü her iki taraf açısından mudarebe akdinin fayda ve maslahatı yaygın bir biçimde ancak bu şekilde gerçekleşir. Ancak bununla birlikte din, kira akdinde şart koştuğu üzere mudarebe akdinde de her iki bedelin de büyük ihtimalle elde edilebilecek olmasını şart koşmuştur.

Yine bilinmeyen ve mevcut olmayan bir meyve ve bilinen fakat mevcut olmayan iş karşılığında müsakat akdine cevaz verilmiştir. Müsakat ve müzaraa akitlerinde işin bilinemez olması bir ihtiyaç değildir. Nitekim cuale akdinde de bedel olarak verilen şeyin bilinemez olması bir ihtiyaç değildir. Ancak müsakatın her iki bedelinin de yaygın olarak mevcut olması şart koşu-lurken cualede bunun imkansız olması sebebiyle bu şart koşulmamıştır. Eğer meyve mevcut ise en doğru görüşe göre gararın ortadan kalkması ve akitler-le ilgili kaidelere uygunluğu sebebiyle müsakat akdi caiz olur.

Bilinmeyen ve mevcut olmayan meyve ve bilinen iş karşılığında müsakat akdine cevaz verilmesinin bir benzeri süt emzirme üzere bir kadının tutulmasıdır. Bu akitte de tıpkı müsakat ve müzaraa akdinde meyve ve ekinin mevcut olmayıp meçhul olması gibi süt mevcut olmayıp miktarı da bilinmemektedir. Süt emzirme ile ilgili akitte ücret bilinir olmalıdır, çünkü müsakat akdinde yapılacak işte olduğu gibi burada ücretin bilinemez olmasını gerektiren bir ihtiyaç yoktur.

Ziraat için tarla kiralamada suyun akde tabi olması gibi, süt emzirme için yapılan kira akdinde de süt emzirmenin akdetabi olması için çocuğa bakmayı da şart koşanların görüşünün delili yoktur. Bu geçerli değildir, çünkü süt emzirme akdindeki en büyük amaç çocuğun bakımı değil süttür. Yüce Allah'ın "Eğer sizin için çocuğunuzu emzirirlerse onlara ücretlerini verin"[30] ayetinde ücretin verilmesini yalnızca süt emzirmeye bağlaması da bunu göstermektedir.

Ekin ekmek ve ağaç dikmek üzere tarlanın kiralanmasında nehir, pınar ve kuyu sularının akde girmesi de böyledir. Bu suların değirmen ve köşklerin kiralanmasında akde girmesi de böyledir. Çünkü bu kiralamanın amaçları ancak böylece gerçekleşir. Zira bu sular, evlerden yararlanmada tamamlayıcı unsurdur. Değirmenlerde, tarlalarda, ağaç dikim yerlerinde ise sular bunlardan yararlanmayı gerçekleştiren asıl unsurdur.

Bilinmeyen bir iş üzerinde bilinmeyen bir kişi ile cüale akdi yapılması da caiz görülmüştür. Çünkü zayi olan şeyi geri getirme maslahatı genellikle ancak bu şekilde hasıl olur. Cuale akdinde, kira akdinde şart koşulan şeyler şart koşulmuştur. Çünkü bu konuda genel kaidelere aykırı davranmayı gerektirecek derecede önemli bir ihtiyaç yoktur. Ancak şu durum bunun dışındadır: Dinsizlere karşı yapılan savaşta müslümanlar müşriklerin kalelerin-deki açık yerleri o müşriklerden elde edilecek mallardan bir bedel karşılığında gösterirlerse, bu mal bilinmeyen, malik olunmayan ve teslim edilmesi henüz mümkün olmayan bir mal olsa da cihad maslahatlarını yerine getirmede buna ihtiyaç olduğundan cuale akdi sahih olur.

Satılan, kiraya verilen ve hibe edilen malın görülmesi aldatmayı ortadan kaldırmak için şart koşulmuştur, oysa kadının güzelliği nikah akdinin en büyük maksatlarından olduğu halde evlenilen kadını görmek nikah akdinde şart koşulmamıştır. Çünkü bunu şart koşmak kadınlara ve velilere zarar vermekte ve kişinin öz saygısı ve hayasını düşürmektedir. Akit meclisinde mevcut olmayan malı, niteliklerini belirterek satmayı caiz görenler, alıcının malı almasından sonra akdi feshetmek veya geçerli kılmak arasında seçim hakkına sahip olduğunu söylemişlerdir. Aynı durum kadınlara ve velilere büyük zarar vereceği için nikah akdinde bu söz konusu olmamaktadır.

Akit meclisinde mevcut olmayan malın niteliklerini belirtmek şart koşul-duğu halde nikah akdi yapılırken mevcut olmayan kadının niteliklerini belirtmek şart koşulmamıştır. Çünkü bu durum kadının değerini düşürür onu alçaltır. Ayrıca erkek kadına, onu görüp niteliklerini kendisine haber verecek birini gönderme imkanına sahiptir.

Din, evlenmeye talip olan erkeğin evlenmeyi istediği kadını görmesini teşvik etmiştir. Ta ki neye teşebbüs ettiğini iyice bilerek nikaha rağbet göstersin, nikah işleminden geri durmak veya nikah işlemine teşebbüs etme konusunda basiret sahibi olsun. Kadını görmek yalnızca ona talip olduğunda kendisine müsbet cevap verilmesi açık bir şekilde umut edilen kişiler hakkında caiz görülmüş olup, kendisine müsbet cevap verilmeyeceği kesin olarak bilinen veya zann-ı galiple bilinen kişi hakkında bu caiz değildir. Eğer iki durum birbirine eşit olursa bu konuda her iki ihtimal de söz konusu olabilir, çünkü bakmak ancak caiz kılan sebebe dair zann-ı galip bulunduğunda helal olur.

Evlenmeyi isteyen erkek evlenmek istediği kadını göremezse onu görecek birini kadına gönderir. Erkek kadına bakma veya bakacak birini gönderme işlemini kadına talip olmadan önce yapar, ta ki talip olduktan sonra onu görünce hoşuna gitmediğinden onu bırakarak hem kadını hem de velilerini kırmış olmasın..

Şöyle bir soru sorulabilir: Tadılabilen şeylerde tat kişinin kastettiği şey olduğu halde niçin tatmak şart koşulmamıştır? Örneğin kiralanan binek hayvanlarının binmek ve yürütmek suretiyle denenmeleri şart koşulsa olmaz mı?

Buna şu şekilde cevâp veririz: Bu şart koşulmamıştır, çünkü satılan ve kiralanan malın dış niteliklerini görmek onun gizli niteliklerine zahiren delalet eder. Dolayısıyla dış niteliklerini görmek yeterli olup, bu gizli niteliklerini görme yerine geçer. Yiyecek maddeleri ile akitlerde bunların tadılması şart koşulsa malın çoğu tadanların tatması ile telef olur. Çünkü kişi gıda maddesinin tadına baktığı halde beğenmeyebilir veya alma niyeti olmadığı halde lezzetlenmek amacıyla tadına bakabilir. .

Vakıf işleminde vakfın maslahatlarını gerçekleştiren, mevcut olmayan menfaatler ve gelirlerin; fakirler, gaziler ve hacılara yapılan vakıfta olduğu gibi mevcut ancak bilinmeyen bir şahsa temlik edilmesi veya evlatlardan sonra onların evlatlarına ve gelecekte kıyamete kadar mevcut olacak fakirlere ve miskinlere vakıf yapılmasında olduğu gibi mevcut olmayan ve bilinmeyen şahsa temlik edilmesi meşru kılınmıştır. Çünkü kıyamete kadar devam edecek bu sadakanın maslahatı ancak belirttiğimiz şekilde sağlanmaktadır.

Köprü ve mescitlerin yapımına ve maslahatlarına vakıf yapılması durumunda olduğu gibi menfaatlerin sahibi bulunmayan şeylere harcanması da böyledir.

Vakıfta genel kaidelere aykırı davranılmıştır. Çünkü vakıfta asıl maksat menfaatler ve gelirler olup bunlar da kıyame^ gününe kadar devam etmektedir. Maslahatı büyük olduğundan maslahatım elde etmek amacıyla bu konuda genel kaidelere aykırı davranılmıştır.

Vasiyetler de böyledir. Vasiyetler konusunda maslahatlarını elde etmek amacıyla genel kaidelere birkaç noktadan muhalefet edilmiştir. Ölen kimselerin iyilik yapmak imkanları ortadan kalktığında derecelerini yükseltmek ve günahlarım iyiliklerle silmeye ihtiyaçları olduğundan onların maslahatlarını gözetmek amacıyla vasiyet caiz kılınmıştır. Bu yüzden vasiyet akdinde kabulün icaptan sonra gelmesi caizdir. Aslında kabulün icaba bitişik olması gerekir. Eğer kabul, icaptan yüz çevirmey...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın