Maslahatların Mefsedetlerle Birlikte Bulunması

Maslahatların Mefsedetlerle Birlikte Bulunması

Maslahat ve mefsedetler bir arada bulunduğunda, aynı anda maslahatların elde edilmesi ve mefsedetlerin izalesi mümkün olursa her ikisini de yapmak gerekir. Nitekim Allah (cc) şöyle buyurmuştur: "Gücünüz nispetinde Allah'a isyandan sakının."[106]

Şayet ikisini aynı anda yapmak mümkün olmaz ve mefsedet maslahattan daha büyükse maslahatı kaybetme pahasına olsa bile mefsedet izale edilir. Allah (cc) şöyle buyurmuştur; "Sana içki ve kumarı sorarlar, de ki, onlarda hem büyük günah hem de insanlar için bazı yararlar vardır. Ama günahları yararlarından daha büyüktür." [107] Allah (cc) içki ve kumarı mefsedetleri yararlarından daha büyük olduğu için haram kıldı. Ticaretinin yapılmasıyla kâr elde edilmesi ve benzeri şeyler içkinin, kazananın kaybedenden aldığı şeyler de kumarın yararına misal olarak verilebilir. İçkinin mefsedetleri ise; aklı gidermesi, insanlar araşma düşmanlık, kin ve nefret sokması, Allah'ı zikir ve namazdan alıkoymasıdır. Kumarın mefsedetleri de insanlar arasına düşmanlık, kin ve nefret sokması, Allah'ı zikir ve namazdan alıkoymasıdır. Bu mefsedetler, zikredilen yararlarla mukayese edilemeyecek kadar büyüktür.

Eğer maslahat mefsedetten daha büyükse, ilgili mefsedete katlanmak suretiyle maslahat elde edilir. Maslahat ve mefsedet denk olursa farklı durumlar söz konusu olur; bazen birini tercih etmekte serbest kalınır, bazen beklenmesi gerekir. Bazı durumlarda maslahat ile mefsedetin denk mi yoksa farklı mı olduğu konusunda ihtilaf söz konusu olur.

Önce maslahat ve mefsedet içerip maslahatın elde edilmesi tercih edilen şeylerle ilgili misaller vereceğiz. Bu tür maslahatların kısımları vardır: a. Mubah olanlar, b. Maslahatın büyüklüğü sebebiyle vacip olanlar, c. Mubah maslahattan büyük olmaları hasebiyle müstehap olanlar, d. ihtilaf edilenler. Misaller:

1- Allah'ı inkar içeren sözü söylemek haram olan bir mefsedettir. Lakin bir kimse bir meseleyi anlatırken ya da ölüm tehdidiyle zorlandığı zaman kalbi imanla dolu olmak şartıyla bu tür bir sözü söyleyebilir. Çünkü canın korunması maslahatı, kalbin inanmadığı bir sözü relaffuz etme mefsedetin-den daha önemlidir. Ancak sabredip böyle bir sözü söylememesi daha faziletlidir. Çünkü bu davranışta Alemlerin Rabbi'ni ve O'nun dinini yüceltme vardır. Dinin yüceltilmesi için hayatın tehlikeye atılması caizdir. Bu durumdaki kimsenin inkar içeren sözü söylemesinin vacip olduğu görüşü hakikatten uzaktır.

2- Allah'ı tazim ve yüceltme ile çelişip inkar anlamına gelen bir fiil zorlama ile yapılsa bile zorlamanın kalple inkara ya da imanın gerektirdiğini kalben reddetmeye yönelik olması söz konusu olmayacağından kalpte bir şüphe olmamalıdır. Çünkü zorlayan kimsenin, kalpteki iman, inkar, irfan ya da reddetmeyi bilmesi mümkün değildir.

3- Güneşte durmuş suyu kullanmak mekruh bir mefsedettir. Ancak başka su bulunamazsa kullanılması gerekir. Çünkü vacip bir maslahatı elde etmek, mekruh bir mefsedeti defetmekten daha önceliklidir. Veya mekruh bir mef-sedete katlanmak bir vacibi terk etme mefsedetine katlanmaktan daha önceliklidir de denilebilir.

Şöyle bir soru sorulabilir: güneşte durmuş su, insan bedenine zararlı olduğu için haram kılınmadı mı? Allah (cc) zararı ve zarar veren kimseleri sevmez.

Buna şöyle cevap verilir: Zarar verici şeyler üç çeşittir:

a- Peygamberlerin mucizesi ve velilerin kerametleri hariç her halükarda meydana gelen zarar verici şeyler. Ateşe atma, öldürücü zehir içme ve diğer sonucu mutlaka meydana gelen zarar verici sebepler böyledir. Bunları ne normal şartlarda ne de zorlama altında yapmak caiz değildir. Çünkü insanın zorlama ile de olsa kendini öldürmesi caiz değildir. Hatta kişi acısına dayanamayacağı bir hastalığa yakalansa bile kendini öldürmesi caiz olmaz. Yine zorlamayla bile olsa kişinin zina ya da sapık ilişkiye girmesi caiz olmaz.

Gemide yolculuk yapan bir grup insan, kurtulamayacakları bir yangınla karşılaşsalar, yanmaya tahammül edemeyecekleri için boğulacaklarım bile bile denize atlamaktan başka çareleri kalmasa; doğru olan görüşe göre şayet hayatta kalabilecekleri süre boğulma ve yanmada eşitse yanma acısına sabretmek zorunda değillerdir. Zira yangının içinde kalmaları da boğulmaları da, hayatlarına son veren ve kurtulamayacakları bir durumdur. Ancak ateşte yanmaya sabrettikleri takdirde daha uzun süre hayatta kalacaklarsa yanma acısına sabretmeleri zorunlu olur. Burada yanma acısına sabretme, hayatta kalma açısından hiçbir fayda sağlamaz. Faydası olmayan bir mefsedet olarak kalır.

b- Sonucu genellikle meydana gelen zarar verici şeyler. Bu tür durumlarda nadiren zararlı sonuç meydana gelmez. Bunların da yapılması caiz olmaz. Çünkü din şu ilkeyi benimsemiştir: hükümlerin büyük bir kısmında zannî bilgi, kesin bilgi gibi kabul edilir.

c- Sonucu nadir olarak meydana gelen zarar verici şeyler. Genelde zarar meydana gelmediği için bunların yapılması haram değildir. Sıcak memleketlerde madenî kaplarda güneş altında kalan suyun hükmü böyledir. Başka temiz suyun bulunması halinde nadiren de olsa zararın meydana gelebileceği endişesiyle bu suların kullanılması mekruh kılınmıştır. Ancak başka su yoksa, zararın meydana gelme ihtimali düşük olduğu için bu tür jsular kullanılabilir. Zira elde edilme ihtimali yüksek olan bir maslahatın, nadiren meydana gelebilecek bir mefsedet korkusuyla terki caiz olmaz.

Bu hususlarda mekruh olmayı kullanım amacına bağlayan kişi hata etmiştir. Çünkü bunlar Allah'ın yarattığı tabiatları gereği belli sonuçlar doğururlar. Bu sonuçların meydana gelmesi kişinin niyetine bağlı değildir. Ekmek insanın açlığını giderir, su insanın susuzluğunu giderir, mahmudiye otu ishal yapar, zehir öldürür, deri canlıyı sıcak tutar vb. Bu sonuçların hiçbirisi kişinin niyetine bağlı değildir.

4- Hem maslahat hem de mefsedet içerip, maslahatı tercih edilen fiillere dördüncü olarak şu misal verilebilir: manevî pisliklerden (abdestsizlik, gu-sülsüzlük) armmaksızın namaz kılmak mefsedettir. İmkan nispetinde bu mefsedetten sakınmak lazım gelir. Sakınmak mümkün olmazsa mükellef için iki durum söz konusu olur:

a- Manevî pisliğin teyemmüm ile giderilebilmesi ki bu durumda abdestin olmamasıyla kaybedilecek maslahatın teyemmümle elde edilmesi vacip olur.

b- Manevî pisliğin teyemmüm gibi bir başka şeyle giderilmesinin de mümkün olmaması. Doğru olan görüşe göre kişi bu haliyle de olsa namazını kılar. Çünkü namazla elde edilecek maslahatlar, namazda iken abdestsiz olmanın mefsedefinden daha büyüktür.

5- Maddî pisliklerden armmaksızın namaz kılmak mefsedettir. Namazda bu mefsedetten sakınmış olmak gerekir. Çünkü namaz kılan kişi Rabbi Önünde diz çöker ve ona yalvarır. Rabbin yüceliği O'na en güzel halde yalvarmayı gerektirir. Ancak kullara kolaylık olması için taş ile alman taharetten arta kalan pislik, pire kanı, yollardaki çamur, yara ve sivilcelerin kanı gibi yaygın olup sakınılması zor olan bir pislikle namaz kılmabilir. Şayet temizliğin mümkün olmaması gibi bir sebeple maddî pisliklerden sakınmak mümkün olmazsa namaz sahih olur. Çünkü farz namazın maslahatlarını elde etme; tamamlayıcı, güzelleştirici konumunda olan temizliğe riayet etmekten evladır. Nitekim ulema maddî pisliklerden temizlenmenin namazda şart olup olmadığında ihtilaf etmişlerdir.

6- Hem maddî hem manevî pisliğe sebep olan bir durumun meydana gelmesiyle birlikte namaz kılmak haram olur. Ancak kadından hastalık kara gelmesi, idrarı tutamama, devamlı akıntı gelmesi ve ishal gibi durumlarda maddî pislikten kaçınma imkansız, manevî pislikten korunma ise çok zor bir hale gelirse her iki pislikle birlikte namaz kılmak caiz olur. Çünkü namazı eda etmek, her iki temizlikten elde edilecek maslahattan ya da o pisliklerin mefsedetini izale etmekten evladır.

7- Kıbleye yönelmeksizin namaz kılmak haram bir mefsedettir. Ancak asılı halde bulunma, kıbleye dönmeye güç yetirememe ya da zorlama altında bulunma gibi sebeplerden ötürü kıbleye dönme mümkün olmazsa, doğru olan görüşe göre kişinin yüzünün dönük olduğu yöne doğru namaz kılması vacip olur; Zira namazın şartlarından sadece birinin olmaması diğer şartların ve namazın maksatlarının yerine getirilmesine engel olmaz. Kıbleye dönme şartının yerine getirilmesi maslahatı, namazın diğer maksatlarıyla mukayese edilemez.

Savaş esnasında şiddetli korku sebebiyle kıbleye yönelme imkanı olmasa, kıbleye yönelme zorunluluğu düşer. Savaşan kişinin döndüğü yön kıble yerine geçer. Bu, namaz ve cihad maslahatlarını birlikte elde etmedir.

Yolculuk yapan kimsenin gittiği yön nafile namazlarda kıble yerine geçer. Yukarıda beyan ettiğimiz gibi namazı eda etme namazın şartlarından birini yerine getirmekten önceliklidir. Yolculukta buna müsaade edilmese insanların çoğu yolculuk esnasında nafile namaz kılmazlar. Hatta bazı salih kullar nafile namazlarını eksiksiz kılmak için yolculuğa çıkmaktan çekinirler.

8- Çirkin bir tavır olması nedeniyle çıplak olarak namaz kılmak haram bir mefsedettir. Bu hüküm, Rabbin huzurunda kişinin giyinmiş olması zorunluluğundan değildir. Giyinecek bir şey bulamayan kimse doğru görüşe göre çıplak olarak namazını kılar. Namazın tamamlayıcılarından olup alimlerin namazda şart olup olmadığında ihtilaf ettikleri giyinmiş olmaya riayet etmek için namaz terk edilmez.

9- Mezarları kazarak ölüleri çıkarmak haram bir mefsedettir. Zira bu ölünün saygınlığını zedeler. Ancak ölü yıkanmadan defnedilmiş ya da kıbleye doğru konmamışsa mezar kazılıp çıkarılır. Çünkü onun yıkanması ve kıbleye döndürülmesi maslahatı, mezardan çıkarmamak suretiyle ona hürmet göstermekten daha büyüktür. Şayet ceset çür...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın