Mefsedet İçermeyen Maslahatların Çakışması

Mefsedet İçermeyen Maslahatların Çakışması

Mefsedet içermeyen uhrevi maslahatların çakışması halinde mümkün olursa hepsi elde edilir. Bu mümkün olmazsa daha iyi, daha üstün olan elde edilir. Nitekim Yüce Allah şöyle buyurmuştur: "Dinleyip de sözün en güzeline uyan kullarımı müjdele"[82], "Rabbinizden size indirilenin en güzeline tâbi olun"[83], "Kavmine onun en güzelini almalarını emret." [84]

Şayet maslahatlar birbirine denkse ve hepsinin birlikte elde edilmesi mümkün değilse dilediğimizi seçme konusunda serbest kalırız. Bazen de maslahatların denk mi yoksa farklı mı olduklarında ihtilaf edilir. Bu konuda vacip ve mendup olan maslahatlar arasında fark yoktur.

Daha üstün maslahatı tercih etmeye dair şu misaller zikredilebilir:

1- Allah'in zat ve sıfatlarını bilerek iman etme, taklidi imandan üstündür. Ancak halk için, inanca dayalı iman, irfana dayalı iman mesabesinde kabul edilmiş ve taklidi iman yeterli görülmüştür. Zira herkesin irfana ve ona dayalı imana ulaşması zordur.

Allah'a imandan sonra; Resullere ve onların bildirdiği haber ve dini hükümlere, günahkarların azaba, iyilerin sevaba nail olacağına iman gelir, irfan, bizatihi yüce olması, Allah'a ilişkin olması ve İbadetlerin sıhhati için şart olması hasebiyle bunlardan daha üstündür. îrfan, zaman itibariyle de diğerlerinden öncedir. Sadece irfana ulaştıran tefekkür irfandan öncedir. Buradaki öncelik yalnızca zaman itibariyledir.

Peygamber ve kitaplara iman daha sonradır. Zira peygambere ve onun getirdiklerine iman ancak onu göndereni bilmekle mümkün olur. Üstelik peygamberlere iman yaratılmış olana ilişkin olması hasebiyle Allah'a iman ve irfandan daha alt mertebededir. Zaten Allah'a iman etmeden peygambere iman etmek mümkün değildir.

imanın daha üstün olması nedeniyle insanları imana yönlendirmek için Yüce Allah, farz olan bir çok hükmü vahyi indirdiği ilk yıllarda beyan etmemiştir. Şayet ilk yıllarda farz olan her şey emredilseydi, bunlar insanlara zor geleceğinden imandan nefret edebilirlerdi. Bunun birçok misali vardır;

a- Allah (cc) namazın farz kılınmasını Miraç gecesine kadar erteledi. Şayet vahyin geldiği ilk günlerde namazı farz kılsaydı insanlar kendilerine zor geleceği için dine karşı soğuk duracaklardı.

b- Oruç baştan itibaren farz kılınsaydı insanlar islam'a girmekten kaçınacaklardı.

c- Zekatın farz oluşu da hicretten sonraya bırakılmıştır. Zekatın başta farz kılınması, insanları dinden uzaklaştıran en önemli etken olurdu. Çünkü insanların mala karşı zaafları çoktur.

d- Cihad baştan farz kıhnsaydı, sayılan kat kat fazla olan kafirler az sayıdaki müminleri ortadan kaldırırdı.

e- Haram aylarda savaşma baştan helal kılınsaydı, insanlar bu aylara olan

aşırı hürmetlerinden ötürü islam'dan nefret ederdi. Aynı durum haram bölgede savaşma için de geçerlidir.

f- Çok evliliğin dört kadınla sınırlandırılması hükmü ilk yıllarda konulsaydı kafirler Islama girmekten kaçınırdı. Boşamanın üç kereyle sınırlandırılması için de aynı şey söz konusudur.

Tüm bu hükümler insanlar"! islam'a ısındırmak için ertelenmiştir. Zira insanların islam'a girmeleri, bu hükümlerin her birinden daha üstündür ve bunun maslahatı tüm maslahatlardan daha fazladır.

Benzer şekilde Islamm şartlarına uygun olarak yapılmayan nikahlar, sonradan müslüman olanlar için geçerli kabul edildi. Yine yol kesen eşkıyaların müslüman olmadan Önce müminlerin mal ve canlarına verdikleri zararlar tazminden muaf tutuldu. Aksi takdirde insanlar islam'a girmekten sakmır-lardı.

Yine müslüman olma, geçmiş günahların affına vesile kılındı. Müslüman olmadan önce işlenen günahların sorumluluğunun devam edecek olması, insanları islam'dan uzaklaştırırdı. Nitekim zina ve diğer büyük günahları işlemiş bir grup kimse Hz. Peygamber'e şöyle dediler: "Senin anlatıp kendisine davet ettiğin din şüphesiz güzeldir. Hele bir de bize işlediğimiz bu günahların affedileceğini söylesen." Bunun üzerine Allah (cc) şu ayeti indirdi; "De ki, ey kendi nefisleri aleyhine haddi aşan kullarım, Allah'ın rahmetinden ümit kesmeyin." [85] Bir başka ayette de Cenab-ı Allah şöyle buyurmuştur: "inkar edenlere, vazgeçerlerse geçmiş günahlarının bağışlanacağını söyle." [86]

Vahyin geldiği ilk yıllarda insanlara; selamı yaygınlaştırma, ikramda bulunma, akrabaları ziyaret etme, dosdoğru ve namuslu olma emredildi ki bunlar insan fıtratının meylettiği şeylerdir. Bunların emredilmesi de insanları islam'a girmeye teşvik içindir.

Hz. Peygamber bazı insanlara mal vermek suretiyle onları İslama ısındırdı. Ayrıca münafık olduğunu bildiği kimseleri öldürmekten sakındı. Zira insanların, onun ashabını öldürmeye başladığı şeklinde dedikodu yapmalarından ve böylece insanların islam'a girmeye korkmalarından çekindi. Tüm bu maslahatlar, öne alınmaları durumunda zikredilen mefsedetler hasıl olacağı için daha sonraya ertelenmiştir.

2- Daha üstün olan maslahatın tercih edilmesine dair, bazı farzların daha üstün görülmesi de misal olarak zikredilebilir. Nitekim orta namaz (sabah ya da ikindi namazı) diğer namazlardan daha üstün kılınmıştır.

3- Farz olan her şey aynı türden nafile olanlardan daha üstündür. Farz olan abdest ve gusül, farz olan namaz, oruç, zekat, hac ve umre (hac ve umrenin farziyeti nassla sabit olup bunlar her halükarda farzdır) [87] gibi ibadetler, aynı türden nafile ibadetlerden daha üstündür. Ancak insanın adama suretiyle kendisine farz kıldığı ibadetle Allah'ın farz kıldığı ibadet aynı mertebede değildir. Burada zikrettiğimiz ibadetler, farz olan amellerin, aynı türden nafile olan amellerden daha üstün olduğunu gösterdiği gibi Resulullah (sav)'in şu kudsî hadisi de bu konuya delalet eder. "Kulum bana farz kıldığım amellerle yaklaştığı kadar hiçbir şeyle yaklaşamaz." [88]

4- imam Şafii'ye göre farz ve nafile namazlar, bedenle yapılan diğer ibadetlerin farz ve nafilelerinden üstündür. Zira Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: "Biliniz ki, amellerinizin en hayırlısı namazdır." [89] Ancak îmam Şafii'nin bu görüşü ihtilaflıdır. Zira Hz. Peygamber, amellerin en hayırlısı hangisidir diye sorulunca "Allah'a iman", sonra hangisi sorusuna "Allah yolunda cihad", sonra hangisi sorusuna da "Allah katında kabul edilen hac" diye cevap verdi.

Sabah namazının farzının Allah katında kabul edilen hacdan, sabah namazının sünnetinin nafile olan hacdan daha faziletli olması uzak bir ihtimaldir. Hadiste Resulullah (sav) cihadı imandan sonra, haca da cihaddan sonra üçüncü sırada zikretmiştir. Namazın bunlardan daha faziletli kabul edilmesi hadisin zahirine aykırıdır. Namaz cihad ve hacdan sonraya bırakıldığına göre namazın bedenî ibadetlerin en faziletlisi olması doğru değildir.

Bu durum şu şekilde izah edilebilir: Farz olan hac, farz namazdan daha faziletlidir. Namaz ise hac vaktini de kapsayacak şekilde sürekli olması açısından daha faziletlidir. Zira hac vaktini de kapsayacak şekilde sürekli eda ediliyor olması hasebiyle namaz ile Allah'a yaklaşma daha fazladır. Böylece iki hadis arasındaki aykırılık giderilmiş olur.

Resulullah (sav)'in, amellerin en faziletlisi hangisidir sorusuna bir keresinde "ana babaya iyilik etmek", bir keresinde "vakit girer girmez kılman namaz", bir keresinde de "Allah katında kabul edilen hac" diye cevap verdiği görülmektedir. Aslında bunların hepsi soran kimsenin şahsı için verilen cevaptır. Dolayısıyla cevapta soru sorana uygun bir amel zikredilmektedir.

Çünkü bu soruyu soranlar, alacakları cevapla amel ederek Allah'a yaklaşmayı murad etmektedirler. Adeta "benim için amellerin en faziletlisi hangisidir" demişlerdir. Hz. Peygamber de, ana babası olup onlara iyilik etmesi gereken kimselere "ana babaya iyilik etmek", cihada güç getirebilecek durumda olanlara "Allah yolunda cihad", hac ve cihada gücü yetmeyenlere "vakit girer girmez kılınan namaz" şeklinde cevap vermiştir. Bu cevapların bu şekilde anlaşılması gerekir. Aksi takdirde hangi amelin en üstün olduğu konusundaki hadislerin birbiriyle çelişki arzettikleri kabul edilmiş olur.

5- Asıl olan şey, yerine ikame edilenden daha üstündür. Su ile yapılan taharetin taş ile yapılandan; su ile alman abdestin teyemmümden; adam öldürme, zıhar ve oruç bozma kefaretleri için köle azat etmenin iki ay peşpeşe oruç tutmaktan üstün olması misal olarak zikredilebilir. Zira ikame edilenin maslahatı aslolanın maslahatından eksiktir. Zaten her ikisinin maslahatı eşit olsaydı ikisinden birini tercihte serbest bırakılırdık. Nitekim dinî maslahatları eşit olan birçok konuda tercihte bulunma hakkımız vardır.

6- Allah (cc)'m belli vakitlerde cemaatle kılınmasını istediği namazlar, diğer namazlardan üstündür. Ramazan ve kurban bayramı namazları ile ay tutulması ve güneş tutulması namazları örnek olarak verilebilir. Zira bu namazlar, cemaatin emrolunması ve belli bir vaktin tayin edilmesi açılarından farz namazlara benzer.

7- Bazı nafileler diğerlerinden daha faziletlidir. Mesela vitir namazı ve sabah namazının sünneti diğer nafile namazlardan daha faziletlidir. Vitir namazının mı yoksa sabah namazının sünnetinin mi daha faziletli olduğu konusunda ihtilaf vardır. Doğru olan vitir namazının daha faziletli oluşudur.

8- Suda boğulan masum insanları kurtarmak namaz kılmaktan önceliklidir. Zira Allah katında boğulan kimseleri kurtarmak namaz kılmaktan daha faziletlidir. Bu durumda iki maslahatı elde etmek mümkün olabilir. Önce boğulan kimse kurtarılır, sonra namaz kılınır. İnsanın namaz kılmamakla kaybedeceği maslahat, müslüman bir kimseyi kurtarmakla elde edilecek maslahatla mukayese bile edilemez. Yine Ramazan günü oruç tutan kim...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın