Hükümetin Muhtelif Organlarının Birbirleriyle Alâkası

Hükümetin Muhtelif Organlarının Birbirleriyle Alâkası

Şimdi ortada şu soru kalıyor: İslâm'da hükümetin bu üç organının birbirleriyle alâka dereceleri nelerdir? Bu hususta açık ahkâm mevcut değildir. Ancak saadet devri ve Hülefaî Raşidinin teamülü (Convention) bize bu hususu aydınlatıyor. Bu teamülden biz şunu anlıyoruz: Hükümet reisinin alakası nereye kadardır ve nelerdir? O zaman hükümet reisi olmak bakımından bu reis, bu üç organın üçünün de başında bulunuyordu. Bu hususiyet Nebi sallallahû aleyhi ve sellem'den elde edilmiştir. Hülefâ-î Raşidin de aynı ölçü içinde hareket etmişlerdi. Fakat bu devirde Reisin emri altında biz bu üç organı bir birlerinden ayrı tutmuş bulunuyoruz. O devirde "Ehlil-hal ve'l akd' (Teşri Organı) ayrı idi. Bunların müşavereleriyle Hülefa-î Raşidin devrinde düzenleme işleride yürütülür, kanunî meseleler de tartışılır, hükme bağlanırdı. Fakat güvenlik ve memleketin idaresi işi, Emir'ler (ümerâ') nın elinde idi. Bu da ayrı idi. Bunlar Kaza: (Adalet) işlerine müdahale etmezlerdi ve edemezlerdi. Kadı (Hâkim: Yargıç: Judge da ayrı idi ve bu Kadı, Emirlerin hükmü altında değildi.

Memleketin mühim meseleleri için polis kuvvetleri teşkil etmek, intizamı ve kanunî meseleleri hal eylemek yolunda bazan öyle meselelerle karşılaşılırdı ki, Hülefa-i Raşidin, o zaman hep "Ehlü'l hall vell akd" i çağırıp onlarla müşaverede bulunurlardı. Müşavere bitince de bu Ehlü'l - hal ve'l akd'in işi sona ermiş olurdu.

İntizamî (îcraî) işler, Halifenin emri altında yürütülürdü. Onun kararlaştırmış olduğu kararlar gereğince ve onun hükümlerine mutabık icra organı da çalışıp giderdi.

Kadıları tayin eden, halifenin kendisi olmakla beraber, bir kadı bir kere tayin edildikten sonra, Halifenin bu kadının işine karışmaya hiçbir hakkı ve yetkisi yoktu. Bir kimse mevki bakımından hükümet başında bulunmuş olsa bile, herhangi bir şahıs tarafından aleyhinde bir iddiada bulunulduğu takdirde, o zaman kadı, hakikatı aydınlatmak için, bu mevki sahibi kimseyi alelade halktan bir kişi gibi çağırır ve yaptığından hesap sorardı.

O zaman için bizim elimizde bulunan misallerin hiç birisinde, hiçbir islâm ülkesinde bir kimsenin, aynı zamanda hem kadı hem de âmil (Memleket idarecisi) olduğuna dair malumat yoktur. Yahut da herhangi bir âmil veya valinin (Governor) veya devletin başında bulunan kimsenin de bir kadının adalet hususunda verdiği hükümlere karışmış olduğunu ve karışmak hakkına sahip bulunduğunu göremiyoruz. Yine bunun gibi, en kodamanın kodamanı kimsenin de meselâ, devlet ricali veya askeri erkân ve ileri gelen kumandan ve sairenin de hesap vermek için kadının huzuruna çağrıldığı zaman gitmemezlik ettiğini de bilmiyoruz.

Bu plân üzerine biz, şimdi de mevcut ihtiyaçlarımızı halledip gitmekteyiz. Ancak bu hususta ufak tefek değişikliler yapılmıştır. Buna rağmen bu usulü yine ayakta tutmak için uğraşıyoruz. Bu ufak tefek değişiklikler de şudur: Meselâ Hükümet reisinin icraî (yürütme) ve adlî (yargı) hususlarda. Hülefai Raşidinden daha az yetkisi vardır. Buna göre, bizim kendi reisimizin bu yetkisini kısmamızdan maksadımız, reisin bir gün kalkıp da diktatörlük taslamasını önlemek içindir. Bir de bu kısmanın diğer bir sebebi, onun işleri elinde tuttuğu zaman, herhangi bir sebepten dolayı halka karşı adaletsizlik yapmaması içindir.

Bu soruya bir zatı muhterem kalkıp şu soru sordu: Sizin bu husustaki fikrinizin kaynağı nedir?

Bu suale şu cevabı verdim: Benim delilim şudur: Hülefa-i Raşidin devrinde icraî ve adlî organlar birbirlerinden ayrı idiler. Hükümet başkanı da şerî hükme göre bu ikisini birden her ne suretle olursa olsun elinde bulunduramazdı. Fakat şu hususta vardır ki, Hükümet başkanı bazan kadılık vasfı ile adalet kürsüsüne oturur ve o zaman da kendisi icraî işlere müdahale etmezdi. Fakat Hülefa-i Raşidin devrinde halk bu halifelere o kadar itimat etmişlerdi ki, son adalet hükmünün halife tarafından verilmesini isterlerdi. Halife de hüküm verince artık kimsenin diyeceği bir şey kalmazdı. Şimdi biz eğer, böyle güvenilir bir şahsı bulamazsak, — Hülefa-i Raşidin gibi — o zaman islâm Anayasası gereğince, islâm hükümetinin başkanını hem "baş kadı" (En yüksek rütbeli hakim): (Chef Justs) yapar hem de icraî kuvvetlerin en yüksek başkanı kılarız. Bu iki vasıf zarurî olarak bu zatın elinde birleşir.)

Bu şekilde biz bu planda bazı değişiklikler de yapabiliriz. Meselâ biz "Ehl ül-hal ve'l-akd" seçmenin usulünü ve kaidelerini değiştirir ve günün şartları gereğince, bunlarla muntazam bir meclis kurabiliriz. Adalet dairesinde de muhtelif dereceler ihdas edilebilir. Meselâ inceleme kısmını ayırır ve çalışma kısmına da ve işin üzerinde kararlar aldıktan sonra yürütme kısmına da ayrı şekiller verebiliriz. Ve bunlar gibi olan başka hususları da değiştirebiliriz.

Burada iki soru ortaya çıkar. Bu sorulara da cevap vermek zarureti vardır. Birincisi şudur: Acaba islâm'da şu mesele olmuşmudur ki, adliye işlerinde kaza hususunda Ehlül-hal ve'l - akd, bir meseleyi bu mesele Allahın Kitabına ve Resulullahın Sünnetine aykırıdır diye geri çevirip kesip atmış mıdırlar? Bu hususta da bir hüküm verildiğine dair benim bir bilgim yoktur. Hülefa-i Raşidinin teamülünde "kaza" mevzuunda böyle bir şey görünemezdi. O zamanki kadılar arasında da böyle bir hüküm verebilecek bir kadıyı göstermek mümkün değildir. Benim düşünceme göre, o zamanki Ehl ül - hal ve'l akd, Kitab ve Sünnetin ışığı altında basiret sahibi kimseler idiler. Bunların, hepsi de bir tarafa, Hülefa-i Raşidinin kendileri bu meselelerde o kadar güvenilir kimseler idiler ki, onların başkanlıkları devrinde; herhangi bir şekilde, Kitab ve Sünnetin hilafına hiçbir şey yapılamazdı. Biz eğer bugün Anayasamızda bu husus için herhangi bir itimad edilir ve güvenilir bir nizam bulamazsak ve bizim her ne suretle olursa olsun, kanun yapan meclisimizin yapacağı kanunlar hakkında Kitabullah ve Sünnetde bir hüküm olmazsa ve o zaman da Adliye, Kitap ve Sünnetin hilâfına bulunan hükümleri reddederse, bu Adliyeye böyle bir yetki tanımamız lâzım gelir.

İkinci soru da şudur: İslâmda Teşriî Organının yasama yani "Ehl ül - hal ve'l - akd" ın sahih vasfı nedir? Ne şekilde olursa bu organ sahih olur? Acaba bu heyet, sadece hükümet riyasetinin istişare heyetimidir? Hükümetin başında bulunan zat bu heyetin çoğunluğunun yahut da ittifakla verdiği kararları kabul edip etmemekte veya reddetmekte veya istediği gibi değiştirmekte serbest ve tercih sahibi mi olsun?

Yoksa Hükümetin başında bulunan kimse, bu heyetin çoğunluğunun veya ittifakla verdiği kararların mefhumuna ve medluluna bağlı bulunmak zorunda mıdır? Bu hususta Kur'an-ı Kerim bazı emirler beyan etmiştir. Müslümanların toplumsal işlerde birbirleriyle müşaverede bulunmalarını emr eylemiştir.

"Ve emrühüm şûra beynehüm: Onların işleri, aralarmda müşavere ile olur."

Peygamberi Zîşan Efendimize de bu husus'ta hitap edilerek Hükümet başkanı bulunmaları nedeniyle hitap edilerek, Hak Taalâ şöyle buyurmuştur:

"Emr (Memleket işleri) hakkında onlarla müşaverede bulun. (Müşavereden sonra) karar verirsen, Allaha tevekkül et."

(Al-i İmrân: 159).

Bu iki âyeti kerime gereğince müşavere zarurî oluyor. Hükümet başkanına da müşavere etmek yolunda hidayet ediliyor. Müşavereden sonra bir karara varılırsa o zaman Allah'a tevekkül edilecek ve iş sonuna kadar yürütülecektir. Fakat burada bu sualin cevabı tam ve açık bir şekilde ortaya çıkmıyor. Hadis-i Şerifte bu hususu bize aydınlatacak açık bir hükme raslamıyoruz. Elbette ki, Hülefa-i Raşidinin teamülünden, İslâm uleması umumî olarak şu neticeyi çıkarmıştır: Hükümet intizamının asıl mesulü hükümetin başkanıdır. Hükümet başkanı, Ehlü'1-hal ve'l-akd ile müşavere etmek mecburiyetindedir. Ancak, onların ittifakla yahut da ekseriyetle vermiş bulundukları göre hareket etmek mecburiyetinde değildir. Başka bir tabirle diyebiliriz ki, hükümet başkanının müşavereden sonra bir nevi "veto" hakkı da vardır.

Fakat bu nazariye, umumiyetle bir hayli yanlış anlayışlara yol açmaktadır. Nitekim halk bu noktadan bazı değişikliklerin bulunabileceğini anlamaktadır. Her hususta bir müşavere edilmesini düşünüyorlardı. Hülefa-i Raşidinin devrindeki müşaverelerde bulunan kimselerin yani Ehlü'l - Hal ve'l - akd'in meclisleri muntazam bir şekilde değildi. Bunlar dağınık kimseler idiler. Ancak lüzumu halinde toplanır, konuşur ve sonra dağılır kendi işlerine giderlerdi. O zaman şimdiki gibi muntazam parlamenter bir şekil de yoktu. Bugün mevcud olan muntazam teşri mecliside bulunmuyordu. Bu işlere kendilerini adamış kimseler de dağınık halde idiler. İş icabı toplanır, bir şekil bulur, sonra çekilip giderlerdi. Zamanımızdaki gibi, partiler de mevcut değildi. Parti mitingleri de yapılmazdı. Partiler olmayınca da elbette ki, bunların programları da yoktu ki, her biri bir toplantı, bir miting tertipleyip kendi meramını anlatması da muhaldi. Müşavere lâzım olduğu zaman, çağrılanlar gelir, gönül huzuru ile oturur, halife kendisi de mecliste bulunur, mesele ileri sürülür, muvafık, muhalif her cephesi konuşulur, görüşülür, serbestçe tartışılır, duruşulur herkes bildiği ve güvendiği delilleri ileri sürer, herkes görüşünü beyan eder, Halife de görüşünü beyan eder ve netice alınırdı. Öyle bir görüş üzerinde durulurdu ki, bütün meclis bu görüşü kabul eder ve karar verilirdi. Bazan da bir hususta ittifak elde edilmezdi. Fakat ittifak elde edilmemesi bu meselenin hakkında öne sürülen görüşlerin veya kararların hatalı olduğundan değil, kararların birinin diğerine tercih edilmesindendi. Fakat yine de Hülafa-i Raşidin devrinden katiyyen böyle bir misal veremeyiz ki, Hallü akd meclislerinin herhangi birisinde bu meclisin azala...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın