Şart Koşulduğu Tasarruflar

Bazen Kesin Bilginin Bazen Zannın Şart Koşulduğu Tasarruflar

Bilginin Şart Koşulduğu Tasarruflar

Şahitliği yalnızca bilinen birine eda etmek, yalnızca bilinen bir kişinin fiiline şahit olmak, bir taşınmaz malın bulunduğu beldeyi, mahalleyi ve sınırlarını belirlemek, taşınmazın şehre giriş geçitlerinden hangisinde olduğunu, mesela birinci geçitte olduğunu, ilk, ikinci, üçüncü köşkte olduğunu, şehre girenin sağında mı solunda mı yer aldığını belirlemek. Bu gibi durumlarda bilgi şart koşulur.

Zannın Şart Koşulduğu Tasarruflar

Başkasının elindeki bir çocuğun nesebinde hak iddia eden ile üzerinde hak iddia edilenin nesebi ve nitelikleri hakkında şahitlik, başkalarıyla aynı özellikleri taşımayan yaratılış özellikleri hakkında şahitlik, etrafta bilinmeyen ve başkalarına benzemeyen fiziksel özellikleri bulunan köle hakkında, onu diğerlerinden ayıran zannın zayıflığı sebebiyle alimler arasında ihtilaf vardır.

Kesin bilgi mümkün olmadığında zan esas alınır. Belirli sayıda insan dışında mirasçı bulunmadığına dair zan buna örnektir. Bu kişiler dışında mirasçı bulunmadığım kesin olarak bilmek mümkün değildir. Kişinin fakir olduğu konusundaki şahitlik de böyledir. Bu aslında kişinin zengin olmadığı konusunda şahitliktir. Bunu belirlemenin zandan başka dayanağı yoktur. Kişinin adaletli olup olmadığı konusundaki şahitlik de böyledir. Bu, hem olumsuzlama hem de ispat etmeye dayalı bir şahitliktir. İspat yönü kişinin şahsiyet sahibi olduğu ve terketmesi halinde fasık sayılacağı ibadet ve taat-ları yerine getirdiği konusunda şahitlik etmektir. Kişinin şahsiyet sahibi olduğunu, büyük günahları bulunmadığını, küçük günahlarda ısrarının bulunmadığını söylemek zandan başka bir yolla olmaz.

Bu tür şahitliklerde gizli bir tecrübe de şart koşulur. Böylelikle şahit; fa-sıklık, mirasçılık, zenginlik vb. şahitlik ettiği kişide bulunmadığım belirttiği konularda kesin emin olur. Çünkü bu, kişinin imkanı dahilinde olan en üst sınırdır. Bu durumlarda zan ile şahitlik yapmak caiz olmasa bu konulara bağlı maslahatlar da ortadan kalkar.

. Bir kişinin babasının nesebini kesin olarak bilmek mümkün olmadığından bu konuda yaygın söylenti yoluyla elde edilen zan yeterli sayılmıştır. Çünkü bu zân geçerli sayılmazsa hiçbir nesep sabit olmaz, neseplere dayanan maslahatlar da ortadan kalkar. Yaygın söylenti de bulunmazsa kıyafet ilmine[27] müracaat edilir. Aksi takdirde belirttiğimiz üzere maslahatların kaybedilmesinden korkulur. Nesebi tayin edecek kimse de bulunmazsa nesebi bağlanmak istenen kişi kime meylediyorsa neseb ona bağlanır. Bu, en zayıf zanlardandır.

Adeten yaygın olan ve sebeplerine vakıf olmak mümkün olan; Ölüm, vakıf, azat etme, vela gibi konularda toplumdaki yaygın söylentiyi kabul edip etmeme konusunda görüş ayrılığı vardır. Çünkü ittifak edilen kısım, âdeten yaygın olup sebeplerine vakıf olmak mümkün olmayan şeydir.

Âdeten yaygın olmayan; alım-satım gibi tasarruflar ise yaygın söylenti ile sabit olmaz. Çünkü âdet, şahidin yaygın söylenti bulunduğu şeklindeki iddiasını yalanlamaktadır. Burada yaygınlığın zayıf olması ile âdetin yalanlaması bir araya gelmiştir., Buna aykırı davranan kişi doğrudan uzaklaşmış olur.

[Kesin Bilginin Şart Koşulmayıp Zannın Yeterli Sayıldığı Durumlar]

Zan yoluyla ispat konusunda Allah hakları ile kul hakları arasında bir fark olmadığı gibi, bunların sebeplerini, şartlarını, vakitlerini, vadelerini, engellerini, zıtlarını ispat konusunda da aralarında fark yoktur. Bu bakımdan ibadetler, muamelat, idari işler, şahitlikler, cezalar, nikahla ilgili meseleler, kanlar ve mallarla ilgili davalar arasında bir fark yoktur. Çünkü bunların tümünde kesin bilgi elde etmek mümkün olmaz, çoğunlukla çok zor bulunur. Bunun çeşitli örnekleri vardır:

1- Hükmi veya hakiki pislikten temizlenmek. Burada suyun veya toprağın temiz olması konusunda kesin bilgi şart değildir. Çünkü bunda genel ve büyük bir zorluk vardır. Kişinin temiz olduğunu zannettiği su veya toprakla hükmi veya hakiki pisliklerden temizlenmesi yeterlidir.

2- Elbise. Giyilen elbisenin kesin olarak helal olması şart koşulsa insanlar namazı elbisesiz kılarlar ve avret yerlerini kapatmanın maşlaha tları ortadan kalkardı.

3- Üzerinde namaz kılınan şey ve namaz kılınan yerin kesin olarak temiz

olması şart koşulursa, temizliğin vacip olmasını gerektiren maslahatlar ortadan kalkardı.

4- Müezzinin, mümin olduğu ve namaz vakitlerinin girdiğini bildirme hususunda doğru söylediği konusunda kesin bilgi şart değildir.

5- Namaz vakitlerinin giriş çıkışları bir kişinin haberi ile sabit olur. Bu-

nun için kesin bilgi şart koşulursa vakitlerin başlangıcında derhal namaza gitme maslahatı ortadan kalkar ve bazı namazlar vakti çıktıktan sonra kılınırdı. Bu da namazda acele etme maslahatını ortadan kaldırırdı.

6- İmamlık. Bu konuda kesin bilgi şart koşulsa Cuma ve cemaatlerden ha-

sıl olan maslahatlar ortadan kalkardı. Çünkü kesin bilgi şart koşuldu-ğunda imamın imanı, niyeti, hakiki ve hükmi pisliklerden temizlenip temizlenmediği, fatiha ve tahiyyaü okuma gibi gizli farzları yerine getirip getirmediği kesin olarak bilinemez.

7- Müslümanların ölülerine özgü yıkama, kefenleme, taşıma, müslüman

mezarlığına defnetme, cenaze namazını kılma gibi haklarda da kesin bilgi şart koşulmaz. Çünkü yaşarken müslüman olan bir kimsenin müslüman olarak ölüp ölmediğini kesin olarak bilemeyiz.

8- Zekât. Bu konuda kesin bilgi şart koşulursa zekatın maslahatları orta-

dan kalkar. Çünkü zekat için ayrılan malın helal olduğu, verenlerin, alanların ve toplayan memurun müslüman olduğu, zekat alanların; fakirlik, miskinlik, borçluluk, kitabet akdi yapmış olmak, yolda kalmış olmak gibi zekat almaya hak kazandıran niteliklere sahip olup olmadığı kesin olarak bilinemez.

9- ttikâf. îtikaf yapmak için mescidin tamamen helal bir şekilde yapıldığı-

nın kesin bilgi ile sabit olması şart koşulsa çoğu mescitte, arazilerinin gasp edilerek yapılması sebebiyle, itikaf yapmak caiz olmaz. Bu durumda ise itikafm maslahatları ortadan kalkar.

10- Keffaretlerin tümünün helal olması, köle azat etmek, yoksulları yedirmek; hacda, kurban bayramında ve hedy olarak kurban kesmek gibi konuların tümünde kesin bilgi ile bunların helal olması şart koşulsa bunların maslahatları ortadan kalkar. Çünkü bunların gerçekten helal olduğunu bilme imkanımız yoktur.

11- Hac ve umrenin vacip olması, bunları yapmamızı sağlayacak malın helal olduğunun kesin bilgi ile bilinmesine bağlı değildir. Çünkü bu şart koşulursa Mescid-i Haram'da oturanların dışındakiler için hac ve umre maslahatları ortadan kalkar.

12- Menfaat ve ayni mal üzerinde gerçekleşen satım, kira akitleri ve vakıf, azat sadaka verme gibi muamelelerde; vasiyetler, hediyeler, giyeceği olmayanları giydirme, açları doyurma, misafirleri ağırlama gibi iyiliklerde harcanan malın helal olduğunun kesin olarak bilinmesi şart değildir. Kesin bilgi şart olsa bunlara konu olan malların helal olduğunu kesin olarak bilmek imkansız olduğundan bu tasarrufların maslahatları ortadan kalkardı.

Kölelere, hayvanlara, eşlere, ana-baba ve çocuklara yapılan nafaka harcamaları da böyledir. Bu nafakalarda malın helal olması konusunda kesin bilgi şart koşulsa bunların maslahatları ortadan kalkardı. Çünkü bunların helal olduğunu kesin olarak bilme imkanımız yoktur. Yukarıda belirttiğimiz örneklerde kesin bilgi şart koşulsa ibadetler ve insanlar arası ilişkiler ortadan kalkar, ayrıca insanların yaşantılarında büyük bir karmaşa ve tehlike meydana gelirdi.

13- Evlenilen kadının helal olması için; kadının nikahın şart ve rükünlerine sahip olması, nikah engellerinin bulunmaması, şahitlik yapanların müslüman ve adil olması gibi konularda kesin bilgi şart değildir. Bunlar şart koşulursa evlilikten beklenen maslahatlar ortadan kalkardı. Çünkü bunları şart koşmada apaçık bir fesat bulunmaktadır.

Kadınların adet halinden temizlenmesi konusunda da kesin bilgi şart koşulmaz. Çünkü bu şart koşulsa çoğunlukla cinsel İlişkide bulunmak imkansız olur. Aynı şekilde kadının adet halinde olması konusunda da kesin bilgi şart koşulmaz. Çünkü böyle bir durumda onların sözlerine güvenilmezse bu durum adetli iken birleşmeye yol açar.

Nesepler konusunda da kesin bilgi şart koşulmaz. Aksi takdirde nesebin maslahatları ortadan kalkar. Kadının rahminin boş olduğuna dair kesin bilgi şart koşulmaz. Aksi takdirde, iddetin bitiminden sonra evlenme gibi, rahmin boş olmasına bağlı maslahatlar yok olurdu. Cariyelerin istibrası da hür kadınların iddeti gibidir.

Boşanma konusunda da kesin bilgi şart koşulmaz. Çünkü "talak" sözcüğü kullandığında kişi kalbinde "bağdan serbest bırakmak", "camilere ve çarşılara gitme konusunda serbest bırakmak" gibi bir anlam kastetmiş olabilir. Kesin bilgi şart koşulsa, boşamaya bağlı maslahatlar ortadan kalkardı.

14- Kısasta denkliğin kesin olarak gerçekleşmesi ve ceza infaz edilinceye kadar kısas hakkının baki kalması şart koşulmaz. Çünkü hak sahibi affetmiş olabileceği gibi katil, maktulü; İmandan sonra küfre sapmış olması, muhsan olduğu halde zina etmiş olması veya kısas sebebiyle öldürmüş olabilir.

15- Mülkiyet sebeplerinin oluşması ve devamı, hakların oluşması ve devamı konularındaki şahitliklerde de kesin bilgi şart değildir. Çünkü kesin bilgi şart koşulsa şahitliğe bağlı maslahatların tümü ortadan kalkar ve kıyamet gününe kadar haksızlıklar devam ederdi.

16- Devlet başkanı ile onun tayin ettiği emirler, yardımcıları vb. kişilerin ehliyeti yani müslüman olmak, adil o...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın