İbadet Ve Muamelelerin Kısımlarının Açıklanması

İbadet Ve Muamelelerin Kısımlarının Açıklanması

Allah nimet verip iyilikte bulunduğu kulunu kendisine taatte bulunmaya nuvaffak kılar ve bunun sevabına nail kılar. Yardımsız bıraktığı kulunu da kendisine isyan etmesine izin vermek ve bu isyana ceza vermek suretiyle rahmetinden uzaklaştırır.

Ahiret maslahatları; sevap elde etmek, cezadan kurtulmaktır. Ahiret mef-sedetleri ise; cezaya müstahak olma ve sevapları kaybetmektir. Tüm bunlar "uhrevî maslahatlar" diye ifade edilir.

ibadetlerin tümünden amaçlanan şey; Allah'ın şanının yüceltilmesi, tazim edilmesi, saygı gösterilmesi, O'na tevekkül etme, işleri O'na havale etmektir. Dünya ve ahirette şeref olarak O'nu ve sıfatlarını bilmek yeter. Bu bilgi, O'nun yüce cemâline bakmak dışında her türlü sevabın üstündedir.

Dünya maslahatları zaruretler, ihtiyaçlar ve tamamlayıcılar / mükem-melleştiricilerin gerektirdiği maslahatlardır. Dünya mefsedetleri ise bunların zıddını elde ederek maslahatları kaybetmektir. Tüm bunlar "dünyevî maslahatlar" diye ifade edilir.

Yüce Rabbimiz ahirete ilişkin maslahatların imkan nisbetinde çoğaltılmasını ve dünyaya ilişkin maslahatlarda ise zaruretler ve ihtiyaçlar ile yetinmeyi teşvik etmiştir. Zengin ve bedbahtlar az yapmaları emredilen şeyleri çok yapmaya, çok yapmaları emredilen şeyleri ise azaltmaya rağbet etmişlerdir. Bu yüzden Yüce Allah onlara öfkelenmiş, onları bedbaht kılmış, rahmetinden uzaklaştırmıştır. Allah bu gibilerin çoğu hakkında şöyle demiştir: "siz ahiret daha hayırlı ve kalıcı olduğu halde dünya hayatını tercih ediyorsunuz".[52]

Nebiler ve veliler ise dünyevi amaçlardan kendilerini uzak tutmaya, ahirete ilişkin maslahatlara sebep olacak şeyleri çoğaltmaya rağbet etmişlerdir. Yüce Allah da onları kendine yaklaştırmış, onlardan razı olmuş, onları kendinden razı kılmış, mutlu kılmış, işlerini üstlenmiştir. Değersiz ve geçici bir şeyi değerli ve kalıcı bir şeye tercih eden kişi ne bedbahttır! Mevlasmı razı eden ve ahiretini dünyasına tercih eden kişinin durumu ne kadar gıpta edilecek bir durumdur! Amel edenler işte böyle bir şey için amel etsinler, yarış yapanlar da bu konuda yarış yapsınlar.

Dinî yükümlülüklerin tümü, kulların dünya ve ahiret maslahatlarını sağlamaya yöneliktir. Allah'ın kimsenin ibadetine ihtiyacı yoktur. İtaat edenlerin taati O'na yarar sağlamadığı gibi, isyan edenlerin İsyanı da O'na zarar vermez, insanların tümü içlerindeki en günahkar kişinin kalbine sahip olsa, bu O'nun mülkünden bir şey eksiltmez. Aksine insanların tümü içlerindeki en muttaki kişinin kalbine sahip olsalar bu O'nun mülkünde bir şey arttır-maz. Kullar O'na zarar verme imkanına sahip değillerdir ki zarar verebilsinler, yarar sağlama imkanına sahip değillerdir ki yarar sağlayabilsinler. O'nun hidayet ettikleri dışında tüm insanlar dalalettedir. O'nun doyurdukları dışında herkes açtır. O'nun giydirdikleri dışında herkes çıplaktır. Yüce Allah ezelî, ilminde bazı olayları diğer bazılarına bağlamıştır. Bu, önceki olayların sonrakileri gerektirdiği ve yarattığı anlamına gelmez. Aksine sebepleri sonuçlarına, cezalan suçlarına, sevapları taatlere bağlayan yegane güç O'dur. Bunlardan hiçbiri sonuçlarını yaratamaz. Bunların hepsi O'na dayanır. Yüce Allah kuldan bir küfür ve isyan olmadığı halde kulunu cezalamdırsaydı bile bu yine tamamen adalet olurdu. İtaat ve iman söz konusu olmaksızın ödüllendirse bile O kendi lütfuyla nimet veren olurdu.

Yüce Allah dünyada hükümlerini bazı sebeplere bağlayarak uygulamaktadır. Ta ki kullar bu sebepler vasıtasıyla hükümleri bilsinler, bu sayede sebepleri öğrendiklerinde O'na itaat etmeye ve isyandan kaçmaya koşsunlar. Onların çoğunun kendisine isyan edip etmeyeceğini, muhalefet edip iradesine uymayacaklarını bildiği halde, ezelî ilminde o şekilde yer alması, iradesinin geçerliliği ve onlar üzerindeki hükmü gereğince mükelleflerin tümüne emirler ve yasaklar koymuş, itaat etmeye ve isyandan kaçmaya davet etmiştir.

Şöyle bir soru sorulabilir: Yüce Allah kendisine itaat etmeyeceklerini, emrine uymayacaklarını bildiği halde niçin onlara hitap yöneltmiştir? Kullar O'nun bilgisini değiştirme gücüne, hükmünü değiştirme imkanına sahip olmadıkları halde bilgisine aykırı bir şeyi onlardan nasıl talep edebilir? Allah onları güç yetiremedikleri şeyle yükümlü tutmuş olmuyor mu? Çünkü O'nun var olmayacağını bildiği şeyin olmaması zorunludur. O'nun var olacağını bildiği şeyin de olması zorunludur.

Buna şu şekilde cevap veririz: Bu konuda söylenecek en güzel şey şudur: Allah'ın emrine uymayan ve yasaklarından kaçınmayan bedbaht kişilere hitabın yönelmesi hakikatte bir talep değildir. Bu hitap yalnızca onların bedbahtlığı için konulmuş bir alamet ve onlara azap edilmesi için belirlenmiş bir emaredir. Çünkü Arap dilinde haberin, emir ve nehiy kipleriyle ifade edilmesi anormal bir durum değildir. Örneğin şu ayetlerde: "Kim sapkınlıkta ise, çok merhametli olan Allah ona mühlet versin!"[53] "Bir şeyin olmasını dilediğinde O'nun sözü sadece: ol demektir. O da hemen oluverir"[54] "Biz sizin hatalarınızı yüklenelim"[55] "De ki: İster taş olun, ister demir, isterse aklınıza imkansız gibi görünen herhangi bir yaratık!"[56]

İleride deliler, hayvanlar ve çocuklara azap edilmesi konusunda belirteceğimiz üzere günah işlemeyen ve Allah'a karşı gelmeyen varlıklara azap edilmesi de uzak bir durum değildir. Nitekim sahih bir hadiste şöyle denilmektedir: "Yüce Allah ateş için bazı topluluklar yaratır"[57]

îtaat etmeyen kişiye sevap verilmesi de uzak bir durum değildir. Nitekim yine sahih bir hadiste: "Yüce Allah cennette bazı topluluklar yaratır"[58] denilmistir. îri gözlü huriler ve müslümanlarm çocukları hakkındaki hüküm de böyledir. Bu Yüce Allah'ın, kulundan herhangi bir amel söz konusu olmaksızın yaptığı iyiliklerin ilki değildir. O, kendisine yakın meleklere, nebilere ve resullere iyilik ve ihsanda bulunduğu gibi, bu dünya menfaatleri konusunda kötülere de iyilere de ihsanda bulunmuş, yine vahşi ve evcil hayvanlara da ihsanda bulunmuştur.

Yüce Allah taatle mükellef tuttuğu halde sevap vermeyebilir. Nitekim kendi katına yakın melekler böyledir. Dilediğini yapan ve dilediğine hükmeden alemlerin Rabbine itiraz söz konusu olamaz, itiraz edenin bedbahtlığı artar, belası şiddetlenir, cefası büyür.

îtiraz edene şöyle cevap verilir: Yüce Allah'ın rabliği kulların maslahatlai rı ile sınırlandırılmış değildir. Kullar yalnızca kendi maslahatlarına uygun şeyler yapması konusunda Rablerine sınırlama koyamazlar. Ezelî kudret sınırsız olup kulların maslahatına uygun olan, beldeleri imar eden, doğru yola sevketmeyi gerektiren şeylerle sınırlanmaz. Günahı ve sorumluluğu söz konusu olmayan çocuk, deli ve hayvan gibi canlıların çeşitli elem, hastalık, açlık, susuzluk, boğulma, yanma vb. gibi durumlara mübtela kılındığını bizzat görmekteyiz. Üstelik Yüce Rabbin bundan bir yarar sağlamadığını, yokluğundan bir zarar görmediğini, bu durumlara mübtela olanların da bundan bir yarar sağlamadığını aksine yokluğunun onlar için yararlı olduğunu bilmekteyiz.

Bazı bedbahtlar: "Allah yalnızca belirttiğiniz kişilere sevap vermek için bunu yapmaktadır" derse bu görüşte olana deriz ki: Doğru yoldan ayrıldın. Allah'ın gücü onlara azap etmeksizin ihsanda bulunmaya yetmez mi?

Eğer "Allah'ın gücü buna yetmez" derse bu sözde açık bir yanlış vardır. "Allah'ın gücü buna yeter" derse ona "öyleyse bu güçsüz varlıklara niçin zarar yermektedir?" diye sorulur. Bedbaht "bunu sadece kendisine minnet edilmesi zararını onlardan gidermek için yapmaktadır" derse ona üç açıdan cevap veririz:

1- Allah minneti için zarar yaratmama gücüne sahiptir.

2- Alemlerin Rabbinin minneti dünya ve ahirette bir şeref olup, kimse bu minnetten çıkamaz, ayrılamaz. Bizim zatımızı, sıfatlarımızı ve rızıkla-rımızı o yarattığı halde bu minnetten nasıl çıkarız?

3- Eğer Allah'ın minnetinde -haşa- bir zarar olduğu düşünülürse bu zararın kötülüğü kıyas kabul etmeyecek şekilde yukarıda saydığımız zararların kötülüklerinden daha hafiftir. Bunu şöyle bir örnekle açıklayabiliriz: Belaya maruz kalmış bir insan düşünelim. Farz edelim ki bu kişi cüzzâmlı, iki eli ve iki ayağı kesik bir şekilde bir çöplüğe terkedilmiş. Bin kantar malı olan zengin bir insan ona uğruyor. Zengin, o kişinin bir gözünü çıkarıyor sonra da ona bir lokma yemek veriyor. Zengine "bu zayıf garibanın gözünü niye çıkarttın?" diye sorulduğunda "bu lokmayı ona yedirmek için çıkarttım" diyor. Ona "gözünü çıkartmadan o lokmayı yediremez miydin?" diye sorulduğunda "yedirebilir-dim" diyor. "Öyleyse bu kadar zengin olmana ve onun gözünü çıkartmama kudretine rağmen niçin bunu yaptın?" diye sorulduğunda "bana minnet etme durumunu ortadan kaldırarak ona iyilik etmek için yaptım" diyor.

Şimdi böyle bir durumda akıllı kişiler o zengin şahsın yaptığı şeyin çok çirkin olduğunu kesin bir şekilde ifade ederler ve onu insanların en akılsızlarından, en kötü amellilerinden, görüş ve düşüncesi en sakatlarından sayarlar.

Bu görüşte olanlar gayba ait hususları, görünen şeylere kıyas eden kimselerden iseler sonuç onları yalanlar. Çünkü bu olaylar görünüşte çirkin ama hakikatte bunların Allah'tan sadır olması güzeldir. Gaybı görünene kıyas etmeyen kimselerden iseler iki durum arasında fark bulunduğundan görünmeyeni görünene ilhak etmeleri caiz olmaz. Çünkü bu görünüşte çirkin hakikatte güzeldir. İmam Şafiî şöyle demiştir: "Kaderiyye Allah'ın bilgisini kabul ettiklerinde, kendilerine itiraz edilip tartışıldı". Bu söz şu anlama gelir: Onlar evrende meydana gelen kötülükleri Allah'ın bildiğini ve gücü; yettiği halde bunları gidermediğini kabul ederler. Gidermeye gücü yeten kişinin bunu yapmaması görünüş...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın